غرب منتظر چراغ سبز رئیسی برای مذاکره

نویسنده: دان دو لوس   Dan De Luce

دیپلماسی ایرانی: پیش از انتخاب ابراهیم رئیسی در ماه ژوئن، به نظر می رسید که سه ماه گفت وگوهای دیپلماتیک در وین، به توافق برای احیای برجام نزدیک شده اما رهبر ایران، آیت الله علی خامنه ای، هرگز به دیپلمات های ایران این اجازه را نداد تا قرارداد را امضا کنند و اکنون هم روشن نیست که اصلا توافقی در کار باشد یا نه.

علی واعظ، از گروه بین المللی بحران در بروکسل، می گوید: "همه نشانه ها به جهت بدی اشاره دارد." دو مقام رسمی برجسته اروپایی هم به ان بی سی گفتند بسیار بعید است که ایران با از سرگیری گفت وگوهای وین در این ماه، موافقت کند.

در این میان، ایران خواسته های خود را افزایش داده است حال آن که واشنگتن آنها را غیرواقع بینانه ارزیابی می کند. ایران از جمله خواهان "غرامت" واشنگتن برای پیامدهای خروج ترامپ از توافق هسته ای است و نیز می خواهد که آمریکا تضمین دهد که رئیس جمهوری آینده اش دوباره از توافق بیرون نرود. همچنین رسانه های ایران گزارش داده اند که تهران بیش از این خواهان گفت وگو درباره مبادله زندانیان با آمریکا نیست. تهران شماری از افراد دو تابعیتی ایرانی را در بازداشت خود دارد که آمریکا خواهان آزادی آنهاست.

اریک برووِر Eric Brewer از مرکز واکاوی های راهبردی و بین المللی در واشنگتن می گوید که ایران اشاره می کند که رویکرد رییس جمهوری پیشین، حسن روحانی، که بر همکاری پایه ریزی شده بود "به پایان رسیده و ناکام مانده است." وی می گوید: "این آغازی است بر یک رویکرد تندروانه و ستیزه جویانه، چیزی که برای رهبر ایران خوشایندتر است."

علی واعظ و دیگر کارشناسان می گویند که رهبران سیاسی ایران بر این باورند که هرچه به توانمندی ساخت سلاح هسته ای نزدیک تر شوند، اهرم بیشتری برای کسب امتیاز از آمریکا و متحدان اروپایی اش خواهند داشت.

کریم سجادپور از بنیاد کارنِگی برای صلح بین المللی می گوید: "رهبران ایران این احساس را دارند که دولت بایدن خواهان پرهیز از کشیده شدن به یک درگیری تازه در خاورمیانه است و می خواهد بر اولویت های دیگری تمرکز کند. آنها همچون یک کاسب بازاری فکر می کنند که باور دارد توریست آمریکایی بدون خرید یک تکه فرش، مغازه را ترک نخواهد کرد." وی می گوید: "رهبری ایران همچنین به این نتیجه رسیده که اکنون بدترین پیامدهای فشار اقتصادی آمریکا را پشت سر گذاشته و کشور اکنون حجم قابل ملاحظه ای از نفت را به چین صادر می کند. صادرات فزاینده نفت ایران به چین، احساس اضطرار و فوریت برای بازگشت به برجام برای برداشته شدن تحریم ها را از آنها گرفته است."

اما رهبران ایران با این ریسک روبه رو هستند که سنگی بزرگتر از توانشان بردارند. علی واعظ می گوید: "رویکرد آنان نشانگر یک "بدسنجی جدی" است. آنها واکنش احتمالی آمریکا و اروپا را به حساب نمی آورند و این که چگونه تحریکاتشان در منطقه می تواند یک چرخه خطرناک از تشدید تنش را به دنبال آورد."

واعظ اوضاع کنونی را با دور پیشین گفت وگوهای هسته ای در سال 2005 که یک رئیس جمهوری تندروی دیگر یعنی محمود احمدی نژاد در ایران بر سر کار بود، مقایسه می کند. در آن زمان هم ایران لحنی پرخاشگرانه را در گفت وگو با دولت های اروپایی در پیش گرفت و گفت وگوها از هم پاشید. پس از آن بود که ایران برنامه هسته ای اش را افزایش داد اما غربی ها هم فشار اقتصادی را بیشتر کردند و اقتصاد ایران را فلج ساختند و بن بست دشواری پیش آمد تا چندین سال بعد که روحانی به ریاست جمهوری رسید.

برخی مقام های پیشین آمریکا می گویند که حتی با موضع تهاجمی تر ایران هم چه بسا امکان رسیدن به یک توافق برای احیای برجام وجود داشته باشد. در این سناریو، رئیسی می تواند با رفع برخی از دیگر تحریم ها، آن را پیروزی خودش جلوه داده ادعا کند که دولتش توانسته به توافقی بهتر از رئیس جمهوری پیشین دست یابد. 

بروور که در دوران اوباما و ترامپ در زمینه اشاعه هسته ای کار کرده می گوید: در پایان این ماه، احتمالا روشن خواهد شد که آیا تهران برای گفت وگو جدیت دارد یا نه. تا آن زمان، ایرانی ها باید تصمیم بگیرند که آیا دور دیگری از گفت وگو با قدرت های جهانی را برگزار کنند و اینکه چه کسی هدایت تیم گفت وگو را برعهده گیرد و نیز بر سر میز گفت وگو، چه موضعی داشته باشند.

اما چشم انداز یک توافق دیپلماتیک، بطور فزاینده ای مبهم می شود و چه بسا که دولت بایدن با برخی دشواری ها روبه رو شود. اگر گفت وگوها از هم بپاشد، دولت بایدن باید سبک سنگین کند که آیا درها را برای دیپلماسی درباره یک توافق احتمالی آینده باز گذارد یا تحریم های بیشتری وضع کند تا تهران را از گسترش برنامه هسته ای یا دیگر گام های تحریک آمیز باز دارد. یک گزینه این است که راه صادرات نفت ایران به چین بسته شود.

منبع: ان بی سی نیوز / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11