ایران و آمریکا می توانند به چرخه نفرت پایان دهند؟ (بخش اول)

نویسنده: ریچارد کارول

دیپلماسی ایرانی: اکثر آمریکایی ها به ایران به چشم یک کشور متعصب مسلمان می نگرند که به دنبال توسعه وحشت در سراسر خاورمیانه است و از ایالات متحده عمیقا نفرت دارد؛ اما حقیقت پیچیده تر است. با توجه به ادامه رابطه ناکارآمد بین دو کشوری که در شرایط دیگر احتمالا متحدان نزدیکی می شدند، نگاهی به تاریخ می تواند مهم باشد و راهی برای آنها برای یافتن نقاط مشترک نشان دهد.

یک تاریخچه کوتاه

تاریخ ایران، تاریخ یک فرهنگ قومی و سیاسی باستانی است که سابقه آن به 7000 سال قبل از میلاد مسیح برمی گردد. ایران در دوران باستان امپراطوری بزرگی بود، اما تهاجم های دیگر امپراتوری ها وضعیت این کشور را تقلیل داد، اما هویت فرهنگی و زبانی مردم ایران غالب بود و فرهنگ آنها از بین نرفت. فتح ایران توسط مسلمانان (633 میلادی تا 654 میلادی) یک نقطه عطف بزرگ در تاریخ این کشور است و به چنددستگی های فرهنگی در مناطق مختلف انجامیده. اگرچه تا قرن 16 مذهب سنی در ایران حاکم بود، با شهادت حسین بن علی بن ابی طالب در کربلا، مردم ایران از اسلام سنی فاصله گرفتند و پیرو اسلام شیعه شدند.

مشارکت آمریکایی ها در امور ایران

در جنگ جهانی دوم ایرام رسما بی طرف بود، اما بریتانیا و روسیه به آن حمله کردند و دلیلش هم نگرانی درباره رفتار دوستانه شاه ایران با آلمان نازی بود. به علاوه، مسیر اصلی تدارکات زمینی انگلیس و آمریکا به روسیه از ایران می گذشت و آنها نگران بودند که رضا شاه این خط تامین را قطع کند. حمله 25 اوت 1941 آغاز شد و 17 سپتامبر همان سال به پایان رسید. رضا شاه توسط انگلیسی ها تبعید شد و در سال 1944 در آفریقای جنوبی درگذشت. پسرش محمدرضا پهلوی در سپتامبر 1941 شاه ایران شد. ایالات متحده با ورود به جنگ جهانی دوم درگیر ژئوپلیتیک ایران گشت.

اگرچه نیروهای نظامی روسیه در سال 1941 در مقابل حمله آلمان نازی و در سال 1942 در مقابل حمله آلمان در جنوب روسیه ایستادند، اما ایالات متحده می دانست که آنها به همه سربازانی که علیه ارتش آلمان وارد میدان شوند، نیاز خواهند داشت. بنابراین، آمریکا از آغاز سال 1942 شروع به اعزام نیرو به ایران کرد تا امکان استقرار مجدد نیروهای نظامی روسیه و انگلیس در سایر نقاط را فراهم آورد. نهایتا بیش از 30هزار نیروی ارتش آمریکا در ایران مستقر شدند. لازم به ذکر است که اولویت حمل و نقل تجهیزات به روسیه با انحصار زیرساخت های جاده ای توسط ایالات متحده و عدم استفاده از این جاده ها برای تجارت محلی و داخلی ایران، مانع از زندگی اقتصادی این کشور شد و خصومت زیادی بین مردم ایران و نیروهای نظامی ایالات متحده ایجاد کرد.

رئیس جمهور فرانکلین دی. روزولت در سال 1943 پاتریک جی. هرلی را به عنوان فرستاده شخصی خود به ایران فرستاد. سفیر هرلی وظیفه داشت از اوضاع ژئوپلیتیک وقت ایران تحلیلی ارائه دهد و اقدامات دیپلماتیک آتی ایالات متحده پس از پایان جنگ جهانی دوم را پیشنهاد کند. هرلی در این سفر با رهبران ایرانی صحبت کرد و اطمینان داد که آمریکا در پایان جنگ جهانی دوم به استقلال ایران احترام می گذارد. پیش از سفر سفیر هرلی، روسیه و انگلیس برای همسویی با اعلامیه های منشور آتلانتیک در ژانویه 1942 یک پیمان سه جانبه اتحاد با ایران امضا کرده بودند که مبنی بر احترام به حاکمیت ارضی ایران و بیرون کشیدن نیروها در پایان جنگ بود. با این حال، سفیر هرلی قهرمان استقلال ایران شد و در جریان کنفرانس تهران در سال 1943، ایالات متحده هم روسیه و هم انگلیس را تحت فشار قرار داد تا قصد خود برای خارج کردن نیروها از ایران در پایان جنگ جهانی دوم را تایید کنند. ایالات متحده نیز متعهد شد نیروهای خود را بیرون بکشد.

ماموریت هرلی صرفا تجزیه و تحلیل منافع ایالات متحده در ایران نبود، بلکه کل خاورمیانه را در بر می گرفت. روزولت می خواست با خارج کردن ایالات متحده از دوران انزوا، امکان حفظ منافع تجاری در خاورمیانه را برای کشورش فراهم آورد. بخشی از این سیاست جلوگیری از نفوذ انگلیس در خاورمیانه و محافظت در برابر گسترش بیشتر کمونیسم به خاورمیانه بود.

کودتای نظامی 1953

در سال 1953 آژانس اطلاعات مرکزی ایالات متحده (سیا) یک کودتای نظامی علیه نخست وزیر ملی گرای ایران، محمد مصدق، ترتیب داد. مصدق یک ملی گرای رک و راست و به شدت مخالف بهره برداری خارجی از ثروت های نفتی ایران بود. ملی گرایی او مورد توجه ایرانی ها قرار گرفت و محبوبیتش نزد مردم، محمد رضا شاه پهلوی را مجبور کرد تا او را به عنوان نخست وزیر منصوب کند. مصدق برای بیرون راندن قدرت های نفتی خارجی از ایران به حمایت مذهبی نیاز داشت. شاه در سال 1953 در جریان جنگ قدرت با مصدق، او را برکنار کرد و این باعث شد که طرفداران او در خیابان های تهران شورش و شاه را مجبور به فرار به ایالات متحده کنند.

پس از آن بود که سیا همراه با سازمان اطلاعات انگلیس کودتایی را برای سرنگونی دولت منتخب دموکراتیک در ایران ترتیب دادند. مصدق در دادگاه به خیانت و سه سال زندان محکوم شد و بعد از زندان، در بازداشت خانگی قرار گرفت و در سال 1967 درگذشت.

شاه ایران از سال 1953 تا 1979 با حمایت دولت ایالات متحده به عنوان یک شاه مستبد حکومت کرد.

(این مطلب ادامه دارد.)

منبع: نشنال اینترست / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34