چین به کمک ایران می شتابد؟

نویسنده: امیلی جین

دیپلماسی ایرانی: ایالات متحده  از ۸ اکتبر یک سری تحریم های جدید علیه ایران اعمال کرده که به معنای آینده مالی تاریک تر برای جمهوری اسلامی است. اقتصاد ایران همین حالا هم مشکل دارد و تحریم های جدید به شدت به دسترسی این کشور به سرمایه های جهانی آسیب می رساند. با وخیم تر شدن روابط آمریکا و ایران، انگیزه اقتصادی و سیاسی این کشور برای ورود به یک مشارکت استراتژیک با چین افزایش می یابد.

انگیزه اقتصادی ایران با توجه به وخامت شرایط بالاتر است. ایالات متحده از سال ۲۰۱۸ کارزار اعمال فشار حداکثری علیه ایران اعمال کرده و تحریم های جدید میخی بر تابوت اقتصاد ایران به شمار می رود چرا که هجده بانک ایرانی که هدف تحریم ‌های ثانویه نبودنئد را نیز به کارزار فشار می افزایند. اگرچه دسترسی ایران به نظام مالی بین‌ المللی تا اندازه زیادی قطع شده بود، اما این تحریم های جدید به معنای قطع کامل دسترسی به دلار آمریکا و کالاهای اساسی مصرفی است. اگرچه در تحریم ها اقلام بشردوستانه مستثنی شده اند، اما تحریم‌ های جدید سبب خواهد شد که نهادهای مالی بین المللی از جمله آنهایی که در اروپا و آسیا همچنان با ایران مبادلاتی داشتند، از نگرانی از تحریم های ثانویه به تعامل با ایران پایان دهند. با خشک شدن ذخایر ارزی ایران، بانک مرکزی این کشور دیگر توانایی حفظ ارزش ریال را نخواهد داشت و این مساله به فشار تورم می‌افزاید و فشار بیشتری به ذخایر ارزی وارد می آورد. چین در گذشته  تمایل خود در به چالش کشیدن تحریم های ایالات متحده علیه ایران را از طریق خرید نفت و مشارکت در دیگر توافق های مالی نشان داده بود. تمایل چین به حمایت از تجارت و پیشنهاد سرمایه‌ گذاری های حیاتی اکنون این یک مسیر نجات برای اقتصاد ایران است.

اما ایران برای ایجاد روابط نزدیک تر با چین انگیزه سیاسی هم دارد. اصول گرایان و اصلاح طلبان ایرانی هر دو چین را به ایالات متحده ترجیح می ‌دهند. اصول گرایان همواره به غرب دیدگاهی تردیدگرایانه و خصمانه داشته اند و عمل گرایان و اصلاح طلبان در نتیجه خروج آمریکا از توافق هسته ای، اکنون هیچ گزینه قابل قبولی غیر از پذیرش چین به عنوان شریک استراتژیک نمی بینند.

اما تمایل ایران به تقویت روابط با چین ممکن است دوجانبه نباشد. روی کاغذ پکن یک شریک راغب به نظر می رسد چرا که یک توافق اقتصادی و امنیتی ۴۰۰ میلیارد دلاری با تهران بسته و وعده سرمایه ‌گذاری ‌های گسترده در زیرساخت ها در ۲۵ سال آینده را داده است. چین به طور رسمی در چند سال گذشته واردات انرژی از ایران را کاهش داده، اما برخی مرسوله های پنهانی دریافت کرده است. به علاوه، بانک کانلون که به طور خاص به پرداخت ها بین نهادهای چینی و ایرانی رسیدگی می کند و شعبه ای در ایالات متحده ندارد که تحت تاثیر تحریم های ثانویه قرار بگیرد، همچنان به پرداخت ها میان طرف های چینی و ایرانی می رسد. با این حال، تقویت روابط با ایران برای چین خالی از نگرانی های اقتصادی و سیاسی نیست. 

از نظر اقتصادی، این احتمال وجود دارد که چین نخواهد مسئولیت بیشتری بپذیرد و اعتبار بیشتری به ایران و بسیاری از همسایگان منطقه ای آن بدهد. این عدم تمایل با افزایش هزینه های ناشی از همه گیری کووید 19 تشدید شده چون چین را به مذاکرات مجدد درباره 40 مناسبات دوجانبه بدهی وادار کرده است. قابل درک است که چین به توانایی ایران در اجرای تعهداتش در این شرایط چالش برانگیز شک داشته باشد.

از نظر سیاسی، همکاری با تهران می تواند شرکای استراتژیک پکن را در منطقه خشمگین کند. این مساله به ویژه درباره ریاض صادق است. چین برای جبران کمبود واردات انرژی ایران به بشکه های نفت سعودی روی آورده است. به علاوه، اگر چین صریحا به ایران کمک کند تا سر پا بماند، اسرائیل قطعا اعتراض خواهد کرد. چین می خواهد از عرضه متنوع نفت بهره ببرد و از اعتماد بیش از حد به یک شریک تجاری حذر کند. چین همچنین می خواهد از منافع تجاری خود در منطقه مانند سرمایه گذاری مشترک با شرکت های ایرانی محافظت کند. با توجه به این نگرانی ها، چین مجبور است روابط خود با همه این طرف ها را مدیریت کند، چرا که در غیر اینصورت سرمایه گذاری گسترده و روابط تجاری در منطقه را به خطر انداخته است.

استراتژی ایده آل برای چین در قبال ایران و منطقه خاورمیانه، حفاظت از منافع در رابطه با منابع مختلف انرژی، مسیرهای تجاری و بازارهای صادراتی، بدون پذیرش مسئولیت های اقتصادی و سیاسی بیشتر است. با این حال، چین به دلیل درگیری های مالی و دیپلماتیک احتمالا نمی تواند از جنبه های منفی فعالیت در منطقه دور بماند. به هر حال، بعید است پکن پیش از 3 نوامبر اقدامات جسورانه ای انجام دهد، چرا که ممکن است سیاست تهران در قبال واشنگتن پس از انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده تغییر کند. حتی اگر قرار باشد پکن یک راه نجات برای تهران فراهم آورد، این کار را با احتیاط انجام می دهد چرا که آسیب پذیری های اقتصادی و سیاسی زیادی در منطقه دارد.

منبع: دیپلمات / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34