خبر خوش تنش زدایی روابط ایران و عربستان

نویسنده: کیرستن فونتنروزه

دیپلماسی ایرانی: اگر از لنز منافع ملی به اختلافات موجود بین ایران، عربستان و امارات نگریسته شود، روشن است که تنش زدایی با دورنمای عادی سازی روابط در بردارنده منافعی برای همه طرف هاست. براساس گزارش های اخیر در مورد گفت وگوهای ایران و عربستان در بغداد، به نظر می رسد که اکنون هر دو طرف به تنش زدایی مایل هستند. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی می گوید که پادشاهی در جستجوی یک رابطه خوب و مثبت با ایران است. شاید هیچ زمانی مثل حالا را نتوان به خاطر آورد.

تنش زدایی بهره برداری اقتصادی قابل ملاحظه ای برای ایران دارد. در حال حاضر حدود 20 درصد از صادرات ایران در صنایع غیرانرژی است و ایران می تواند از ظرفیت های منطقه برای توسعه صنایع خود استفاده کند. کشورهای خلیج فارس نیز می توانند به روشی مشابه از بازار هشتاد میلیونی ایران بهره مند شوند.

از دیدگاه امنیتی، عربستان، امارات و ایران همگی روسیه و چین را دوستان خود می دانند. این نشان دهنده آسیب پذیری های ذاتی هر سه طرف است چرا که روسیه و چین علاقه ای به یارکشی ندارند. روسیه و چین وفاداری خود را به هیچ اردوگاهی محدود نخواهند کرد.

عربستان سعودی و امارات به روشنی می بینند که ایالات متحده رفته رفته در حال کنار کشیدن از خلیج فارس و کاهش پشتیبانی از آنهاست. بنابراین آنها در می یابند که باید راهبرد امنیتی خودشان را طرح ریزی کنند. تنش زدایی با ایران، تنها راه کم هزینه برای آغاز کار است. این گزینه همچنین تحت کنترل کامل تصمیم گیرندگان ملی است و بر توانمندی های سرویس های امنیتی بر ایجاد ظرفیت متکی نیست.

از نظر سیاسی، عادی سازی می تواند جایگاه ایران در جامعه بین الملل را بهبود بخشد و احتمالا به رفع توقیف دارایی های خارجی ایران و ایجاد راهبندهایی بر سر اعمال تحریم ها منجر شود. تحریم ها هزینه های بسیاری برای ایران داشته است، مثل جلوگیری از تعامل ایران با سایر کشورها در اشتراک اطلاعاتی.

مدل حاکمیتی ایران به شدت امنیتی است. رهبران ایران دو دلیل عنوان می کنند: همسایگان عرب سنی و وجود پایگاه های نظامی آمریکا در منطقه. در صورت رفع تهدیدها هراس رهبران ایران از گزینه سرنگونی نظام نیز از بین خواهد رفت. از سوی دیگر کاهش تهدید ایران، عقب نشینی ایالات متحده را هم برای کشورهای عربی توجیه می کند.

اسکات مودل، مدیر عامل گروه انرژی راپیدان، می گوید: «روابط بهتر ایران و عربستان به بهبود ثبات منطقه ای و بازگشت به تولید کامل نفت ایران منجر می شود. احتمال بازگشت ایران به ظرفیت تولید کامل خود می تواند قیمت هر بشکه نفت را تا پنج دلار کاهش دهد.»

ایران، عربستان و امارات می توانند پیمان عدم تعرض متقابل را امضا کنند. این پیمان می تواند ابتدا به فضای هوایی و دریایی محدود شود و سپس تا تعهد به عدم پشتیبانی از نیروهای نیابتی در حمله به طرف مقابل گسترش یابد. متعهد شوندگان نباید این توافق را فدای منافع کوتاه مدت در یمن کنند. از آنجا که ایالات متحده به روشنی مشخص کرده که علاقه ای به پشتیبانی از عربستان در جنگ یمن ندارد، ایران نباید صلح در یمن را به گرفتن امتیازاتی که در حال حاضر عربستان قادر به اجرای آنها نیست (همانند به رسمیت شناختن بشار اسد و ورود دوباره سوریه به اتحادیه عرب) مشروط کند.  

ایران، عربستان سعودی و امارات می توانند برای مقابله با پتانسیل احیای دوباره داعش از یک راهبرد مشترک استفاده کنند. هر سه طرف مخالف ظهور دوباره داعش در عراق یا سوریه هستند اما ترس آشکار آنها همکاری های مشترک را پیچیده می کند. کشورهای عربی نگرانند که رشد شبه نظامیان مسلح همسو با ایران یک محصول جانبی مستقیم از کاهش قدرت نیروهای مسلح تندرو سنی مانند داعش باشد. ایران نیز به نوبه خود با اهداف داعش در بیرون راندن ایالات متحده از منطقه و فروپاشی چند پادشاهی همراهی می کند.

ایران و کشورهای عربی می توانند قبل از شعله ور شدن آتش یک درگیری همه جانبه، زمینه برای گفت وگو پیرامون رفع تنش های منطقه ای را هموار کنند. ایجاد مجامعی از این دست – همانند سازمان امنیت و همکاری در اروپا – می تواند حتی در صورت تشدید تنش به عنوان یک کانال ثابت ارتباطی عمل کند. عضویت در چنین نهادی می تواند مبتنی بر حفظ مشارکت فعال صرف نظر از آنچه در میدان درگیری رخ می دهد، باشد. 

روابط بین مردم این کشورها می تواند تعمیق یافته و گسترش یابد. ایران و کشورهای عربی مدت هاست که مردم خودشان را علیه یکدیگر بسیج کرده اند. این تلاش های تفرقه افکنانه باید معکوس شود. این امر می تواند از گذر برنامه های غیررسمی یا کمک های مالی دولتی برای برنامه های مشترک صورت گیرد. 

ایالات متحده و اروپا می توانند با نظارت، تنش زدایی بین ایران و کشورهای عربی را تشویق کنند. تنش زدایی به نفع ایالات متحده است چرا که بار این کشور برای تامین امنیت منطقه را کاهش می دهد. به این ترتیب حضور نیروهای آمریکایی در منطقه کاهش می یابد که رضایت مردم آمریکا و ایران را در پی دارد.

اسرائیل در نگاه اول شاید با چنین توافقی مخالف باشد. با این حال، چنین توافقی اتکای کشورهای عرب بر اسرائیل را عمیق تر می کند. به علاوه، موقعیت گفت وگوی کشورهای عربی با ایران در پی روابط تازه آنها با اسرائیل تقویت می شود.  

وقتی اقداماتی که به دنبال کاهش تنش بین ایران و همسایگان آنهاست مورد بحث قرار می گیرد، بی اعتمادی به عنوان مانعی آشکار همواره خودنمایی می کند. برای کاهش این بی اعتمادی، ایالات متحده، اروپا و روسیه می توانند با تأیید و نظارت بر رعایت این اقدامات، از فرصت پیش آمده بهترین استفاده را بکنند.

منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11