طالبان از بازگشت القاعده به افغانستان استقبال خواهد کرد؟

تهیه شده توسط تحریریه المانیتور

دیپلماسی ایرانی: افغانستان یکی از شکننده ترین و در معرض خطرترین اقتصادهای جهان را دارد. به گفته بانک جهانی، فقر و توسعه نیافتگی به دلیل درگیری های طولانی مدت و شدید نهادینه شده و همه گیری کووید19 شرایط را وخیم تر کرده است. از دیدگاه بانک جهانی، وضعیت کنونی افغانستان با شمار اندکی از کشورها شامل جمهوری آفریقای مرکزی، لیبی، سومالی، سودان جنوبی، سوریه و یمن قابل قیاس است.

افغانستان 37 میلیون نفر جمعیت دارد که 46 درصد آن زیر 15 سال هستند؛ این بدان معناست که تقریبا نیمی از مردم هیچ خاطره ای از حکومت قبلی طالبان ندارند. آخرین باری که طالبان کنترل را در دست داشت، در افغانستان اینترنت نبود، اما حالا یک حداقل جمعیتی به ویژه در مناطق شهری، از جهان آگاه و به جهان متصل هستند و این مساله می تواند برای طالبان به ویژه با توجه به شرایط وخیم اقتصادی، یک منبع فشار یا بی ثباتی باشد.

تقریبا نیمی از افغان ها (47.3 درصد) در فقر زندگی می کنند. بر اساس گزارش بانک توسعه آسیایی، نرخ رسمی بیکاری 11.7 درصد است و 34.3 درصد از کسانی که کار می کنند کمتر از 1.90 دلار در روز درآمد دارند. صندوق بین المللی پول هم در گزارش ماه ژوئن خود درباره افغانستان تصویر اقتصادی نگران کننده ای ارائه داد: «همه گیری تلفات اجتماعی و اقتصادی سنگینی تحمیل کرده و هزاران نفر را به فقر کشانده و پیشروی در خودکفایی را عقب انداخته و باعث کاهش دائمی تولید شده است.»

صندوق بین المللی پول در واکنش به فشارهای ایالات متحده و پس از سقوط کابل، دسترسی افغانستان به 440 میلیون دلار ذخایر پولی جدید را متوقف کرد. پیشرفت اقتصادی شکننده افغانستان (پیش بینی نرخ رشد 2.7 درصدی برای سال 2021 پس از کاهش 2 درصدی در سال 2020) احتمالا با روی کار آمدن طالبان به خطر خواهد افتاد.

ارتباطات قدیمی بین القاعده و طالبان زنده می شود؟

ایالات متحده در سال 2001 در واکنش به حملات 11 سپتامبر القاعده به افغانستان حمله کرد. سرکرده های ارشد القاعده در آن زمان در افغانستان و تحت حمایت دولت وقت طالبان بودند. طالبان پس از مذاکره با دولت دونالد ترامپ در سال گذشته موافقت کرد که دیگر از این گروه تروریستی محافظت نکند. طالبان در توافق با آمریکا در فوریه 2020 متعهد شد که به هیچ یک از اعضای خود، افراد یا گروه های دیگر از جمله القاعده اجازه ندهند از خاک افغانستان برای تهدید علیه امنیت ایالات متحده و متحدانش استفاده کنند.

ست جونز، نویسنده کتاب «در قبرستان امپراتوری ها»، در وال استریت ژورنال نوشته که به رغم توافق طالبان و دولت ترامپ، القاعده و طالبان از نظر فکری و ایدئولوژی برادر هستند«طالبان و القاعده سابقه روابط طولانی مدت شخصی، پیوندهای زناشویی، مبارزات مشترک و ایدئولوژی های مشابه دارند. رهبران القاعده از زمان تاسیس این گروه به همه رهبران طالبان وفادار بوده اند.»

گزارش شورای امنیت سازمان ملل متحد در ماه ژوئن حاکی از وخامت شدید وضعیت امنیتی در افغانستان با افزایش حملات تروریستی و حضور 10هزار جنگجوی خارجی بود. این، یک مجموعه هماهنگ از نیروها نیست. طالبان با برخی از آنها درگیر بوده است و حالا باید دید که گروه ها و جنگجوهای افراطی تحت کنترل طالبان چطور عمل می کنند. 

ایران دست کم به طور موقت با شرایط جدید کنار می آید

ایران نمی تواند درباره ظهور مجدد طالبان متوهم باشد چون یک مرز نزدیک به هزار کیلومتری آن را مجبور به واقع گرایی می کند.

پنتاگون در ماه آوریل گزارش داد که ایران در عین حفظ روابط بهینه با دولت افغانستان، به طور نسبی با طالبان رابطه برقرار کرده است. این الگوی حفظ روابط دولت با دولت در عین حفظ نفوذ بر گروه های قدرتمند غیررسمی در افغانستان، شبیه رویکرد ایران در عراق است. تهران روابط رسمی با بغداد دارد و همچنان نفوذ خود را بر برخی از واحدهای بسیج مردمی حفظ می کند.

تهران در ماه های اخیر روابط با طالبان را بیشتر کرده و حتی در ماه ژوئیه میزبانی هیئت های طالبان و دولت وقت در کابل را بر عهده داشته تا نقش خود به عنوان تسهیل کننده امور و میانجی تقویت کند.

ایران در افغانستان با دشمن دیرینه خود یعنی ایالات متحده به ویژه در مبارزه با تجارت بین المللی مواد مخدر و مبارزه با داعش خراسان منافع مشترک داشته و دارد. ایران که همچنین میزبان 3 میلیون افغان است، از موج جدید مهاجران و پناهجویان بیم دارد.

ایران در حال حاضر می تواند کارت «فرهنگ» را در افغانستان بازی کند. زبان دری که 78 درصد مردم افغانستان به آن سخن می گویند، نسخه افغانی زبان فارسی و زبان ترجیحی حکومتداری در کابل است. ولایت هرات در نزدیکی مرز ایران، یک دروازه تاریخی فرهنگی و مذهبی به ایران قلمداد می شود. همچنین، 90درصد جمعیت افغانستان مسلمان و 17درصد آنها شیعه هستند.

منبع: المانیتور / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34