حمله به آرامکو عربستان را به مذاکره با ایران ترغیب کرد؟

نویسنده: خالد الجابر (Khalid al-Jaber)

دیپلماسی ایرانی: در حالی که کشورهای منطقه برای دوران پساآمریکا آماده می‌شوند، دریافته‌اند که تعامل با یکدیگر، حتی در گستره‌ای محدود، برای تقویت پایداری در خاورمیانه آشفته بسیار کارساز است. به نظر می‌رسد که بسیاری از دولت‌های خاورمیانه از مواضع افراطی‌شان در سیاست خارجی دوران ترامپ کوتاه آمده و رویکردی تازه را برای امور منطقه‌ای برگزیده‌اند. هرچند شکاف‌های ایدئولوژیکی ادامه دارد و به آتش تنش‌های بسیاری از کشورها در منطقه دامن می‌زند، اما اغلب رقبای خاورمیانه‌ای، به شکل فزاینده، به این باور رسیده‌اند که گشایش باب گفت وگوهای بیشتر به سودشان است. تعامل دیپلماتیک و سازش به تدریج جایگزین خشونت و جنگ‌طلبی می‌شود.

فاکتورهای سیاسی ایالات متحده از اصلی‌ترین پیشران‌های این گرایش هستند. پایان دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ، عدم تمایل بایدن برای حمایت از رژیم‌های استبدادی منطقه، خروج آمریکا از افغانستان به عنوان نشانه‌ای از پایان حضور ایالات متحده در خاورمیانه باعث شده است ریاض و سایر دولت‌های منطقه روی بهبود روابط با همسایگان‌شان سرمایه‌گذاری کنند.

به‌علاوه، واقعیت‌های نوین اقتصادی ناشی از همه‌گیری کووید 19 باعث شده کشورهای منطقه در پی سیاست‌های خارجی کم‌هزینه‌تر و فرصت‌های تازه برای همکاری اقتصادی با کشورهای دیگر باشند، حتی کشورهایی که از لحاظ ژئوپلیتیکی و ایدئولوژیکی رقیب به‌شمار می‌روند.

شروع تعامل دیپلماتیک بین ایران و عربستان سعودی که در قالب مجموعه‌ای از گفت وگوها بین مقامات رده پایین دو کشور در سال جاری انجام شده، مهم‌ترین نمونه‌ این گونه تحولات منطقه‌ای است. کارشناسان می‌گویند که حمله به آرامکو در سپتامبر 2019 مهم‌ترین عاملی بود که باعث شد ریاض به این نتیجه برسد که گفت وگو با ایران بهتر از رویگردانی می‌تواند منافع سعودی‌ها را تامین کند.

هرچند سعودی‌ها و ایرانی‌ها تا رسیدن به دستاوردی چشمگیر که بتواند بین تهران و ریاض تفاهم کاملی ایجاد کند، راه درازی در پیش دارند اما گفت وگوهای بین دو کشور که از ماه آوریل آغاز شده، نشانه مثبتی است. ریاض و تهران سرانجام به این نتیجه رسیده‌اند که به جای تنش‌زایی بهتر است مشکلاتشان را مدیریت کنند. نشانه بهبود روابط میان سایر رقبا و دشمنان منطقه‌ای از جمله ترکیه و امارات و مصر و قطر هم دیده می‌شود.

خاورمیانه در بازه زمانی منحصر به‌فردی از تاریخ به‌سر می‌برد. این درک کلی در منطقه به‌ وجود آمده که شکوفایی و صلح بلندمدت مستلزم کنارگذاشتن اختلافات ایدئولوژیکی و افزایش همکاری و تفاهم بین کشورهای رقیب است. برای تقویت این گرایش تازه ضروری است که  سیاستگذاران خاورمیانه نشست‌هایی مانند نشست اخیر بغداد با حضور سران منطقه را در دستور کارشان قرار بدهند. 

در حالی که کشورهای منطقه برای دوران پساآمریکا آماده می‌شوند، دریافته‌اند که تعامل با یکدیگر، حتی در گستره‌ای محدود، برای تقویت پایداری در خاورمیانه آشفته بسیار کارساز است. تحولات اخیر افغانستان، که در آن واشنگتن به‌طور ناگهانی حمایتش از دولت اشرف غنی را متوقف کرد – و سپس کاری برای پیشگیری از سلطه طالبان در کابل انجام نداد – به خوبی خطرات وابستگی امنیتی کشورها به ایالات متحده را اثبات کرد.

هیچ یک از دولت‌های خاورمیانه، چه کشورهای طرفدار آمریکا و چه مخالف آن، تمایل ندارند که شاهد تکرار رویدادهای افغانستان در کشور خودشان باشند. برای پیشگیری از چنین پیامدی، دیپلماسی و تعامل، حتی اگر در کوتاه مدت چالش‌برانگیز و ناموفق باشد هم، برای برخورداری منطقه از یک آینده‌ی صلح‌آمیز و شکوفا ضروری است.

منبع: نشنال اینترست / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11