امنیت دریایی نقطه شروع اعتمادسازی در خلیج فارس است

نویسنده: کورنلیوس آدِبار (تحلیلگر سیاسی و کارشناس سیاست خارجی اروپا و روابط ترنس آتلانتیک از برلین، آلمان)

دیپلماسی ایرانی: اختلاف بین اروپا و ایالات متحده بر سر ایران به طور فزاینده عمیق تر می شود. سیاست ایالات متحده در قبال ایران و منطقه- برون سپاری سیاستگذاری منطقه ای واشنگتن به ریاض و تل آویو و حمایت بی دریغ آن از کارزار نظامی عربستان در یمن- به شدت برای اروپا بی ثبات کننده است. اگرچه تمرکز روی ایران به عنوان یک کشور، یا توافق هسته ای به عنوان یک موضوع، بسیار محدود است، اما نقطه عزیمت اتحادیه اروپا همچنان باید برجام باشد. در زمان توافق هسته ای سال 2015، ایران تنها کشور در منطقه بود که به طور پنهانی برنامه انرژی هسته ای را دنبال می کرد. از آنجایی که دیگر کشورهای همسایه ایران نیز همه تلاش خود را برای رسیدن به این کشور در زمینه انرژی هسته ای به کار بستند، امروز به همکاری منطقه ای در زمینه هسته ای نیاز است.

سازمان ملل متحد در حال حاضر یک چارچوب معتبر برای گفت و گوهای منطقه ای درباره مسائل امنیتی فراهم آورده است. علاوه بر قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل که تاییدیه برجام است، قطعنامه 598 هم در سال 1988 برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق تصویب شده. در این قطعنامه از دبیرکل سازمان ملل خواسته شده با ایران، عراق و دیگر کشورهای منطقه برای بررسی تدابیری در جهت افزایش امنیت و ثبات خلیج فارس مشورت کند. دبیرکل می تواند با استناد به این سند که هنوز معتبر است، نماینده ویژه ای را برای شروع فوری چنین گفت و گوهایی منصوب کند. ایران و روسیه قطعنامه 598 را نقطه شروع اقدامات منطقه ای خود قرار داده اند.

امنیت دریایی در اساس می تواند با توجه آب های مشترک میان کشورهای حاشیه خلیج فارس و حوادث اخیر در این آب ها، یک نقطه شروع واضح و مهم برای مذاکرات باشد. با این حال، این یک موضوع بسیار سیاسی خواهد بود. ایالات متحده، بحرین، عربستان سعودی و امارات و همچنین بریتانیا برای ایجاد امنیت دریایی به شیوه خود، یک ماموریت نظامی برای دریانوردی آزادانه در خلیج فارس آغاز کرده اند. ایران در مجمع عمومی سال 2019 سازمان ملل متحد، تلاش صلح هرمز را مبتنی بر چهار ستون عدم تعدی، عدم مداخله، آزادی ناوبری و امنیت انرژی را پیشنهاد داده است. با وجود دو طرح ابتکاری رقابتی، فضای کمی برای سازش وجود دارد.

برای شروع با یک موضوع کمتر مناقشه آمیز، هشت کشور حاشیه خلیج فارس باید اتخاذ یک منشور بر اساس کنوانسیون 1982 سازمان ملل درباره قانون دریانوردی را هدف بگیرند. بحرین، عراق، کویت، عمان، قطر و عربستان سعودی طرف های این کنوانسیون هستند و ایران و امارات اگرچه آن را امضا کرده اند، اما هنوز کنوانسیون در این کشورها رسما به تصویب نرسیده است. با توجه به توافق گسترده درباره مفاد کنوانسیون، توافق منطقه ای مبتنی بر آن امکان پذیر خواهد بود. استدلال های درباره اینکه ایالات متحده و اسرائیل یا سایرین این کنوانسیون را تصویب نکرده اند، نباید مانع پیشروی کشورهای حاشیه خلیج فارس شود.

امضای یک چنین توافق واضحی یک حرکت مهم نمادین به شمار می رود. به علاوه، ایجاد پروتکل هایی برای مقابله با حوادث در دریا یک اقدام مهم در اعتماد سازی است و می تواند به کاهش تنش در منطقه کمک کند.

پنج اقدام برای اعتمادسازی

در ادامه مسائل قبلی، اقدامات به ظاهر کوچک در جهت اعتماد سازی در مسائل امنیتی منطقه ای به کاهش تنش در خلیج فارس کمک می کند. پنج موضوع که اروپایی ها می توانند در تشویق منطقه همکاری داشته باشند، عبارتند از:

اول، اروپایی ها باید کشورهای حاشیه خلیج فارس را ترغیب کنند تا بر سر یک توافق منع آزمایش منطقه ای با الگوبرداری از پیمان منع آزمایشات هسته ای جامع که هنوز لازم الاجرا نیست، توافق کنند. هر هشت کشور امضاکننده ان.پی.تی هستند و سه کشور دارای برنامه هسته ای می گویند که صرفا اهداف صلح آمیز را دنبال می کنند. توافق منع آزمایش منطقه ای می تواند این ادعا را اثبات کند.

دوم، با توجه به اینکه بیشتر کشورهای منطقه عضو کنوانسیون منع استفاده از سلاح های بیولوژیکی و سلاح های شیمیایی هستند، اروپایی ها باید از کشورهای حاشیه خلیج فارس بخواهند که توافق منطقه ای با پادمان های پیشرفته در رابطه با این دو دسته سلاح های کشتار جمعی را در نظر بگیرند.

سوم، با توجه به محدودیت اعلام شده برای موشک های بالستیک (برد 2 هزار کیلومتر)، اروپایی ها باید کشورهای خلیج فارس را درباره ممنوعیت متقابل برای دیگر کشورهای منطقه در استفاده از موشک هایی با برد بیشتر تحت فشار قرار دهند.

چهارم، اروپایی ها در زمینه سلاح های متعارف باید از هشت کشور حاشیه خلیج فارس بخواهند که پیمان تجارت اسلحه 2014 سازمان ملل را امضا و تصویب کنند. این توافق مهم که تجارت بین المللی اسلحه های متعارف را تنظیم می کند، از پشتیبانی گسترده چند جانبه برخوردار است: بیش از 130 کشور آن را امضا کرده و 97 کشور آن را تصویب کرده اند. با این وجود، خلیج فارس یک نقطه خالی بر روی نقشه معاهده است چون فقط بحرین و امارات توافق را امضا، اما هنوز تصویب نکرده اند.

پنجم، اروپایی ها باید پس از اجرای منشور تجارت اسلحه کشورهای حاشیه خلیج فارس را به تبدیل به منشور به یک توافقنامه منطقه ای برای اطمینان از شفافیت یا حتی تعیین محدودیت درباره سلاح های متعارف، تشویق کنند. یک معاهده تسلیحات متعارف خلیج فارس طرفین را ملزم می کند که درباره سطح تجهیزات و رزمایش های نظامی به یکدیگر اطلاع دهند و بازرسی های کوتاه مدت را بپذیرند. این امر تا حد زیادی می تواند از تنش ها در خلیج فارس جلوگیری کند. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: کارنگی اروپا / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34