برآوردی که درباره ایران جواب نداده است

نویسنده: رضا رسالت، کارشناس روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: استفاده از تحریم به عنوان ابزار سیاست خارجی ریشه در بنیادهای ذهنی و تاریخی ایالات متحده امریکا دارد. این سازوکار به وسیله بنیان گذاران ایالات متحده به صورت مستقیم مورد بحث واقع شده بود. جیمز مدیسون، پدر قانون اساسی و توماس جفرسون، نویسنده اعلامیه استقلال، مدافعین سرسخت استفاده از اسلحه تجارت به عنوان ابزار دیپلماسی بودند. از نظر آنها تحریم به عنوان بهترین جایگزین برای جنگ و ابزاری برای دفاع از منافع امریکا بود. در سال 1805 جفرسون طی نامه ای به مدیسون نتیجه گرفت که تاثیر یک تحریم را نمی توان نادیده انگاشت. در واقع تحریم می تواند ملت ها را مجبور کند که به منافع ما احترام بگذارند.

در همین راستا تحریم های اقتصادی به طور روزافزونی به یکی از وجوه آشکار سیاست خارجی و اقتصادی آمریکا تبدیل شده اند. ایالات متحده بیش از سایر کشورها در دهه های گذشته از تحریم های اقتصادی به عنوان ابزار سیاست خارجی استفاده کرده است. از آنجایی که تحریم های اقتصادی یکجانبه در مقایسه با ابزار نظامی وسیله نسبتا کم هزینه ای را در اختیار سیاستمداران آمریکایی قرار می دهند. این ابزار از نظر آنها بسیار جذاب هستند، تحریم ها فوری ترین وسیله انتخابی در دسترس ایالات متحده در دنیای پس از جنگ سرد هستند. جدا از این مسئله که در مورد آن اتفاق نظر وجود دارد، تناقض بزرگی که در این رفتار ایالات متحده مشاهده می شود این است که بزرگترین اقتصاد دنیا و ملتی که به خاطر تشویق به آزادی تجارت به خود می بالد، خود حامی استفاده از ابزارهای بین المللی تحریم های اقتصادی شده است. این تناقض آشکار نباید تعجب برانگیز باشد، تشویق تجارت همزمان با تصویب تحریم ها یکی از پاردوکس هایی است که اغلب شالوده سیاست خارجی امریکا را تشکیل می دهند.

در جعبه ابزار سیاست خارجی ایالات متحده امریکا، تحریم اقتصادی از مهمترین ابزارهای فشار برای همراهی سایر کشورها و گروه های به اصطلاح بدرفتار است. تاکید بر این ابزار در میان روسای جمهور امریکا به حدی است که بسیاری از اندیشمندان در جهان، از تحریم های آمریکا به عنوان سلاح اقتصادی این کشور یاد کرده اند. جهان روایی دلار، درهم تنیدگی نظام مالی جهانی با محوریت نظام مالی امریکا، وابستگی تکنولوژیکی بسیاری از شرکت های بزرگ غیر امریکایی به شرکت های امریکایی و... دلایل اصلی توانمندی ایالات متحده در استفاه از ابزار تحریم علیه کشورهای به اصطلاح متخاصم است.

در خصوص جمهوری اسلامی ایران تحریم های اقتصادی آمریکا به مثابه سلاحی نامتعارف در جنگ اقتصادی، امنیت اقتصادی ایران را نشانه رفته است. آمریکا علاوه بر وضع تحریم علیه حوزه های مختلف اقتصاد ایران، همواره درصدد هوشمندسازی و افزایش کارآمدی این تحریم ها بوده است. راهبردهای آمریکا برای کارآمدسازی تحریم ها عبارت اند از: تمرکز بر تحریم اشخاص و نهادها و درج نام آنها در فهرست تحریم؛ تمرکز گسترده بر شناخت ذی نفع نهایی و توصیه به شرکت ها برای اعمال حداکثر سختگیری؛ حرکت آمریکا در جهت درهم تنیده کردن تحریم های هسته ای و تروریستی؛ استفاده از ظرفیت اندیشکده ها برای شناسایی نقاط آسیب پذیر و سرانجام استفاده مقامات آمریکا از گفت وگوهای چهره به چهره برای متقاعد کردن کشورها و شرکت های بزرگ نسبت به عدم تعامل با ایران. در مقابل ایران توانایی مواجهه متقارن با این ابزارها را دارد، اتخاذ راهبردهایی برای مقاومت و متنوع سازی ابزارهای نقل و انتقال وجوه می تواند تا حد زیادی، کارآمدی تحریم های آمریکا را کاهش دهد.

تلاش برای تغییر گفتمان تحریم های ایران و این که تحریم ها از ذیل گفتمان هسته ای خارج و ذیل تحریم های مرتبط با حمایت از تروریسم جانمایی شود از راهبردهای دستگاه حاکمه ایالات متحده امریکاست اقدامی که عملا تحریم ها را بسیار دشوار خواهد کرد، ممزوج کردن تحریم های هسته ای و غیرهسته ای و قاعده گذاری در جهت تفکیک ناپذیری تحریم های مرتبط با ایران مطرح شده است. به نظر می رسد با تداوم و ماندگاری سیاست های تحریمی، ویروس تحریم چنان در لایه های مختلف نظام امریکا تنیده شده که مقامات دولت جدید نیز به این ویروس اعتیاد پیدا کرده اند. اما با تمام این توصیفات هم صدایی و اتخاذ موضع واحد در درون کشور می تواند مسیر رفع تحریم را تا اندازه زیادی تسهیل کند. این که آمریکا ناکارآمدی تحریم های ظالمانه خود را در عمل مشاهده کند می تواند در اعمال مواضع تحریمی خود تغییر دهد. زمزمه هایی که در این خصوص به گوش می رسد حاکی از آن است که مقامات رسمی امریکا خود متوجه این موضوع شده اند که سیاست فشار حداکثری راه به جایی نبرده و عزم جمهوری اسلامی ایران در پیمودن مسیر پیشرفت راسخ تر شده است.

این برآرود مقامات امریکایی عامل بسیار مهمی در تغییر محاسبات و تجدید نظر در سیاست های غلط گذشته خواهد بود که البته از عزم و اراده ملت ایران ناشی شده است.