روابط ایران و اروپا در مبارزه با مواد مخدر

دیپلماسی ایرانی: از ابتدای سال 2020 میلادی ، بیماری همه گیر COVID-19 تأثیر شگرفی بر مجموعه شرایط مادی و معنوی خاص جامعه داشته است ، به طوری که کشورهای اروپایی و سراسر جهان مجبورند اقدامات بی سابقه ای را برای حفاظت از سلامت مردم ارائه دهند؛ اما امروزه مواد مخدر به مشکلی بسیار گسترده تر در عرصه جهانی بویژه اروپا تبدیل شده است و تأثیر آن در همه زمینه های اصلی سیاست در نوسان است. بحران پدیده مواد مخدر اروپا را در همه جنبه ها از جمله تولید ، قاچاق ، توزیع و مصرف تحت تأثیر قرار داده است. تغییرات اخیر در بازار مواد مخدر غیرقانونی در اروپا که عمدتاً ناشی از جهانی شدن و فناوری های جدید موجب نوآوری در تولید مواد مخدر و روش های قاچاق ، ظهور مسیرهای جدید قاچاق و توسعه بازارهای آنلاین شده است. در سطح جهان ، اروپا بازار مهمی برای مواد مخدر است که هم از طریق تولید داخلی و هم از طریق قاچاق مواد مخدر در دیگر نقاط جهان تامین می شود و آمریکای جنوبی ، غرب آسیا و شمال آفریقا منابع مهمی برای ورود داروهای غیرقانونی به اروپا هستند ، در حالی که چین یک منبع مهم برای مواد روانگردان جدید ، پیش سازهای مواد مخدر و مواد شیمیایی مرتبط است. علاوه بر این ، بخشی از مواد مخدردر راه خود به قاره های دیگر از اروپا عبور می کنند. اروپا همچنین منطقه تولید حشیش و مواد مخدر مصنوعی است که تولید حشیش عمدتا برای مصرف اروپایی است ، در حالی که برخی از مواد مخدر مصنوعی برای بازار اروپا تولید شده و به دیگر نقاط جهان صادر می شود.

بر اساس گزارش سال 2020 ، کشف مواد مخدر در سالهای اخیر افزایش یافته است و مصرف در بین افراد 15 تا 34 ساله به ویژه حشیش و کوکائین همچنان بالا است و تعداد کشفیات مقادیر کم در کشورهای اروپایی افزایش یافته است، همچنین قاچاق کوکائین یک مشکل بزرگ در اتحادیه اروپا است و به نظر می رسد بازار عامل مهمی در خشونت های مربوط به مواد مخدر است. آمارها حاکی از آن است که در سال 2018 میلادی، میزان هروئین کشف شده در اتحادیه اروپا از 5.2 تن در سال 2017 به 9.7 تن افزایش یافت. هم چنین در سالهای 2017 و 2018 ، ترکیه حدود 17 تن (به ترتیب 17.4 و 17.8 تن) هروئین ، که بیشترین مقدار در دهه گذشته بود، کشف کرد.

واقعیت این است که داروهای کلاسیک و جدید همچنان در اروپا برای بازارهای محلی و جهانی تولید می شوند و دستگاه های نظارتی روزانه آزمایشگاه ها و امکانات تولید را بیشتر و بیشتر شناسایی می کنند و یکی از علل این روند تغییر در تاکتیک های تولیدی است که توسط گروه های جنایت سازماندهی شده استفاده می شود ، دلایل دیگر دسترسی به مواد اولیه جدیدتر و ارزان تر و تجهیزات پردازش است؛ امری که موجب بروز چالش های مستمر و رو به رشد هم برای سلامت عمومی و هم برای امنیت ، ناشی از قاچاق مواد مخدر در اروپا و تولید داروهای غیرقانونی در مرزها شده است. واقعیت این است که تاب آوری و مدت فعالیت گروه های جنایت سازمان یافته درگیر در قاچاق مواد مخدر با یافته های اولیه نشان می دهد که دسترسی به مواد مخدر در اروپا تحت تأثیر همه گیری فعلی قرار نگرفته است. 

آخرین اطلاعات در سال 2019 ، بیش از یک میلیون کشفیات مواد در اروپا گزارش شده که رایج ترین آنها حشیش است. اکثر توقیف های گزارش شده شامل مقادیر کمی مواد مخدر است که از مصرف کنندگان ضبط شده است. همچنین بین سالهای 2009 تا 2019 میلادی ، بیشترین افزایش در مقادیر ضبط شده در مورد مت آمفتامین با رشد 9 برابری و کوکائین با افزایش سه برابری همراه  بوده است. بازارهای مصرفی زیادی برای این داروها در اروپا وجود دارد ، اما بسیار محتمل است که افزایش مقادیر کشف شده حداقل تا حدی نقش مهمتر اروپا را به عنوان محل تولید ، صادرات یا ترانزیت این داروها منعکس کند. 

استراتژی جدید مواد مخدر اتحادیه اروپا 2021-2025 حاکی از آن است که واکنش اروپا به پدیده مواد مخدر باید بر اساس شواهد علمی و از طریق رویکرد متوازن و یکپارچه ارائه شود که در نهایت باید از نظر تأثیر آن بر سلامت ، ایمنی و رفاه شهروندان با رویکردی هدفمند و پاسخگویی به تهدیدها و چالش های جدید کمک کند. در راهبرد اتحادیه اروپایی هم چنین عنوان شده که بسیاری از عواملی که می توانند مشکلات مربوط به مواد مخدر را در آینده مشخص کنند ، عوامل خارجی هستند که مهمترین آنها نظیر جهانی شدن ، تحولات فناوری اطلاعات و تغییرات جمعیتی ، همراه با مسائلی مانند تغییرات آب و هوایی و مهاجرت انسانها ، احتمالاً پیامدهای مهمی برای مشکلات مربوط به مواد مخدر خواهد داشت که در آینده با آنها روبرو خواهد شد. موضوع مهم دیگر چگونگی تغییر  بازار مواد مخدر و الگوهای مصرف مواد است که در حال پویاتر شدن ، پیچیده تر و در سطح جهانی متصل تر است و اگر چه اقدامات فاصله گذاری اجتماعی ممکن است بر فروش خرده فروشی داروها تأثیر بگذارد ، اما به نظر می رسد این امر منجر به استفاده گسترده تر از فناوری های جدیدی شده است که توزیع دارو را تسهیل می کند. 

آخرین اطلاعات  گواه آن است که از طرفی تقریباً 83 میلیون بزرگسال (15 تا 64 ساله) در اتحادیه اروپا ، یعنی 29 درصد ، حداقل یکبار در طول عمر خود از مواد مخدرغیرقانونی استفاده کرده اند؛ بطوری که تجربه مصرف مواد مخدر توسط مردان بیش از 50 میلین نفر و بیشتر از 33 میلیون نفر زنان  ذکر شده است. بیشترین مواد مخدر حشیش و در مرحله بعد کوکائین می باشد و  میزان مصرف حشیش مادام العمر از کشوری به کشور دیگر بطور قابل توجهی متفاوت است ، از حدود 4 درصد از بزرگسالان در مالت تا 45 درصد در فرانسه و بیشترین تمرکز را در بین جوانان دارد؛ بطوری که تخمین زده می شود که حدود 18 میلیون نفر از جوانان (15 تا 34 ساله) اروپایی در سال گذشته از مواد مخدر استفاده کرده اند و از سوی دیگر مقادیر زیاد هروئین کشف شده در اروپا در سالهای 2018 و 2019 موجب نگرانی فزاینده ای در مورد تأثیر  این رشد بر میزان مصرف می باشد و کشف محموله های زیاد در سال 2018 ، در سال 2019 در بنادر کشورهای اروپایی مانند بلژیک ، هلند و اسلوونی شناسایی شد ، که نشان دهنده تنوع قاچاق هروئین در مسیرهایی غیر از زمین است. آخرین اطلاعات رسمی کشورهای عضو اتحادیه اروپا از کشف 26000 مورد هروئین در سال 2019 به میزان 7.9 تن شامل بلژیک (1.9 تن) ، بلغارستان (0.8 تن) ، فرانسه (1 تن) ، هلند (1.3 تن) و اسلوونی (0.8 تن) می باشد. موضوع مهم این که ترکیه در سال 2019 بیش از 20 تن هروئین کشف کرد که بیشترین میزان در یک دهه گذشته است. هم چنین  در مورد مصرف کوکائین ، 2.9 میلیون جوان (15 تا 34 سال) و 4.3 میلیون اروپایی 15 تا 64 ساله در سال گذشته از کوکائین استفاده کرده اند و مقدار کوکائین کشف شده در سال 2018 به بالاترین سطح ثبت شده یعنی 181 تن در مقایسه با 138 تن در سال 2017 رسید که بیشترین آنها در بلژیک ، اسپانیا و هلند بود.

در موضوع مبارزه‌ با قاچاق‌ مواد مخدر در سطح‌ بین‌المللی‌ واقعیت این است که ‌مواد مخدر فقط‌ در چند کشور تولید می‌شوند، اما گستره‌ توزیع‌ و مصرف‌ جهانی‌ دارند.مسأله‌ مهم‌ در تجارت‌ مواد مخدر نه‌ تولید و نه‌ بازاریابی‌، بلکه‌ ترانزیت‌ آن‌ است‌. از این‌ رو شبکه‌ای‌ منظم‌، وسیع‌ و مخفی‌ پدید آمده‌ که‌ با سازماندهی‌ بزرگ‌ حمل‌ و نقل‌ جهانی‌؛شرکتهای‌ دارویی‌، باندهای‌ تبهکاری‌ بین‌المللی‌ و محلی‌ و حتی‌ دولتمردان‌ و مقامات‌ محلی‌ برخی‌ کشورها در آن‌ فعالند. شایان ذکر است که در 15 سال گذشته در ایران بالغ بر 11 هزار تن مواد مخدر کشف شده است، ضمن اینکه 70 درصد کشفیات تریاک دنیا مربوط به ایران است و به همین میزان نیز مربوط به کشف هروئین در ایران است و طبق گزارش سالیانه مواد مخدر سازمان ملل، کشورمان در سال ۲۰۱۹ میلادی کشفیات ۹۰ درصد از تریاک ، ۷۲ درصد از مرفین ، ۲۰ درصد از هروئین و ۵ درصد از حشیش جهانی را به خود اختصاص داده است؛ امری که برای تحقق آن جمهوری اسلامی ایران بیش‌ از 30 هزار نیروی‌ نظامی‌ و انتظامی‌ در مرز و 20 هزارنیرو در عمق‌ برای مبارزه با مواد مخدر به‌ کار گرفته‌ است. 
در یک جمع بندی کلی؛ از سویی  مشکل مواد مخدر یکی از چالش برانگیزترین مسائلی است که جامعه جهانی با آن رو به رو بوده و متاسفانه تأثیرات نامناسبی را در ابعاد مختلفِ فردی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، امنیتی، قانونی و جلوگیری از توسعه پایدار در جوامع گذاشته است؛ بطوری که  از سال ۱۹۶۰ میلادی به بعد، شاهد تصویب سه کنوانسیون  بین المللی و یک پروتکل الحاقی توسط سازمان ملل متحد شامل کنوانسیون سال ۱۹۶۱ میلادی به منظور مبارزه و کنترل مواد مخدر، کنوانسیون سال ۱۹۷۱ برای مبارزه و کنترل مواد روان گردان، پروتکل الحاقی سال ۱۹۷۲ برای پیشگیری از اعتیاد و درمان معتادان، و کنوانسیون سال ۱۹۸۸ برای مبارزه با قاچاق مواد مخدر و روان گردانها و پولشویی بوده ¬ایم و از سوی دیگر با نیم نگاهی به وضعیت کشت خشخاش و تولید مواد افیونی در کشور افغانستان در دو دهه اخیر با بهره گیری از تکنولوژی و فناوری¬ های نوین و استفاده از بذرهای پر بازده برای تولید تریاک، حکایت از این واقعیت دارد که ۸۳ درصد تولید جهانی تریاک به کشور افغانستان اختصاص دارد؛ اروپا هم در سطح کشوری و هم در سطح نهادی مدیون تلاش های ایران اسلامی است که در این مسیر در 4 دهه اخیر سه هزار و ۸۱۴ شهید داده و ۱۲ هزار نفر جانباز داشته‌ است و حداقل سالانه بیش از ۳۰۰ میلیون دلار بابت طرح‌های مبارزه با مواد مخدر در ایران هزینه نموده است که مفهوم آن هزینه‌های گزاف مالی و فداکاری نیروهای مقابله کننده، در عمل هزینه استقرار صلح و امنیت جهان از سوی ایران اسلامی است که باید از سوی اروپایی ضمن قدرانی؛ اقدامات شایسته جبرانی صورت پذیرد موضوعی که باید رویکردی پویا و استحقاقی در دستور کار سیاست خارجی کشورمان با قاره سبز قرار گیرد.