بیم و امید احیای برجام

نویسنده: رضا مرادی، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: خبرها و تحلیل های رسانه ای در کنار پیام های دیپلمات های ایرانی و غربی از نزدیک شدن مواضع ایران و آمریکا و در نتیجه نوعی خوشبینی توام با احتیاط نسبت به اعلام پایان موفقیت آمیز مذاکرات و احیای توافق هسته ای حکایت دارد. دو طرف با درک اهمیت گفت و گوها و بدون جایگزین بودن برجام می کوشند با ابزار دیپلماسی به عنوان مسیری با کمترین هزینه و بیشترین منفعت امتیازات مورد نظر خود را بدست آورند تا با تکیه بر نوع قرائت خود از مذاکرات در مسیر اقناع مخالفان داخلی و حفظ پایگاه حامیان خود ندای کامیابی سر دهند‌. اگرچه به دلیل تجربه پیشین به بن بست رسیدن مذاکرات در اوج خوشبینی ها نسبت به حصول توافق نمی توان با قاطعیت از امضای توافق در شرایط کنونی سخن گفت اما به نظر می رسد ابتکار اروپایی ها برای نزدیک کردن مواضع دو طرف در زمینه غلبه بر چالش ها، ترمیم اختلاف نظرها برای اتخاذ تصمیمات مهم و چشم پوشی از برخی خواسته هایی که پیشتر شرط لازم دو کشور برای انعقاد هرگونه توافقی محسوب می شد موفقیت هایی به همراه داشته است. امری که می تواند یکی از طولانی ترین مذاکرات تنش زدایی و منع اشاعه هسته ای با سابقه دو دهه مذاکرات بی وقفه را بدون وارد شدن طرف ها به مسیر برخورد نظامی با پیامدهایی فاجعه بار برای منطقه و جهان به سرمنزل مقصود برساند. 

مسئله حائز اهمیت برای ایران در شرایط کنونی این است که دولت آمریکا و اتحادیه اروپا تا چه میزان به وعده های خود مبنی بر انتفاع ایران از مزایای برجام، برداشته شدن محدودیت ها بر تجارت خارجی و پایبندی به اصول یک توافق پایدار در قالب برداشتن گام های عملی برای لغو تحریم ها به خصوص در حوزه های بانکی و نفتی به عنوان ضمانت توافق جامه عمل خواهند پوشاند.

برخلاف تبلیغات مخالفان با توجه به اهمیت توافق برجام به عنوان نقطه ای کانونی در حوزه روابط خارجی ایران، اساسا مناسبات میان ایران و غرب در کنشگری پیرامون حل معادله اتمی را باید در دوری و نزدیکی نسبت به برجام مورد سنجش قرار داد. چنانکه به نظر می رسد دولت سیزدهم نیز در حال احیای همان توافق سال ۲۰۱۵میلادی است. 

احیای برجام در وضعیت آشوبناک کنونی حوزه روابط بین‌الملل و نظم نوین جهانی برای ایران، آمریکا، اروپا، خاورمیانه و رژیم منع اشاعه هسته بازی برد – برد محسوب می شود. برد برای آمریکا، زیرا بایدن توافق هسته ای با ایران را دستاوردی دیپلماتیک در سبد خالی دستاوردهای سیاست خارجی خود می داند که در آستانه انتخابات میان دوره ای کنگره می تواند آن را به قیمت گزافی به مردم خسته از جنگ های بی‌پایان ایالات متحده در خاورمیانه بفروشد به خصوص که به نظر می رسد ایران از خواسته خود مبنی بر خروج سپاه پاسداران از لیست سازمان های تروریستی خارجی آمریکا چشم پوشی کرده است مسئله ای که می تواند میدان مانوری برای بایدن در برابر مخالفان خود باشد. 

در کنار آن با بازگشت نظارت های آژانس بین المللی انرژی اتمی، ایران پیشبرد برنامه هسته خود را متوقف خواهد کرد و به نظارت های گسترده آژانس تن خواهد داد، در کنار آن ورود نفت ایران به بازار انرژی جهانی در ایجاد تعادل بازار و کاهش قیمت ها نقش ایفا خواهد کرد مسئله ای که به ضرر متحد ایران یعنی روسیه خواهد بود کشوری که به دلیل تحریم های گسترده سعی دارد با ارائه تخفیف های حداکثری سهم ایران در بازارهای نفتی آسیا را تصاحب کند.

برجام برای ایران اما با بیم و امیدهای زیادی همراه است. امید برای بهبود وضعیت آشفته اقتصادی و مهار تورم افسارگسیخته ای که قدرت خرید طبقات متوسط را تضعیف و سفره طبقات پایین را خالی تر از همیشه کرده است. امید برای عادی شدن چرخه نقل و انتقال پول، تکنولوژی و ورود سرمایه خارجی به کشور در شرایطی که فشار تحریم ها و سوء مدیریت داخلی دهه نود را به دهه ای از دست رفته برای اقتصاد ایران تبدیل کرده است. امید به خارج شدن کامل از وضعیت استثنایی در صحنه بین المللی که می تواند در نبرد روایت ها از ایران به عنوان کشوری مخل نظم و امنیت جهانی و در ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد برچسب زدایی کند. 

امید به تحقق بیش از بیش حکمرانی خوب برای دولتی گرفتار در انواع بحران های داخلی و خارجی، افزایش سرمایه اجتماعی، مشروعیت و کاهش شکاف دولت – ملت. 

اما برجام روایت بیم را نیز همراه خود خواهد داشت. بیم از موقتی بودن آرامش و خطر تکرار تاریخ با خروج دوباره آمریکا از توافق و جمهوری خواهانی که برای نابودی هر نوع توافقی در آینده نزدیک خط و نشان می کشند. بیم از حفظ ساختار تحریم ها با عنوان های حقوق بشری، تروریسم و مسائل منطقه ای و در نهایت بیم از دست دادن چندباره فرصت گذر از اقتصاد وابسته به درآمدهای نفتی. 

هرچه باشد برجام همچنان در سپهر سیاست خارجی و داخلی ایران در زمینه نوع تعامل با جهان و شکل دادن به قطب بندی های درون کشور ایفاگر نقشی کلیدی خواهد بود. توافقی که می تواند به فعال شدن دوباره روایت ها از برجام در قالب دوگانه سازش و مقاومت، وادادگی و ایستادگی، دلاوری و دلواپسی شکل دهد و آنها را بر بستر قرائت های ایدئولوژیک فرمول بندی کند.