«حسن نیت، حسن نیت می آورد» عبارتی که ایران همیشه با آن بر سر امریکا می کوبد

نویسنده: هنری روم (HENRY ROME)

دیپلماسی ایرانی: همان طور که جو بایدن، رئیس جمهوری پیشین آمریکا دریافته بود، به گفت وگو آوردن ایران دشوار است بویژه هنگامی که تعابیر خودتان را علیه شما به کار می گیرد.

مقام های ایرانی، برای بیان دیدگاه خود درباره بازگشت آمریکا به برجام، بارها از یک عبارت بخصوص استفاده می کنند: "حسن نیت، حسن نیت می آورد." این عبارت منسوب به جرج اچ دابلیو بوش است و پژواکی ویژه دارد. هنگامی که جواد ظریف، دیپلمات ارشد ایران از این عبارت استفاده می کند، به تلاشی دیپلماتیک در سی سال پیش که با بدفهمی و نهایتا ناکامی همراه شد، اشاره می کند... اینکه چرا یک راهبرد دیپلماتیک به شکست انجامید و چگونه می تواند در شرایط کنونی هم دوباره مصداق داشته باشد.

جرج دابلیو اچ بوش، در سال 1989 و در سخنرانی آغاز دوران ریاست جمهوری اش، به شهروندان آمریکایی که در خارج اسیر بودند اشاره کرد و از ایران خواست که با کمک به آزادی آنها، حسن نیت خود را نشان دهد و قول داد که این کار هرگز فراموش نمی شود و آمریکا هم با حسن نیت به آن پاسخ خواهد داد. اکبر هاشمی رفسنجانی، رییس جمهوری وقت ایران این خواسته را پذیرفت و ظرف سه سال بعدی، همه گروگان های آمریکایی در لبنان آزاد شدند و جرج اچ دابلیو بوش هم مکررا از ایران تشکر کرد. در آن زمان، جواد ظریف یک دیپلمات جوان بود که دستی هم در ماجرای آزادی گروگان ها داشت.

حتی امروز، برخی تحلیلگران بر این باورند که بوش پدر، کار چندانی در مقابل تلاش های ایران انجام نداد اما این گونه نیست. آمریکا چندین گام "حسن نیت" برداشت: ممنوعیت واردات نفت ایران توسط شرکت های آمریکایی را برداشت، دعاوی حل نشده ایران درباره سلاح هایی که خریداری و تحویل نشده بود را در دادگاه لاهه حل و فصل کرد و از انتشار گزارش نهایی سازمان ملل که عراق را مقصر آغاز جنگ هشت ساله با ایران می دانست، حمایت کرد... فراتر از آزادی گروگان ها، واشنگتن خواهان ترغیب ایران به ایفای نقشی مثبت در جنگ 1990- 1991 خلیج فارس بود که این گونه هم شد. جیمز بیکر، وزیر امور خارجه پیشین آمریکا به من گفت که آمریکا تلاش کرد باب گفت وگوها را باز کند اما تهران نپذیرفت. با این حال، واشنگتن با این تصور که تهران نیازمند "حسن نیت" بیشتری است، یک بازنگری محرمانه در سیاست خود را در اواخر 1991 و 1992 کلید زد تا ببیند که چطور باید به پیش برود. با همه اینها، در آوریل 1992، واشنگتن به این نتیجه رسید که تهران بیشتر، و نه کمتر، خطرناک شده است و شایسته تدابیر "حسن نیت" بیشتر نیست. بویژه ارتباط ایران با ترور شاهپور بختیار و بمب گذاری سفارت اسراییل در آرژانتین، کاخ سفید را نگران کرد. هشداردهنده تر از همه، سرعت گرفتن تلاش تهران برای بدست آوردن مواد و فن آوری هسته ای از آرژانتین، چین، آلمان، هند و روسیه بود. برای دولت بوش پدر، شرایط ایران بطور بنیادینی دگرش یافته بود. از نظر تهران هم، او به قول های خود خیانت کرده و یک فرصت بالقوه برای گشایش در مناسبات دو طرف را از میان برده بود.

ماجرای "حسن نیت، حسن نیت می آورد"، همچنین دربردارنده درس های دیگری است که انتقال آنها، چه بسا منظور نظر تهران نباشد. نخست اینکه تدابیر مثبت اما هماهنگ نشده، نمی تواند پایه درستی برای یک رابطه پایدار فراهم آورد. تهران از آمریکا انتظار دارد که ابتدا به برجام بازگردد یا دست کم گام های اولیه ای را در این مسیر بردارد. اما در غیاب گفت وگو یا دست کم ارتباط روشن، تاثیر تدابیر حسن نیت یکجانبه، می تواند بسیار محدود و در معرض بدفهمی باشد.

مقام های آمریکایی، در ارزیابی اینکه آیا برخی مشوق ها را برای بازگشت به گفت وگو، به ایران بدهند یا نه، باید ریسک ها و نیز امتیازات چنین رویکردی را در نظر داشته باشند بویژه این مسئله را که مقام های ایران، این کار را چگونه تعبیر خواهند کرد. اقدامی که چندان دلگرم کننده نباشد، چه بسا که نوعی توهین به حساب آید و نه ابراز حسن نیت. هفته گذشته یک مقام ایرانی به واشنگتن هشدار داد که گام های کوچک، چیزی بیش از یک شکلات نیست. 

در سوی دیگر، اقدامی که بیش از حد سخاوتمندانه باشد، ممکن است موقعیت آمریکا در گفت وگوها را تضعیف کند و به یک واکنش منفی داخلی هم بیانجامد. البته منظور این نیست که نباید به هیچ اقدام یکجانبه ای دست زد، منظور این است که باید محتاط بود. گام های کوچکی که به دقت طراحی و هدف گذاری شده باشند، می توانند هنوز هم ارزشمند باشند اما تنها در صورتی که هدف آنها تسهیل یک گفت وگوی رسمی باشد و نه جایگزینی برای آن.

درس دومی که می توان از عبارت "حسن نیت، حسن نیت می آورد" گرفت این است که یک کاهش تنش پایدار میان واشنگتن و تهران نمی تواند صرفا با تمرکز بر موضوعات فوری ای که در دستور کار است، دنبال شود حال چه ماجرای گروگان های دهه 1990 باشد و چه موضوع هسته ای امروز. این تاکیدی است بر اهمیت اینکه دولت بایدن بتواند پیش از بازگشت به برجام، به این تضمین از طرف ایران برسد که نه تنها به گفت وگوهای تکمیلی برای گسترش دایره برجام متعهد است بلکه حاضر به گفت وگو بر سر گستره کاملی از فعالیت های ایران است که از نظر آمریکا، مشکل ساز به شمار می آیند. در غیر این صورت، ماجرای دهه 1990 نشان می دهد که خواسته یا ناخواسته، پای مسائل دیگری به میان می آید و یک بار دیگر، حسن نیت، حسن نیت نخواهد آورد.

منبع: فارن پالسی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11