موفقیت پوتین در نورد استریم ۲ و خیز برای تحقق یک رویا

دیپلماسی ایرانی: جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده در روز اول سپتامبر 2021 با ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری اوکراین در کاخ سفید دیدار کرد. این دیدار فرصتی برای زلنسکی بود که از زمان روی کار آمدن در سال 2019 در انتظارش  بود و فرصتی برای بایدن تا بر اولویت سیاست خارجی دولتش پس از خروج سراسیمه از افغانستان تاکید کند. 

این نشست یک روز پس از خروج آخرین سربازان آمریکایی از افغانستان صورت گرفت که در پی تصمیم بایدن برای پایان دادن به طولانی ترین جنگ آمریکا به مدت 20 سال، این کشور را ترک کردند. 

تصمیم بایدن برای خروج از افغانستان موجب شد تا از سوی برخی متحدان ایالات متحده به منزله سیگنالی برای اتخاذ یک رویکرد مبتنی بر مداخله کمتر در خارج از کشور و شاید حمایت کمتر از متحدان واشنگتن قلمداد شود. اما این دیدار از سوی زلنسکی عادی و سازنده تلقی شد که در آن بایدن با حمایت از حاکمیت و امنیت اوکراین و اعطای یک بسته امنیتی 60 میلیون دلاری به اوکراین توانست تا حدی گمانه زنی ها را کمرنگ کند. امضای "یک چارچوب دفاعی استراتژیک" با پنتاگون در زمینه همکاری برای امنیت در دریای سیاه، امنیت سایبری و به اشتراک گذاری اطلاعات نیز از نتایج دیگر این نشست برای زلنسکی بود.

اما دیدار زلنسکی و بایدن برخلاف تعاملات گذشته بین مقامات آمریکایی و اوکراینی فاقد وضوح استراتژیکی بود که کی یف بیش از هر زمانی نیاز به آن را احساس می کرد و واقعیت کنونی روابط دو کشور تحت الشعاع خطر ارسال سیگنال های سیاسی اشتباه واشنگتن به مسکو قرار گرفت.

برای زلنسکی دیدار با بایدن در سایه پیامدهای نشست بایدن و همتای روسی وی، ولادیمیر پوتین، در 16 ژوئن در ژنو قرار داشت. چنانچه واشنگتن با دستیابی به توافق بر سر تکمیل خط لوله بحث برانگیز "نورد استریم 2" و چشم پوشی از تحریم های شرکت های بزرگی که در ساخت این خط لوله نقش داشته اند، رابطه خود را با برلین به قیمت رها کردن متحدان خود در اروپای شرقی ترجیح داده است. در حالی که جهان دموکراتیک در حمایت از اوکراین تحریم هایی را علیه روسیه اعمال کرده بود، همچنان این نگرانی برای زلنسکی وجود دارد که رهبران غربی به دنبال یک مصالحه با روسیه، اوکراین را هزینه کنند.

اوکراین پس از روسیه دومین کشور بزرگ اروپا بوده که با قرارگیری در همسایگی غربی روسیه و دارا بودن خط ساحلی در امتداد دریای آزوف و دریای سیاه موجب شده تا دقیقا در مرکز درگیری های ژئوپلتیک میان روسیه و غرب قرار گیرد. روسیه با الحاق شبه جزیره کریمه در سال 2014 موجب برهم خوردن موازنه قدرت در منطقه دریای سیاه و تغییر سیاست بین المللی مدرن شده و مسئله کریمه را به یکی از موضوعات کلیدی در سطح ژئوپلیتیک جهانی تبدیل کرده است. 

زلنسکی در تلاش است تا به جامعه بین المللی یادآوری کند که اوکراین علاقه مند به بازگشت شبه جزیره  کریمه بوده و به طور فعال از ایالات متحده می خواهد تا در برابر توهم حاصل از اشغال شبه جزیره کریمه بایستد. همچنین می خواهد تا در شرایطی که روسیه کریمه را به عنوان بخشی از قلمرو خود ترسیم می کند، از متعهد بودن ایالات متحده نسبت به پشتیبانی و حمایت از اوکراین برای دفع تجاوزات روسیه اطمینان حاصل کند. بایدن نیز تلاش داشت تا زلنسکی نسبت به تعهد "آهنین" واشنگتن به حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین، مخالفت با تجاوز روسیه و حمایت از آرمان های اوکراین اطمینان داشته باشد. 

درخواست دیگر زلنسکی از بایدن در کاخ سفید به کارگیری همه ابزارهای موجود در قوانین ایالات متحده برای متوقف کردن ساخت خط لوله گاز نورد استریم 2 بوده است. این خط لوله یک تهدید امنیتی و مالی جدی برای اوکراین محسوب می شود زیرا با انتقال مستقیم گاز از روسیه به اروپا و با کنار گذاشتن اوکراین می تواند منجر به از دست رفتن 3 میلیارد دلار درآمد در سال بابت هزینه حمل و نقل گاز برای اوکراین شود. همچنین زلنسکی این خط لوله را به "سلاح ژئوپلیتیک" علیه اوکراین قلمداد کرده که در شرایطی که روسیه برای انتقال گاز به اتحادیه اروپا نیازی به زیرساخت های ترانزیتی اوکراین نداشته باشد، احتمال عملیات نظامی تهاجمی تر روسیه علیه اوکراین می تواند افزایش یابد. 

برای پوتین گاز طبیعی بستر قدرت در سطح بین المللی بوده و نورد استریم 2 شرایط کنترل مستقیم بر اروپای غربی را در اختیار کرملین می گذارد و فرصتی است تا با عمیق تر شدن وابستگی منطقه به انرژی روسیه امکان نفوذ مسکو در اروپا را افزایش دهد. 

ایالات متحده در ماه می سال جاری اعلام کرد که از تحریم های شرکت بزرگی که در ساخت خط لوله نورد استریم 2 نقش داشته اند، چشم پوشی می کند و این امر انتقاد بسیاری از کشورهای اروپای مرکزی و شرقی را موجب شده است. چنانچه سوئد، لهستان و کشورهای بالتیک از مشکلات زیست محیطی مربوط به ساخت و نگهداری خط لوله و همچنین استفاده روسیه از زیرساخت خط لوله برای افزایش حضور دریایی نظامی در دریای بالتیک ابراز نگرانی کرده اند. اوکراین نیز این امر را چراغ سبز ایالات متحده به روسیه تلقی کرده و دچار ناامیدی نسبت به متحدان غربی خود شده است. ایجاد اختلاف در ائتلاف ناتو یک پیروزی بزرگ برای پوتین خواهد بود که در انتظار فروپاشی ناتو است.
اصرار آلمان برای دریافت گاز ارزان روسیه، نورد استریم 2 را به یک  منبع مهم گفت وگوهای بین المللی تبدیل کرده است. این خط لوله با افزایش وابستگی اروپا به گاز روسیه، اهرم بیشتری را در اختیار کرملین برای پیشبرد منافع در اتحادیه اروپا قرار می دهد. اما آلمان به عنوان قوی ترین کشور عضو اتحادیه اروپا با تاکید بر تعامل با مسکو، تلاش های زلنسکی را برای متوقف ساختن راه اندازی این پروژه تضعیف می کند. 

ایالات متحده در ابتدا خط لوله نورد استریم 2 را پروژه ژئوپلیتیک روسیه دانسته که امنیت انرژی اوکراین و اروپای شرقی را تهدید می کند و بدین لحاظ بر ضرورت همکاری متحدان ناتو برای مقابله با روسیه تاکید می کرد. با این حال در 19 مه 2021، وزیر امور خارجه ایالات متحده، "آنتونی بلینکن" اعلام کرد که ایالات متحده از تحریم های پروژه خط لوله نورد استریم 2 چشم پوشی می کند. دولت بایدن با لغو تحریم های خط لوله نورد استریم 2 روسیه به اروپا به این نتیجه می رسد که منافع ملی آمریکا ایجاب می کند با در نظر داشتن تعهد استراتژیک واشنگتن برای بازسازی روابط با آلمان که در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ به شدت آسیب دیده بود، از تحریم ها صرف نظر کند. آلمان نیز متعهد شده که مسکو را تحت فشار قرار دهد تا قراردادهای هزینه ترانزیت با اوکراین را پیش از انقضای زمان مقرر آنها در سال 2024 تمدید کند. اما هنوز مشخص نیست که چگونه این وعده محقق خواهد شد، اما واضح است که دیپلماسی ماهرانه ای نیاز است تا اوضاع با اوکراین هماهنگ شود.

ایالات متحده رفع تحریم ها علیه این پروژه را اهرمی برای تعمیق همکاری ها در موضوعات وسیع تر با روسیه به حساب می آورد. این ایده که امنیت اروپا را فقط همراه با روسیه می توان به دست آورد، نه در مقابل آن و وابستگی متقابل با روسیه به نفع غرب است، پیش زمینه ای برای توافقات با کرملین در ارتباط با خط لوله نورد استریم 2 بوده است.

توافق بایدن با آلمان در برداشتن موانع باقی مانده در تکمیل خط لوله، برنامه دو دهه ای پوتین را برای ساختار شبکه های خط لوله گازی اوراسیا و با هدف تحمیل یک مدل همکاری اوراسیایی در اروپا با روسیه را به ثمر رسانده است. علیرغم موضع ثابت آلمان مبنی بر اینکه خط لوله یک پروژه تجاری است و نه سیاسی، قصد آشکار روسیه ایجاد اتحاد با آلمان و سپس اتریش، هلند و بلژیک علیه اروپای شرقی و شمالی بوده است. این جسورانه ترین تلاش روسیه برای تجزیه اتحادیه اروپاست و اثر ژئوپلتیک تکمیل این پروژه می تواند ویرانگر باشد. 

گازپروم غول گاز روسیه در روز 10 سپتامبر اعلام کرده که ساخت خط لوله نورد استریم 2 را به پایان رسانده است. تکمیل این پروژه را با وجود نگرش منفی اتحادیه اروپا، تعدادی از کشورهای اروپایی و حتی ایالات متحده می توان یک پیروزی ژئوپلیتیک برای پوتین در گسترش حوزه نفوذ روسیه تلقی کرد. 

به نظر می رسد پس از خروج سراسیمه ایالات متحده از افغانستان، نورد استریم 2 به این روایت می پردازد که بایدن تمایلی ندارد از قدرت خود برای تأثیرگذاری واقعی بر رویدادهای جهان استفاده کند و بدین ترتیب زلنسکی تصور درستی از پیامدهای نشست ژنو و محرومیت اروپا از حمایت های ایالات متحده داشته است.