اختلافات عربستان و امارات و تاثیر بر هویت عربی کشورهای عرب خلیج فارس

نویسنده: دکتر مریم خالقی نژاد: کارشناس مسائل بین الملل

دیپلماسی ایرانی: دیری نپایید که بر آتش دوستی میان عربستان و امارات آب سردی ریخته شد. عربستان و امارات سال ها پیش به صورت بسیار جدی برخی اقدامات منطقه ای و بین المللی خود را در راستای متحد شدن از سر گرفتند و در بسیاری از مسائل منطقه و بین المللی متحدان اصلی محسوب می شدند. علاوه بر مسائل سیاسی متحدان سر سخت اقتصادی نیز به شمار آمدند که اولین قدم هایی را در این مسیر به عرصه عمل رسانده، به همین جهت همکاری هایی را در سطوح منطقه ای و بین المللی از سر گرفتند و مسیری نو را آغاز کردند. اما اندک زمانی نگذشت که این اتش تند همکاری فرو نشست و به مرور زمان برخی اختلافات میانِ دو متحد، ایجاد شد و قدم به قدم دور شدن و سست شدن روابط و حتی اقدمات متقابلانه تلاقی جویانه را در پی داشت. قابل ذکر است که هر دو کشور از سردمداران اتحاد عربی کشورهای حوزه خلیج فارس بوده و بر اتحاد هرچه بیشتر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس بسیار تاکید داشته که علاوه بر تلاش و عمل در راستای اتحاد کشورهای عربی، دیگر کشورها را به این امر فراخوانده اند. این درحالی است که بانیان و حامیان این اقدامات، اکنون هر کدام در یک مسیر متفاوت قرار گرفته اند و اختلافات بسیار زیادی را در جلوی راه خود دارند.

گروهی ریشه اختلافات میان دو کشور را دیرینه می دانند و آن را به قرارداد جده در خصوص مساله مرزی باز می گردانند اما اگر بخواهیم خیلی به سراغ مسائل تاریخی نرویم به مسائل چند سال اخیر باید رجوع کنیم که آشکارترین مساله ای که به آغاز اختلافات میان دو کشور منجر شده، از یمن سرچشمه گرفته و به مسائل روزهای اخیر منجر شده است و محتملا به همین موارد ختم نخواهد شد. بنابراین مهمترین چیز در ادامه دار بودنِ هویت عربیِ کشورهایِ عرب در خلیج فارس، عدم اختلاف میان کشورهای مهم این حوزه است که در بین عربستان و امارات این امر به نقطه های حساسی رسیده و در صورت ادامه دار بودن به نظر می رسد باعث اختلافات عمیق و شعله ور شدن آن شود. مهمترین اختلافات آنها به طور بارز عبارتند از:

مساله یمن: یمن نقطه آغاز همگرایی اتحاد دو کشور در سال¬های آغازین اتحادشان محسوب می شد. در ابتدای همکاری میان ریاض و ابوظبی خبری از راه دو گانه متحدان عربی در این منطقه نبود اما بلافاصله نیات طرفین از درگیری در یمن منجر به جداشدن و حتی تقابل آنها با یکدیگر شد که حمایت عربستان از دولت منصور هادی و مخالفت امارات با دولت هادی نقطه آغاز این جدایی است و خروج امارات منجر به خالی کردن پشت عربستان و از دست دادن یار و متحد خود در این درگیری شده که برای ریاض بسیار سنگین تمام شده و آن را به بن بست هایی رسانده است. علاوه بر این اختلاف امارات به جبهه مقابل عربستان و دولت منصور هادی در یمن کمک رسانی کرده و این مساله به هیچ عنوان تا کنون در میان طرفین حل نشده است، به عبارتی متحدان دیرین نه تنها حامی هم بلکه به اضافه شدن مشکلاتشان در یمن منجر شده اند.

اخوان المسلمین و برخورد با این گروه عامل دیگر اختلاف در یمن میان دو کشور بوده است. بدین صورت که ریاض به حمایت از شاخه های اخوان پرداخته و این در حالی است که امارات درست نقطه مقابل آن است و اعتقاد دارد که این امر با اهداف و توافق طرفین در تضاد است و منجر به نقض تفاهمات طرفین شده است چرا که حمایت از اخوان  باعث تقویت قطر و ترکیه می شود که در جبهه مقابل آنها هستند. شاید یکی از دلایل موثر بر تلاش امارات برای محدودتر کردن قطر همین امر بوده و از متحد نوپای خود انتظار ارتباط مناسب تری را با قطر نداشت و لذا روابط ریاض و دوحه برای ابوظبی خوش یُمن نیست. بنابراین در خصوص قطر نیز اختلافات سیاسی مابین ریاض و امارات بسیار آشکار است.

در بین این اختلافاتِ آشکار شده، گروهی از سیاستمداران بر این عقیده هستند که کنسل شدن پروازهای میان دو کشور بخاطر بیماری همه گیر کرونا ناشی از اختلافات کنونی است بدین صورت که کشورها عملکرد یکدیگر را مقابله به مثل می کنند برای مثال بلافاصله بعد از لغو پروازهای ریاض به ابوظبی، امارات نیز متقابلا این حرکت را پاسخ داد و پروازهای خود را به مقصد ریاض لغو کرد.

روزهای آتی نیز مساله نفت و مخالفت امارات با تصمیم برای افزایش نفت اوپک پلاس باعث دامن زدن به اما و اگرهای قدرتنمایی امارات در مقابل عربستان شده و آتش این اختلاف را شعله ور تر کرده است.

موارد گفته شده از آشکارترین اختلافات موجود است که تاثیرات مختلفی را بر اتحاد و گروه کشورهای عربی خلیج فارس دارد. هم اکنون که مساله اختلاف عدم اتحاد عربستان و امارات سر باز کرده است علاوه بر برخی عواقب داخلی کشورها، تاثیر بسیار زیادی را بر هویت جمعی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس خواهد داشت. 

مهمترین آنها احتمالا شکسته شدن هویت جمعی عربی آنهاست چرا که عربستان و امارات دو رکن و دو ستون مهم در این گروه بوده اند که هر دو تلاش و عمل برای اتحاد بیشتر کشورهای عربی را در گذشته سرلوحه کار خود قرار داده که اکنون دچار دو دستگی و اختلاف نظر در مسائل سیاسی شده اند به طوریکه هرکدام به صورت جدا به ادامه¬ مسیر سیاسی خود پرداخته اند به همین دلیل جای خالی تقویت کننده گان اتحاد عربی و عدم همگرایی آنها به شدت بر هویت جمعی کشورهای عربی خلیج فارس تاثیر منفی را خواهد داشت و در صورت عدم اقدامات مفید برای ادامه راه و تقویت آن، شاهد تضعیف و کمرنگ تر شدن آن خواهیم بود. در خصوص اینکه آیا این اختلافات ادامه دار و ریشه دارتر خواهد شد باید گفته شود که بسیاری بر این عقیده هستند که امارات به قد علم کردن در مقابل ریاض پرداخته و از پاشنه آشیل های عربستان استفاده می کند تا در مقابل عربستان قدرت نمایی کند اما واقعیت امر این است که احتمالا امارات توانایی مقابله تمام و کمال با عربستان را نخواهد داشت. در هر صورت برای مشخص شدن نتیجه اختلافات برای کاهش درگیری، نزدیکتر شدن و از سرگیری روابط و یا تشدید و جدایی میان آنها باید منتظر گذشت اندک زمانی بود. چرا که همانطور که در بالا هم ذکر شد گویی در بین این دو کشور هرکدام منتظر اقدامات طرف دیگر است تا به پاسخی مناسب به آن بپردازد و در این بین آنچه بیان شده احتمالاتی برای قدرت نمایی امارات در مقابل عربستان است.