خواب آشفته بارزانی و صدر تعبیر خواهد شد؟

دیپلماسی ایرانی – این روزها که عراق و عراقی ها خود را مهیای انتخابات زود هنگام پارلمانی می کنند اخباری در خصوص تلاش مسعود بارزانی، رهبر حزب دمکرات کردستان عراق و مقتدی صدر، رئیس جریان صدر پیرامون ایجاد ائتلاف انتخاباتی به گوش می رسد؛ اخباری که حکایت از برنامه جدی دو کلان حزب کردی و شیعی برای به دست گرفتن قدرت در عراق دارد. دیدار اخیر میان هیاتی از جریان صدر به ریاست نصار الربیعی، رئیس هیئت سیاسی این جریان و مسعود بارزانی، رهبر حزب دموکرات کردستان و نیز نیچروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان در اربیل نشان می دهد اکنون بیش از هر زمان دیگری بستر ایجاد این ائتلاف فراهم آمده است.

در صورت پدیدار شدن ائتلاف مذکور نقشه ائتلاف‌های سیاسی عراق در انتخابات پیش رو تحت الشعاع قرارخواهد گرفت. چرا که ائتلاف بزرگترین جریان شیعه عراق (صدر) با بزرگ ترین حزب کردی در اقلیم (بارزانی ها) می تواند به عنوان یک سیاه چاله سیاسی همه احزاب و ائتلاف ها را درون خود فرو برد. این بدین معنا است که هرکسی به این ائتلاف ملحق شود می تواند در تشکیل دولت آتی پس از انتخابات سهمی را برای خود در نظر بگیرد. چون با توجه به چینش سیاسی این ائتلاف، فراکسیون اکثریت در پارلمان خواهد بود. 

ضمن این که طبق اصلاحات دادگاه فدرال جدید عراق که پارلمان چند ماه پیش آن را تصویب کرد و ذیل آن کار خود را در مورد تعدادی از مسائل قانون اساسی از جمله فراکسیون اکثریت شروع کرد، جریان صدر که خود را برای کسب جایگاه اول در انتخابات آتی میان فراکسیون‌های شیعه آماده می‌کند، یا می تواند کل دولت را تشکیل دهد یا پست نخست وزیری را از آن خود کند، هر چند که نخست وزیر آتی لزوما نباید از جریان صدر باشد.

اگر چه در نگاه اول به نظر می رسد در صورت دستیابی ائتلاف صدر با یک طرف کردی، آن هم مهمترین حزب اقلیم یعنی بارزانی ها سبب خواهد شد که این ائتلاف تنها به یک وزنه سبک نیاز داشته باشد تا کفه ترازو را به نفع این ائتلاف برای تغییر نقشه سیاسی سنگین کند، اما در آن سو تکاپوها برای ناکام گذاشتن این ائتلاف هم بسیار جدی است. به ویژه که ائتلاف احتمالی صدر – بارزانی می‌تواند در سه گانه ریاست جمهوری، پارلمانی و کابینه یا همان نخست وزیری تغییر ایجاد کند. به هر حال طبق قاعده توافق سیاسی که از سال 2003 تا امروز در عراق رایج است، پست نخست وزیری سهم شیعه است که اکثر مردم عراق و اعضای پارلمان را تشکیل می‌دهد و پست ریاست جمهوری سهم کردها و ریاست پارلمان هم سهم اهل سنت است. طبق نظر تحلیلگران سیاسی، این همگرایی و ائتلاف در صورتی که با همراهی طرف‌های موثر از اهل شیعه و سنت همراه باشد، می‌تواند ماهیت ریاست سه گانه را دستخوش تغییر قرار دهد.

پیرو این نکته قطعا احزاب رقیب این ائتلاف از کردها تا شیعیان و حتی سنیان هر تلاشی به کار خواهند بست که این رویای صدر و بارزانی تعبیر نشود. در این بین توافق داخلی اقلیم کردستان اجازه رسیدن مسعود بارزانی به پست ریاست جمهوری را نمی دهد. چون به استناد این توافق در صورتی که اتحادیه میهنی پست ریاست جمهوری در بغداد را برعهده بگیرد، ریاست اقلیم سهم حزب دموکرات خواهد بود و این یعنی قبل از تفاهم با بغداد و گروه‌های تاثیرگذارش، باید یک توافق کردی - کردی صورت بگیرد. 

با وجودی که مسعود بارزانی، فواد حسین، وزیر امور خارجه فعلی عراق را در انتخابات سال 2018 برای پست ریاست جمهوری نامزد کرده بود، پیروزی برهم صالح، رئیس جمهوری فعلی با اختلاف زیاد، برای مدت‌ها رابطه میان این دو مرد را سرد کرد. این در حالی است که احتمالا مسعود بارزانی به دنبال آن خواهد بود که با سوء استفاده از اختلافات داخل اتحادیه میهنی یکی از رهبران حزبش را دوباره برای پست ریاست جمهوری نامزد کند. با این حال نکته قابل تامل آن است که در حال حاضر نقشه بارزانی – صدر با توجه به اقتضائات سیاسی عراق بسیار شکننده است و برای مجسم و محقق کردن مواضع حمایتی هر یک از طرف‌ها از طرف دیگر نیازمند تحرکات بیشتری است. 

این تحرکات حمایتی صدر و بارزانی از همدیگر از آن جهت اهمیت بیشتری پیدا می کند که که دوشنبه هفته گذشته شاهد توافق بین دو حزب رقیب دمکرات کردستان عراق در اقلیم بودیم. توافقنامە تشکیل هم پیمانی انتخاباتی میان اتحادیە میهنی کردستان و جنبش تغییر برای شرکت در انتخابات آتی عراق، پس از گفتگوهای انجام شدە و تفاهم ابتدایی میان دو طرف و اتمام راهکارهای لازم برای تشکیل هم پیمانی، با حضور سران دو حزب و لاهور شیخ جنگی و بافل طالبانی، روسای مشترک اتحادیە میهنی و عمر سید علی، رهبر جنبش تغییر، امضا شد. 

در صورت اتحاد نهایی، این دو حزب می توانند نقشی سرنوشت ساز و تعیین کنندە را در بغداد ایفا کنند و به تبعش نقش و نفوذ ائتلاف بارزانی – صدر را کم رنگ کنند. به ویژه که اتحادیه میهنی در سوی دیگر علاوه بر توافق کردی – کردی، نیم نگاه جدی هم به ائتلاف با دیگر احزاب فرا اقلیمی با محوریت جریان حکمت دارد. در این رابطه سیدعمار حکیم نیز به موازات احزاب دیگر عراقی در صدد است از رهیافت این ائتلاف با احزاب کردی مسیری را برای خود در دولت آتی عراق باز کند و به عنوان بازیگری با وزن بالا در تشکیل دولت آتی مطرح باشد. چنانی که رهبر جریان حکمت اخیرا به استان کرکوک، استانی مورد مناقشه میان اربیل و بغداد رفت؛ سفری که در آستانه شروع کارزار انتخاباتی قابل توجه است. هر چند جریان حکمت در این شهر طرفدار چندانی ندارد، اما در این انتخابات می‌تواند روی آن هم حساب باز کند. چرا که سیدعمار حکیم ذیل ائتلافش با احزاب کردی می تواند نفوذ مد نظرش را برای جریان حکمت به دست آورد. 

در کنار آن بافل طالبانی و لاهور شیخ جنگی، روسای مشترک اتحادیه میهنی کردستان در شهر سلیمانیه با خمیس خنجر، رهبر ائتلاف عزم به عنوان ائتلاف برجسته سنی های عراق دیدار کرده اند. این تک و تای سیاسی اتحادیه میهنی برای ائتلاف سازی کردی – کردی، کردی – شیعی و کردی - سنی نشان از این دارد که بارزانی ها و جریان صدر راه چندان آسانی برای قبضه قدرت در دولت آتی عراق در پیش ندارند. 

مضافا که برخی تلاش ها برای تغییر نقشه سیاسی عراق نوین پس از صدام حسین نیز این مسیر را دشوارتر می کند. در این خصوص محمد الحلبوسی، رئیس پارلمان عراق که رهبری حزب پیشرفت، بزرگترین فراکسیون سنی در استان‌های غربی عراق را برعهده دارد، علنا از تمایل اعراب سنی برای برعهده گرفتن سمت ریاست جمهوری به جای کردهایی که پست ریاست پارلمان سهم آنها خواهد بود، صحبت کرد. اما مشکل دادن سهم پست ریاست جمهوری کردها به اعراب سنی این است که باید یک تغییر اساسی در اقلیم کردستان ایجاد شود و دو حزب اصلی کرد یعنی حزب دموکرات کردستان در اربیل و اتحادیه میهنی کردستان در سلیمانیه با یکدیگر به توافق برسند که در شرایط فعلی حصول چنین توافقی بین این دو حزب که اساسا احزاب رقیب هم به شمار می روند و با نزدیک تر شدن به موسم انتخابات یقینا دامنه اختلافات و رقابت ها بین این دو حزب اقلیم بیشتر خواهد شد، تقریبا غیرممکن به نظر می رسد. در مجموع باید دید وزن کشی ائتلاف های جدید در نهایت چه آینده ای را برای عراق در فردای پس از انتخابات رقم می زند؟/ شرق