جنگ روایت ها و سناریوهای محتمل در مذاکرات وین

نویسنده: رضا رسالت، کارشناس روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: در علم سیاست اصطلاحی تحت عنوان روایت سیاسی وجود دارد که در این چارچوب برداشت ها و ادراکات راوی جانشین واقعیت می شود تا هم به محیط پیرامونی خود معنی بخشد و هم به رفتارهای سیاسی و اجتماعی سامان دهد. در واقع ما در این مرحله از دریچه روایت خود واقعیت را درک می کنیم و درصدد هستیم به آن شکل دهیم. به نظر می‌رسد مذاکرات وین نیز در این مرحله قرار گرفته است. یعنی طرفین روایت های خود را از پروسه مذاکرات مطرح می کنند که بر اساس منافع، بینش و ضرورت هر یک شکل گرفته است. 

بنابراین ما شاهد شکل گیری نوعی جنگ روایت ها درباره آنچه در وین می گذرد، هستیم. اما دلیل این تعارض روایتی چیست؟ ایران بر عدم فرسایشی شدن مذاکرات تاکید دارد و تلاش می کند با طرح این روایت طرف آمریکایی را وادار کند که هر چه زودتر وارد پروسه لغو تحریم‌ها و اقدامات عینی و مشخص شود؛ پس بر آن می شود تا با طرح این روایت و انعکاس رسانه ای آن طرف آمریکایی زیر منگنه قرار گیرد. از طرف دیگر تیم مذاکراتی ایران تحت‌فشارهای داخلی برای فرسایشی نشدن مذاکرات قرار دارد و بطور طبیعی در حوزه عمومی تلاش می کند با طرح این روایت از میزان این فشارها بکاهد تا مذاکرات تا جای ممکن تداوم یابد و دیدگاه ها به یکدیگر نزدیک شود و اختلافات و فاصله ها کاهش یابد.

گفت‌وگوهای برجامی ایران و شش قدرت جهانی از این سنخ است و براساس نظریه بازی‌ها چشم‌انداز دستیابی به توافق بسیار مبهم است. هریک از این کشورها، خواسته‌ها و مطالباتی دارند و سعی می‌کنند که از این نمد برای خود کلاهی به دست بیاورند. از سوی دیگر، عربستان و اسرائیل و دیگران در پی مداخله‌اند و عملا باعث می شوند که دامنه این مناقشه فراتر از ایران و آمریکا رفته و عملا تبدیل به یک موضوع فرامنطقه‌ای و شبه‌جهانی شده است. از حیث موضوع نیز آمریکا و اروپا در پی آن‌اند که فراتر از مناقشه هسته‌ای به قدرت موشکی ایران و مناقشه پایان‌ناپذیر حقوق بشر بپردازند. نتیجه سخن ساده است؛ هر کشوری که در پی افزایش بازیگران و تکثر موضوعات باشد، عملا نمی‌خواهد این توافق به سرانجام برسد؛ بلکه در پی کشدارکردن موضوع است.

با این توصیف گریزی نیست جز این که تصور کنیم مذاکرات وین با تصمیم بزرگان نظام صورت گرفته و دغدغه‌ای بزرگ‌تر از آنچه تصور می‌شود بر آن سایه افکنده است. ادامه تحریم‌ها، انزوای سیاسی، بحران‌های اجتماعی و اقتصادی و... تدبیر تازه می‌طلبد و باز کردن معبر گفت‌وگو، خردمندانه‌ترین روش است.

این در حالی است که در خلال مذاکرات فشرده ای که از اوایل ماه مبارک رمضان شروع شده، ایران به بخشی از خواسته‌های خود رسیده است. ازجمله توافق در مورد لغو تحریم‌های حوزه مسائل بانکی، نفتی، کشتیرانی. بااین‌حال هنوز مشخص نیست که طرف آمریکایی برای آن دسته از تحریم‌هایی که علیه شرکت ملی نفت، بانک مرکزی، بانک‌های ایرانی، شرکت نفتکش ذیل موضوع تروریسم (یعنی قانون پاتریوت و کاتسا) وضع کرده است، می‌خواهد از چه راهکاری استفاده کند. آیا حاضر به لغو این دسته از تحریم‌ها نیز هست یا تنها می‌خواهد اثرات مترتب بر آن را متوقف کند. همچون شیوه‌ای که دولت ترامپ به آن توسل جست و امکان معاملات بشردوستانه با بانک مرکزی ایران را از طریق کانال سوئیس فراهم کرد. آمریکایی ها در عین حفظ این دسته از تحریم‌ها، هنوز حاضر نشده‌اند تحریم‌هایی که با برجام سازگار می‌دانند؛ (یعنی تحریم‌هایی که از 20 ژانویه 2017 تا مه 2018 علیه سپاه و برخی نهادهای ایرانی وضع‌شده و همچنین قرار دادن سپاه در لیست تروریستی خود و همین‌طور فرمان اجرایی مبنی بر اعمال تحریم‌های ثانویه بر کشورها و شرکت‌هایی که با ایران به معامله تسلیحات متعارف دست بزنند) را لغو کنند.

با توجه به شرایط موجود، بسیار بعید به نظر می‌رسد که طرفین تا تاریخ انقضای همکاری ایران و آژانس به توافق نهایی دست یابند. از نظر تیم آمریکایی، این زمان با توجه به موضوعات اساسی و مهم باقی‌مانده دیدگاه بسیار بلند پروازانه ای را نشان می دهد و احتمالا آنها تاریخ دیگری را پیشنهاد خواهند داد. با این وجود، دو سناریو محتمل به نظر می‌رسد: سناریوی اول، جایگزین کردن یک توافق موقت به‌جای یک توافق نهایی بر سر برجام است. اما در سناریوی دوم به رافائل گروسی مأموریت داده خواهد شد تا به تهران سفر کند تا زمان همکاری ایران و آژانس را تمدید کند. اما به نظر می رسد اکنون ایران که به همه تعهدات خود عمل  کرده، برای آمریکای قانون شکن شرط تعیین خواهد کرد. سیاست حرف قطعی جمهوری اسلامی قابل چانه زنی نیست و هیچ توجیهی نمی‌تواند باعث تعدیل در ارکان این سیاست شود. با این حال به نظر می‌رسد که مهم‌ترین آسیب در مرحله کنونی، تعجیل در به سرانجام رساندن مذاکرات و تأثیرپذیری از فضاسازی آمریکایی‌ها خواهد بود.