دولت بایدن باید به فکر امتیازهای بیشتر به تهران باشد

نویسنده: حسن احمدیان

دیپلماسی ایرانی: بسیاری از ایرانی ها اینطور استدلال می کنند که از آنجایی که ایالات متحده و اتحادیه اروپا توافق هسته ای را نقض کرده اند، پس باید اکنون چشم انداز تقاضای ایران برای یک توافق متعادل و دوام آوردنی تر را در نظر بگیرند. به رغم تردیدها درباره احتمال وجود یک توافق متعادل، جامعه استراتژیک ایران بر سر این مساله اتفاق نظر دارد که در رابطه با تعهدات قدرت های غربی، شرایط دیگر مثل قبل نیست چون آنها تعهدات خود را زیر پا گذاشته اند.

انتظارات ایران از دولت بایدن

جو بایدن در کارزار انتخابات ریاست جمهوری وعده داد به توافق هسته ای ایران باز می گردد. با این حال، اگرچه او و بسیاری دیگر در حزب دموکرات برجام را همچنان بهترین وسیله برای متوقف کردن احتمال دستیابی ایران به بمب هسته ای می دانند، اما مباحثات درون حزبی نشان می دهد که بازگشت بی قید و شرط غیرواقعی است. استفاده از مزایای استفاده اهرم فشار ایجاد شده توسط دولت دونالد ترامپ برای تمدید بندهای غروب توافق و گرفتن امتیازات بیشتر از ایران نیز بخشی از این مباحثات بوده است. درباره توالی اقدامات اقدامات مربوط به بازگشت به انطباق نیز اختلاف نظرهایی وجود دارد.

در چنین شرایطی احتمالا ایران به تلاش برای تقویت اهرم فشار متقابل خود در برابر غرب و به ویژه ایالات متحده ادامه خواهد داد. این مسیر اصلی ایران در غلبه بر فشارهای ایالات متحده و دستیابی به «یک توافق متعادل» است. نقض مداوم توافق از سوی ایالات متحده و اتحادیه اروپا باعث می شود ایران فعالیت های هسته ای خود را گسترش دهدکه زمان شکست را کوتاه می کند و به پیشبرد سیاست خارجی متمرکز بر «شرق» سرعت می بخشد.

ریاست جمهوری بایدن اگرچه پیشرفت قابل توجهی است، اما تنها یک متغیر تاثیرگذار بر آینده برجام به شمار می رود. مساله انتخابات ریاست جمهوری ایران هم مطرح است. ایران احتمالا به رویکرد فعلی خود ادامه خواهد داد و از طریق کانال های دیپلماتیک برای رسیدگی به شکایات و خواسته های خود در زمینه یک توافق متعادل تر تلاش خواهد کرد. اگر گروه سیاست خارجی دولت بایدن گزینه استفاده از اهرم فشار کارزار ترامپ علیه تهران را برای گرفتن امتیازات بیشتر انتخاب کند، دولت حسن روحانی به دلیل انتخابات ریاست جمهوری فرصت کافی برای مشارکت معنی دار در روند تعاملات را نخواهد داشت. در رابطه با انتخابات ایران، بایدن باید این شرایط را در نظر بگیرد که فشارهای دولت ترامپ و خروج او از توافق هسته ای به افزایش حمایت از جناح محافظه کار انجامیده که مخالف ایالات متحده است.

با وجود اجماع استراتژیک در تهران پیرامون برجام، قوه مجریه هنوز می تواند نقش مهمی در ترجمه گزینه ها به سیاست داشته باشد. با توجه به انتقادات مشترک از برجام و رویکرد درون گرایانه استراتژیست ها، یک دولت محافظه کار در تهران شور و اشتیاق کمتری به تعاملات با قدرت های غربی نشان خواهد داد چرا که نمی خواهند آنها نیز مانند دولت روحانی مورد انتقاد قرار بگیرند. همه گیری کووید 19 هم به این بی اشتیاقی محافظه کاران به تعامل با دولت جو بایدن افزوده است. همه گیری کرونا که اقتصاد جهانی را متحمل آسیب شدیدی کرده و کاهش عطش جهانی برای نفت و گاز، امکان ایجاد شرایطی که در آن بازگشت به توافق هسته ای در کوتاه مدت تا میان مدت به نفع اقتصاد ایران باشد را دشوارتر می کند.

برخی از موضوعات- یعنی برنامه موشک های بالستیک و سیاست های منطقه ای- از دیدگاه ایران هرگز روی میز نخواهند بود. به نظر می رسد سرنوشت برجام نقش مهمی در عدم تمایل ایران به شرکت در مذاکرات بیشتر درباره نسخه دوم برجام داشته است. با این حال، برخی موضوعات منطقه ای هستند که ایران به تعامل با کشورهای غربی درباره آنها تمایل نشان داده است. یمن یکی از این موارد است که در صورت موفقیت می تواند زمینه را برای همکاری های بیشتر در سایر موارد فراهم کند.

نتیجه

اگر دولت بایدن ایالات متحده را به برجام بازگرداند، شروع مذاکرات جدید غیرممکن نخواهد بود؛ اما گروه سیاست خارجی او با روندی طاقت فرسا و طولانی مواجه خواهد شد. ایران که پس از خروج دولت ترامپ از توافق هسته ای ایران و نقض توافق توسط اتحادیه اروپا از برجام خارج نشده، معتقد است که حسن نیت خود را نشان داده. به علاوه، ایران با فعال سازی مجدد برنامه هسته ای خود ورای محدودیت های برجامی، اهرم فشار خود را تقویت کرده و هدف اصلی که دنبال می کند، مقابله با اعمال فشار حداکثری ایالات متحده است. ایران با تجربه سال های گذشته به یک نتیجه بسیار اساسی رسیده است: تا زمانی که برخی از اهرم ها را حفظ کند، قدرت های غربی گوش فرا می دهند و امتیازاتی می دهند و می گیرند، اما به محض آنکه ایران به تعهداتش عمل کند، شنوندگان شنوایی خود را از دست می دهند. بنابراین، تصور اینکه ایران در آینده رویکردی مشابه آنچه قبلا اتخاذ کرده بود داشته باشد، دشوار است. مباحثات در تهران حاکی از آن است که ایران مطمئن شدن از رویکرد غرب و جبران خسارت، از خواسته های خود چشم پوشی نمی کند.

اگر گروه سیاست خارجی بایدن از اعمال فشار حداکثری ترامپ به عنوان وسیله ای برای گرفتن امتیاز بیشتر استفاده کند، ایران هم احتمالا تلاش های برای تقویت اهرم فشار خود را دو برابر خواهد کرد. در حالی که برخی در واشنگتن می گویند بازگشت آن به توافق هسته ای به خودی خود یک جایزه برای تهران است، برای ایران مساله حائز اهمیت امکان احیای مجدد تعهدات برجامی است. در واقع، بازگشت تهران به همان توافق ناقصی که واشنگتن هر زمان که بخواهد از آن خارج شود، قابل پذیرش نیست. اگر دولت جدید بخواهد توجه ایران را جلب کند، باید مشوق هایی فراتر از برجام ارائه دهد.

منبع: نهاد مطالعات سیاسی فردریش ابرت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34