دشمنی متحدان بالفطره

نویسنده: ریچارد کارول

دیپلماسی ایرانی: اکثر آمریکایی ها به ایران به چشم یک کشور متعصب مسلمان می نگرند که به دنبال توسعه وحشت در سراسر خاورمیانه است و از ایالات متحده عمیقا نفرت دارد؛ اما حقیقت پیچیده تر است. با توجه به ادامه رابطه ناکارآمد بین دو کشوری که در شرایط دیگر احتمالا متحدان نزدیکی می شدند، نگاهی به تاریخ می تواند مهم باشد و راهی برای آنها برای یافتن نقاط مشترک نشان دهد.

1979 و ظهور دین سالاری

طیف وسیعی از مردم ایران در سال 1905 انقلاب مشروطه را آغاز کردند. این اولین مرتبه در تاریخ ایران بود که یک گروه با نفوذ از رهبران ایران سعی در ایجاد یک سیستم حکومتی مبتنی بر قانون داشتند و فاصله گرفتن از اقتدارگرایی داشتند. هدف از انقلاب مشروطه مقاومت در برابر تجاوز قدرت های پادشاهی های غربی و محدود کردن اقتدار نهادهای مذهبی بود. اگرچه انقلاب شکست خورد، اما این جنبش ملی گرایی را در میان مردم ترویج داشت و تاثیر عمیقی بر فرهنگ مدرن ایران گذاشت.

انقلاب سال 1979 ایران در تاریخ طولانی مداخله غرب در سیاست های داخلی این کشور از اوایل قرن بیستم ریشه دارد. این انقلاب در میان اقشار گسترده مردم ایران بسیار محبوب بود. اگرچه جنبش توسط مقامات مذهبی در ایران، به ویژه توسط آیت الله خمینی، آغاز شد، اما اساسا به دلیل خشم مردم ایران از مداخله مداوم قدرت های غربی در امور سیاسی داخلی و همچنین تجاوز به عنف بود. منابع طبیعی ایران توسط غرب غارت و خواسته های قانونی مردم نادیده گرفته می شد. سرخوردگی از شکاف روزافزون طبقاتی بین بسیاری از فقرا و چند خانواده به شدت ثروتمند در ایران هم یکی دیگر از عوامل نارضایتی بود.

7 ژانویه 1978 انتشار مقاله ای توسط یک عامل دولت ایران تحت عنوان «ایران و استعمار سرخ و سیاه» که به آیت الله خمینی به عنوان عامل انگلیس حمله کرد، آتش انقلاب شعله گرفت. این مقاله بلافاصله به شورش در قم، زادگاه آیت الله خمینی، انجامید. شورش از کنترل خارج شد و واحدهای نظامی در 9 ژانویه به سمت مردم شلیک کردند. از آنجا به بعد، خشونت از کنترل خارج شد. وقتی ایالات متحده تحت ریاست جمهوری جیمی کارتر از حمایت از شاه امتناع ورزید، او دیگر نتوانست قدرت را حفظ کند و در 16 ژانویه 1979 ایران را ترک کرد. یک ماه بعد، آیت الله خمینی با استقبال بی نظیری به ایران بازگشت.

بحران سفارت ایالات متحده در تهران

ایالات متحده و ایران 14 فوریه 1979 پیش نمایشی از آنچه قرار بود بعدتر اتفاق بیافتد را دیدند. آن روز، سازمان چریک های فدایی خلق ایران به سفارت آمریکا حمله کردند. بحران در سفارت سه ساعت طول کشید و پس از آن، با تلاش های رئیس جمهوری کارتر و ابراهیم یزدی، وزیر خارجه وقت ایران، سفارت به کنترل آمریکا بازگشت. آن زمان، ورود شاه به ایالات متحده برای معالجه پزشکی الهام بخش چند دانشجویی شد که قصد داشتند سفارت را چند روزی بگیرند و بعدتر دیپلمات های آمریکایی را آزاد کنند.

اما این شرایط وقتی آیت الله خمینی تصمیم گرفت از دانشجویان حمایت کند، تغییر کرد. آیت الله خمینی توانست با استفاده از خشم عمومی علیه ایالات متحده، پیشنهاد جمهوری اسلامی را به واقعیت تبدیل کند. بحران سفارت اساسا تا زمان حمله عراق به ایران طول کشید. برای 444 روز دولت ایران درباره چگونگی حل بحران و از دست ندادن وجهه خود نزد مردم درگیر بود. جنگ ایران و عراق شرایط پایان دادن به بحران را فراهم آورد. اگرچه برخی از مورخان به پیروزی رونالد ریگان در انتخابات به عنوان عامل اصلی تغییر نگرش جمهوری اسلامی اشاره می کنند، اما واقعیت این است که دولت ایران هم برای یافتن راه های برون رفت از بحران تلاش کرد.

عواقب

ایران و ایالات متحده پس از ماجرای سفارت وارد دوره تقابل شدند. سیاست های ایران با فضای سیاسی ایالات متحده از ایران-کنترا گرفته تا توافق هسته ای موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک، در هم آمیخته است. تاریخ آشفته بین ایالات متحده و ایران به سرطانی تبدیل شده که مانع از نزدیک شدن دو طرف به یکدیگر بدون مواجهه با آشفتگی شدید سیاسی داخلی می شود. ایران در خاورمیانه برخی پادشاهی های عرب سنی را تحریک کرده و ایالات متحده با وضع تحریم ها به اقتصاد ایران آسیب رسانده و این کشور را به سمت چین سوق داده است.

تلاش های رئیس جمهوری باراک اوباما برای تعامل با ایران در یک روند اعتدال گرایانه در امور بین الملل نتیجه خوبی نداد و اتهامات حزب جمهوری خواه مبنی بر اینکه اوباما به ایران پول نقد داده بوده، به یک حمله قوی علیه حزب دموکرات در جریان انتخابات 2016 تبدیل شد. پولی که به ایران بازگردانده شد، پولی بود که در جریان بحران سفارت در سال 1979 توسط دولت آمریکا توقیف شده بود.

متحدان بالفطره که در روندی نزولی گرفتار شده اند

مساله گیج کننده این است که ایران و ایالات متحده می توانستند متحدانی بالفطره باشند. فرهنگ ایرانی پر جنب و جوش و در خاورمیانه غالب است. ایران درست در جنوب روسیه قرار دارد و با موقعیت جغرافیایی آن در حاشیه تنگه هرمز، از یک مزیت ژئوپلیتیک برخوردار است که ایالات متحده می تواند از آن در اقدامات خود در صحنه بین المللی استفاده کند. با این حال، آشکار است روابط دو کشور تا زمانی که نمی توانند گذشته را پشت سر بگذارند و اختلافات پیشین را رها کنند، به همین شکل کنونی وخیم خواهد ماند.

دخالت ایالات متحده در زندگی سیاسی ایران در سال 1953 عامل اصلی بحران سفارت در سال 1979 بود. و اگرچه ایالات متحده پشیمانی خود را از مشارکت در کودتای نظامی علیه دولت منتخب مصدق ابراز داشته، اما روحانی های ایران همچنان از کنار آمدن با ایالات متحده انزجار دارند چون این کشور را تهدیدی مستقیم برای خود می دانند. و بدین ترتیب، چرخه نفرت بین دو کشور ادامه می یابد و احتمال آشتی را کاهش می دهد.

منبع: نشنال اینترست / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34