پیمانی که قابلیت های بالقوه بسیاری دارد
عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای: پلتفرم نظم جدید اوراسیایی
نویسنده: دکتر مریم خالقی نژاد، تحلیلگر روابط بین الملل
دیپلماسی ایرانی: سال 1996سازمان همکاری شانگهای به سرکردگی کشورهای قدرتمند چین، روسیه و قزاقستان با اهداف توسعه¬ای در محورهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی تشکیل شد . آنچه مهم است نیت این همکاری برای مقابله با نفوذ غرب است. قدرت های مهم غیر غربی، مانند روسیه، چین و برخی قدرت های منطقه ای دریافته اند که زمان تغییر نظم کنونی جهان فرا رسیده و خارج شدن از زیر یوق غرب برای قدرت های دیگر جهانی بسیار مهم و مورد توجه است. بسیاری این سازمان را نقطه مقابل نظم غربی دانسته اند چرا که ظرفیت ایفای نقش موازنه ای را در مقابل ناتو دارد. چین با قدرت اقتصادی خود و روسیه با قدرت نظامی خود درصددند که سلطه غرب و نفوذ غرب برای تحت سلطه درآوردن جهان بر اساس نظم و چارچوب توسعه غربی را کمرنگ کنند و از بین ببرند. در این بین کشورهای دیگر نیز مانند قزاقستان همسو با آنها وارد عرصه میدان شده است. به نظر می رسد در شکل گیری نظم جدید جهانی این حرکت بسیار مفید واقع شود حتی اگر در سال های اینده نیز به بن بست بخورد، از قدرت تک قطبی غرب خواهد کاست و محتملا با تغییر جایگاه رو به رو خواهد شد. در هر حال شکلگیری سازمان همکاری شانگهای بسیار مورد استقبال کشورهای منطقه اوراسیا قرار دارد که در حال چینش پازل های آن برای روشن کردن موتور حرکت جمعی به سمت همکاری های منطقه ای و شکل گیری نظمی جدید مجزا از غرب هستند.
توسعه روز افزون این سازمان نشان از ظرفیت رو به رشد آن دارد که با ورود و عضویت کشورهای مختلف به نظر در مسیر پیشرفت قرار گرفته است. سازمان همکاری شانگهای به نسبت دیگر سازمان های جهانی و یا غربی سازمانی نوپا و تازه تاسیس است اما این حرکت بزرگ در میان کشورهای اوراسیا که اکنون بسیار مورد توجه و مرکز ثقل جهان قرار دارد بسیار مهم و موثر خواهد بود. نکته مهمتر از نظر جغرافیایی و استراتژیک آن است که قرن کنونی را قرن آسیایی نامیده اند و قدرت های غیر غربی منطقه نیز تلاش دارند تا اداره و شکلگیری نظم جدید با توجه ویژه به منطقه را خودشان ترسیم کنند. این درحالی است که برخی از نظریه پردازان نیز با توجه به ظرفیت برخی کشورهای آسیای پیشرفت بدون غرب را غیر ممکن می دانند. اما فرض بر این است که اگر قدرت های موجود در سازمان همکاری شانگهای بخصوص چین و روسیه که رقیب سرسخت امریکا به عنوان قدرت برتر غرب هستند، به همین منوال در ابعاد قدرت خود قدرتمند باقی بمانند و مسیر خود را طی کنند بی تردید هدفی دست یافتنی، ولی سخت خواهد بود. نتیجه بخش بودن این سازمان به نحوه ادامه و ارتباط کشورهای عضو بستگی خواهد داشت اما اگر کوچکترین اختلافی در بین کشورهای مهم و تصمیم گیرنده در سازمان رخ دهد تاثیراتش را بر روند توسعه و پیشرفت آن خواهد گذاشت. از نظر فعالیت و پیشینه فعالیتی نیز با عطف به مساله تروریسم در منطقه تقریبا سالهای زیادی است که تمرکز این سازمان با اولویت نظامی و امنیتی برای ایجاد امنیت و حل مشکلات امنیتی منطقه بوده است.
این روزها که عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای در حال طی کردن روند آن قرار گرفته است. بسیاری از کشورهای دیگر نیز دریافته اند که سازمان شانگهای جلوه بارز یک حرکت به سمت تغییر نظم موجود است که اقتضائات شرایط جدید بین المللی است. به همین دلیل واکنش های مختلف و تغییر رویه های زیادی را در نوع نگرش کشورهای دیگر در اخبار جدید شاهدیم. بسیاری بر این امر واقع هستند که حصار غرب شکسته شده است و اکنون در سرتاسر جهان با تقویت ارتباطات مشترک، کشورهای مختلف نیز خواهند توانست همچون غرب و اروپا به همکاری و توسعه منطقه ای و اثر گذاری بر نظم جهانی بپردازند. اگرچه هنوز صحبت از نتیجه بخش بودن این سازمان برای آینده خیلی زود است اما با عضویت قدرت هایی همچون روسیه، چین، ایران و امثالهم بدون شک، در صورت همگرایی متقابل خواهد توانست نظم جدید را در مقابل مرکز ثقل بودن غرب زودتر عملی کند و جامه عمل بپوشاند و به نظر پله های آغازین آن در حال تکمیل شدن است. در بحث از عضویت ایران در روزهای اخیر نه تنها برای خود ایران بلکه برای کشورهای عضو در سازمان شانگهای نیز دریچه جدیدی را گشوده است چرا که از نظر موقعیت های جغرافیایی، فرهنگی، اقتصادی، انرژی و ... ایران به مثابه نگینی طلایی در کنار کشورهای دیگر قرار دارد که به نوبه خود تاثیرات ژئوپلیتیک و استراتژیک خود را برای توسعه سازمان و در راستای منافع کشور اعمال خواهد کرد. بدین منظور در ادامه برخی از مهمترین تاثیرات عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای ذکر شده است.
عضویت ایران در سازمان شانگهای می تواند به اتصال کریدورهای شمال و جنوب منجر شود که عامل مهمی در قدرت منطقه و تحت تسلط گرفتن مسیرهای مهم در این قاره است.
اضافه کردن ظرفیت های مختلف انرژی در این سازمان با عضویت ایران به دلیل دارا بودن منابع عظیم نفتی، گازی و ... از نظر افکار سیاسی نیز به کاستن از تکنوازی مسیر غربی در جهت توسعه و پیشرفت منجر خواهد شد، بدین گونه که دائمی شدن عضویت ایران در این سازمان به منزله کاستن از اهمیت تحریم های غرب و امریکا در مقابل ایران است و این امر به نظر موضوعی بسیار مهم در هدف این سازمان است که می توانند با توجهی بیشتر بر جایگاه ایران در سازمان همکاری، از اهمیت و تاثیر اهرم غرب یعنی تحریم کاسته و آن را تا حدودی در نظم جدید و تمایل کشوررهای منطقه ای و قدرت های غیر غربی بی اثر نشان دهد که خود سرعتی بر نزول جایگاه غرب خواهد افزود.
و مورد آخر نیز در تلاش برای همگرایی کشورهای منطقه ای و کاستن از تنش و درگیری در منطقه و تامین نسبی امنیت در گرو این همکاری خواهد بود.
در یک جمله نهایی با ورود ایران و موقعیت مهم ایران از نظر جغرافیا، فرهنگ و اقتصاد از یک سو و اهمیت سیاسی ایران از سوی دیگر می توان از قدرت منطقه ای ایران نیز بهره برد و به عنوان نمونه بارزی در شکستن حصار نظم جهانی غرب روز به روز پیشرفت های همکاری سازمان این امر را آشکارتر کند و قدم به قدم به نظم جدید منطقه ای و جهانی نزدیک شود.
نظر شما :