قصه کریمه برای تایوان تکرار خواهد شد؟

نویسنده: سید قاسم ذاکری، کارشناس روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: 

پیش درآمد: 

تایوان بتدریج در کانون تنش میان آمریکا با چین قرار گرفته است. اقدامات آمریکا در اعلام حمایت از تایوان در مقابل چین سبب شده است تا جزیره تایوان تبدیل به نقطه داغ تنش در دریای چین جنوبی بشود. جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا  اخیرا بمناسبت چهل و دومین سالگرد تصویب قانون روابط با تایوان در مجلس سنای آمریکا، یک هیات غیررسمی را به نشانه تعهد آمریکا به تایوان در اختلافات این جزیره کوچک با پکن روانه تایوان کند. ظاهرا آمریکا درصدد است در چارچوب تنش و رقابت با چین، روابط راهبردی و ویژه خود با تایوان را ارتقاء داده و رابطه با این جزیره را به سطح رابطه واشنگتن با سایر متحدان راهبردی ایالات متحده در دنیا افزایش بدهد. آمریکا حتی در چارچوب رقابت نوین با چین به دنبال آن است که پای ناتو را به شرق و جنوب شرق آسیا باز کند. اکنون روشن شده که آمریکا در پرتو اتخاذ راهبرد جدید رقابت و تنش با چین، مایل است بر خلاف سال های پس از تنش زدائی با پکن، اینک راهبرد «ابهام راهبردی» نسبت به جزیره تایوان را کنار گذارده تا بار دیگر زمینه بازگشت به رهیافت قدیمی دفاع از تایوان در مقابل پکن را فراهم کند.

اهمیت تایوان برای چین

آنگونه که شواهد و قرائن نشان می دهد چین بنا به دلائل ذیل به هیچ وجه حاضر به کوتاه آمدن در قضیه تایوان به عنوان بخش جدائی ناپذیر از سرزمین خود نخواهد شد در نتیجه رفتار آمریکا در دریای چین جنوبی نقشی تعیین کننده در بروز درگیری نظامی و سخت افزاری میان چین و آمریکا بر سر تایوان خواهد داشت زیرا موضع پکن در قبال تایوان کاملا واضح و آشکار است.

-    دریای چین جنوبی که تایوان به عنوان بخشی از سرزمین چین در آن واقع شده است از موقعیت ژئوپولیتیکی و ژئواکونومیک مهمی برای چین و اقتصاد جهانی برخوردار است. سرزمین اصلی چین از طریق دو آبراه بسیار مهم به آبهای آزاد و مسیرهای دریائی جهان متصل می شود؛ تنگه مالاکا در جنوب و تنگه های راهبردی در اطراف جزیره تایوان در شمال دریای چین جنوبی ( مسیرهای دریائی اتصال چین به آبهای شرق و جنوب فیلیپین بسیار طولانی و غیر اقتصادی است). در نتیجه از آنجا که تایوان بخش جدائی ناپذیر از سرزمین چین قلمداد می شود همچنین بخاطر تنش در روابط چین با همسایگانش در اطراف تنگه مالاکا، پکن به هیچ وجه حاضر به چشم پوشی از امتیاز منحصر بفرد تسلط کامل بر قلمرو تایوان نخواهد شد.

-    تایوان بزرگترین تولیدکننده تراشه های نیمه رسانا در جهان است . شرکت صنایع نیمه رسانای تایوان (TSMC)  بزرگترین سازنده تراشه جهان و بهترین تأمین کننده تراشه برای صنایع هایتک و دیگر صنایع مهم در جهان است. گفته می شود تی سی ام سی و سامسونگ در کره جنوبی تنها شرکتهایی در جهان هستند که از دانش فنی ساخت کوچکترین و پیشرفته ترین تراشه ها برخوردار بوده و تقریباً 90 درصد آنها را تولید می کنند. یک مرکز پژوهشهای راهبردی روابط بین الملل در هندوستان معتقد است تایوان سازنده 84% تراشه های نیمه رسانای مخصوص رایانه های پیشرفته در دنیا است.   علاوه بر صنایع هایتک، امروزه تراشه های نیمه رسانا تقریبا در تمامی صنایع از جمله هواپیماسازی، اتومبیل سازی و غیره کاربرد دارد. کاهش صادرات تراشه های نیمه رسانا از تایوان به آمریکا در سال 2020 ( بخاطر همه گیری کرونا) سبب افزایش ده درصدی قیمت اتومبیل در آمریکا شد. نیمه رساناها جلوه دیگری از جاه طلبی  برجسته و رقابت در حوزه فناوری های پیشرفته میان ایالات متحده و چین است. 

-    تایوان برخوردار از جزایر و محدوده ای قابل توجه در دریای چین جنوبی است. با نظرداشت رهیافت کلان چین برای تسلط بر دریای چین جنوبی از جمله اقدام این کشور به ساختن جزایر مصنوعی ، تسلط بر جزائر مورد مناقشه و تقویت حضور نظامی اش در این منطقه بنابراین بعید است پکن حاضر به چشم پوشی از این بخش از خاک خود در دریای چین جنوبی بشود. دریای چین جنوبی علاوه بر اهمیت ژئوپولیتیک برای چین همچنین دارای ارزش ژئواکونومیک فوق العاده ای است زیرا علاوه بر اینکه 30% کشتیرانی دنیا در این محدوده انجام می پذیرد و شاهرگ اتصالات جهانی اقتصادهای نوظهور در قاره آسیا هست همچنین از ذخائر بسیار غنی شیلات و آبزیان دریائی و نفت و گاز برخوردار است.

-    چین بصورت تاریخی و تا قبل از سال 1945 تسلطی بلامنازع و تاریخی بر دریای چین جنوبی داشته بنابراین پکن بخوبی از اهمیت نقش دریای چین جنوبی در جهانگشائی چین در طول تاریخ آگاه است. اینک نیز دریای چین جنوبی شاهرگ حیاتی ایده کمربند – راه و جاده ابریشم چینی است. وقتی چین اقدام به تسلط نظامی بر جزائر دور از سرزمین اصلی خود در دریای چین جنوبی مثل مجمع الجزائر اسپارتلی در نزدیکی سواحل فیلیپین (بر خلاف رای دیوان بین لمللی دادگستری) کرده است آنگاه چگونه از تایوان که بطور طبیعی بخشی از خاک چین محسوب می شود بگذرد؟ 

-    پکن تاکنون به صراحت روشن ساخته که به هیچ وجه حاضر به کوتاه آمدن در مقابل آمریکا در مقولات سرزمینی خود نظیر تایوان، هنگ کنگ، سین کیانگ و تبت نیست چنانکه در این مورد بارها به واشنگتن هشدار داده است.  

-     شکست نظامی آمریکا در عراق و افغانستان همچنین اوضاع اقتصادی آشفته آمریکا و بی میلی شدید مردم و مسئولین آمریکائی برای ماجراجوئی و دخالت نظامی در دنیا سبب شده است تا پکن امکان ماجراجوئی نظامی مستقیم آمریکا در دریای چین جنوبی را بسیار اندک بداند. بروز برخی تصورات در آمریکا پیرامون برتری ارتش چین بر ارتش آمریکا طی سالهای پیش رو همچنین آگاهی پکن نسبت به بی میلی اروپا و انگلیس برای همراهی با آمریکا در جنگ علیه چین سبب تقویت ذهنیت عدم دخالت نظامی مستقیم آمریکا در دریای چین جنوبی شده است.   

نشانه های آماده شدن چین برای تسخیر تایوان

ذیلا به برخی از مهمترین نشانه های آماده شدن چین برای تسلط دوباره بر تایوان اشاره می شود: 

- چین از دهه 90 میلادی همواره سعی کرده است تا اقتصاد تایوان را به خود وابسته کند هر چند برخی کارشناسان معتقدند تلاش برای ادغام اقتصادی چین و تایوان چندان نتیجه بخش نبوده است.

- چین برای اولین مرتبه در سال 1996 از طریق شلیک موشک بر فراز تایوان ، این جزیره را تهدید به حمله نظامی کرد. در آن زمان آمریکا مجبور شد در واکنش به تهدید چین علیه تایوان، بزرگترین رزمایش نظامی خود در آسیا (پس از جنگ ویتنام) را برگزار کند.

- چین در سال 2005 قانون منع جدا شدن تایوان از سرزمین مادری را تصویب کرد. طبق این قانون توسل به زور از جانب چین برای ملحق ساختن تایوان به سرزمین مادری چین مجاز خواهد بود. 

- اقدام چین در سال 2020 در پخش فیلم ویدیوئی حمله شبیه سازی چین علیه پایگاه آمریکائی گوآم به این صورت تعبیر شد که چین حاضر است بخاطر تایوان حتی خطر رویاروئی نظامی با آمریکا را بپذیرد.

- برخی تحلیل ها و ارزیابی ها دائر بر شروع انقلاب سوم در چین پس از انقلاب کمونیستی و انقلاب دنگ شیائو پنگ است. تقویت ارتش و نظامی گری، خروج از لاک دفاعی و محافظه کاری، آماده شدن برای سیاستهای تهاجمی در اطراف چین همچنین راهبرد اقتصادی موسوم به «چرخه دوگانه اقتصاد» از مهمترین محورهای گذار از انقلاب دنگ شیائو پنگ به انقلاب سوم تعبیر شده است. خلاصه راهبرد  «چرخه دوگانه اقتصاد» این است که کشور چین در بلند مدت نمی تواند روی همکاری های بین المللی در حوزه های اقتصاد و سیاست حساب باز کند بنابراین قرار است موتور محرکه اصلی رشد و توسعه اقتصادی از افزایش صادرات به خارج، به افزایش مصرف در داخل چین تغییر کند.

- رهبران چین تحریم شدن شرکت های قدرتمند چینی از طرف آمریکا همچنین اقدام مجلس سنا در اختصاص بودجه های نجومی برای مقابله با چین را به مثابه هشدارهای مهمی که باید جدی گرفته شوند در نظر گرفته اند.

- روی آوردن چین به سیاست تهاجمی و خروج تدریجی این کشور از سکوت و درون گرائی در پرتو افزایش تنش های دیپلماتیک و نظامی در دریای چین جنوبی. 

- هشدارهای چین نسبت به دخالتهای آمریکا در مسائل صرفا داخلی این کشور و علیه تمامیت ارضی چین از جمله هنگ کنگ، تایوان، تبت و سین کیانگ.

- اقدامات امنیتی اخیر چین در هنگ کنگ همچنین اقدام روسیه در تصرف شبه جزیره کریمه و اقدام هندوستان در لغو خودمختاری ناحیه کشمیر تا حدی زمینه و شرائط سیاسی و روانی برای اقدام یک قدرت بزرگ جهانی در اندازه چین برای تکرار رفتارهای مشابه در قلمرو داخلی خود مثل تایوان را فراهم کرده است.

- اقدام مشترک چین و آمریکا برای کاستن از وابستگی خود به تراشه های تولید شده در تایوان از طریق تخصیص بودجه برای تولید این تراشه ها در داخل آمریکا و چین می تواند نشانه ای برای آماده شدن طرفین با شرایط بحرانی در تایوان تلقی بشود.

ارزیابی:

طبق شواهدی بسیار مهم و قوی می توان تصور کرد که چین در حال آماده شدن برای تسلط دوباره بر جزیره تایوان است. نشانه های مهمی دال بر انتقال چین از انقلاب دنگ شیائوپنگ (محافظه کاری و تنش زدائی در روابط خارجی) به دوره ای متشنج و ملتهب در روابط خارجی چین مشاهده می شود. مهمترین اقدامات آمریکا در افزایش بازدارندگی در مقابل حمله چین به تایوان عبارتست از 1- بالا بردن هزینه پکن در صورت حمله نظامی به تایوان با مسلح کردن این جزیره به سلاح های پیشرفته. 2- تشدید فشارهای اقتصادی و تحریمی علیه چین و راه انداختن کارزار انزوای جهانی پکن و ترویج گسترده چین هراسی در دنیا.

اقدام واشنگتن در فروش میلیاردها دلار سلاحهای پیشرفته به تایوان و پیگیری روابط راهبردی با این جزیره به همین منظور در دستور کار آمریکا قرار گرفته است. 

با وجود آنکه چین امکان رویاروئی نظامی مستقیم با آمریکا ( بخاطر تایوان را) اندک می داند ولی پکن بالاخره ناچار خواهد شد تا اولا الحاق دوباره تایوان به چین را از روشهای مسالمت آمیز پیگیری کند. ثانیا خودش را برای اقدام نظامی پیش دستانه و با کمترین هزینه نظامی علیه تایوان آماده کند (درست شبیه اقدام روسیه در ملحق ساختن شبه جزیره کریمه به روسیه). در صورت موفقیت چین در ملحق ساختن تایوان به سرزمین اصلی خودش طبیعتا اولین، اصلی ترین و مهمترین سنگر نظامی آمریکا در شرق و جنوب شرق آسیا شکسته خواهد شد و این مساله تاثیرات نامطلوب فراوانی برای اقتدار جهانی آمریکا خواهد گذارد. به همین دلیل است که نگرانی آمریکا بابت توسعه و افزایش توانمندی نظامی و جنگی چین رو به افزایش است. 

در این رابطه هنری کیسینجر هشدار داده است که اختلافات بین واشنگتن و پکن، بزرگترین مشکل برای جهان است و عدم بهبود روابط می تواند با خطر جنگ سرد بین دو اقتصاد بزرگ جهان همراه شود. 

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده نیز مدیریت روابط با چین را “بزرگترین آزمایش ژئوپلیتیک قرن 21” قلمداد کرده و چین را بزرگترین تهدید علیه ثبات جهانی معرفی کرده است. یکی از بزرگترین مشکلات آمریکا در مواجهه با چین بی میلی شدید اروپا و انگلیس (حتی کره جنوبی) برای مشارکت در رویاروئی نظامی با چین در کنار آمریکا همچنین آماده نبودن افکار عمومی و مسئولین آمریکائی برای شرکت در یک ماجراجوئی نظامی خطرناک تر از عراق و افغانستان است.

ژئواکونومیک تولید تراشه و نیمه رساناها و تهدیدات ناشی از بروز چالش در عرضه جهانی آن فعلا در میان مدت تبدیل به یکی از عوامل بازدارنده بروز جنگ و تشدید تنش بر سر تایوان شده است. زیرا نیمه هادی ها که به عنوان تراشه شناخته می شوند بخاطر کاربردشان در اکثر وسایل الکترونیکی و صنعتی از جمله تلفن های هوشمند، رایانه ها، وسایل نقلیه، هواپیما و حتی سیستم های تسلیحاتی متکی به هوش مصنوعی به یک مولفه اصلی در اقتصاد جهانی تبدیل شده است. طبق برآورد مرکز پژوهشی در هندوستان فعلا بعید است تا سال 2024 آمریکا و چین بتوانند نیازهای خود نسبت به تراشه های نیمه رسانا تولیدی در تایوان را برطرف کنند در نتیجه طبق برآورد این مرکز پژوهشی، تلاش احتمالی چین برای تسلط بر تایوان به زمان پس از برطرف شدن نیازهای پکن به محصولات تولیدی در تایوان موکول خواهد شد.