جنگ ارمنستان و جمهوری آذربایجان در خاک آمریکا

نویسنده: متیو پتی

دیپلماسی ایرانی: در حالی که جنگ بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان در قفقاز جنوبی در حال انجام است، یک گروه لابی گر تسلیحات میلیون ها دلار هزینه می کند تا مطمئن شود ایالات متحده طرف یکی از این دو کشور را می گیرد. بیشتر آمریکایی ها چیز زیادی درباره درگیری بین دو جمهوری پیشین شوروی نمی دانند، اما لابی گرهای آذربایجانی و ترک اکنون با یک لابی گری کاملا سازمان یافته ارمنستانی مواجه شده اند که سعی دارد آمریکا را به حمایت از طرف خود ترغیب کند. و درگیری آنها  به تناقضی در سیاست گذاری ایالات متحده انجامیده است: کنگره به حمایت از ارمنستان گرایش دارد و دستگاه اجرایی همچنان به خرج کردن صدها میلیون دلار به صورت کمک نظامی به جمهوری آذربایجان ادامه می دهد.

دو کشور قفقاز جنوبی از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی با یکدیگر بر سر استان قره باغ آذربایجان با اکثریت جمعیت ارمنی در جنگ بودند. هر دو طرف جرائم جنگی مرتکب شدند؛ حدود ۲۵۷ هزار ارمنی و یک میلیون آذری از خانه ‌های خود گریختند. به تدریج، نیروهای ارمنی کنترل قره باغ را در دست گرفتند. درگیری ها از ۱۹۹۴ متوقف شد؛ اما چندین دهه مذاکرات دیپلماتیک هرگز به نتیجه نرسید و گهگاهی تحت تاثیر خشونت ‌ها در این منطقه قرار گرفت.

در گذر سال ها  هر دو طرف بارها از آمریکایی ‌ها درخواست کمک کرده اند، به ویژه اینکه ایالات متحده (همراه با فرانسه و روسیه) بر روند صلح بین المللی نظارت داشته است. آرام همپاریان، مدیر اجرایی کمیته ملی ارمنستان آمریکا، می گوید: «یک طرف درگیری دموکراتیک تر از طرف دیگر است؛ در رابطه با فساد هم همین مساله صدق می کند؛ و درباره شرایط تعهد به روند صلح.» الین سلیمانف، سفیر آذربایجانی، با این مساله مخالف است. او در سخنرانی در موسسه یهودی برای امنیت ملی آمریکا، گفت: «ارمنستان امروز، آخرین بازمانده از اتحاد جماهیر شوروی است. واقعا یک کشور مستقل نیست. آذربایجان لزوما تفاوتی با اسرائیل یا ایالات‌ متحده ندارد.»

جمهوری آذربایجان از مدت ها پیش در تلاش بوده تا خود را یک کشور مسلمان با منابع نفتی گسترده، طرفدار غرب و طرفدار اسرائیل در اتحاد جماهیر شوروی پیشین نشان دهد. این کارزار روابط عمومی از حمایت مالی گسترده برخوردار بوده است: جمهوری آذربایجان سال گذشته نزدیک به ۱.۳ میلیون دلار برای لابی گرهای ایالات متحده خرج کرد. ترکیه، یک متحد نزدیک آذربایجان و رقیب ارمنستان، نیز دوستان زیادی در واشنگتن دارد که بسیاری از آنها مخالف روسیه هستند و ترکیه را پایگاه قدرتمند ناتو در منطقه می دانند. دولت ترکیه نیز سال گذشته ۳.۶ میلیون دلار برای لابی گرها هزینه کرد.

در این بازه زمانی ارمنستان هیچ هزینه ای برای لابی گری در ایالات متحده پرداخت نکرده است. همپاریان می گوید جامعه ارمنی-آمریکایی در مقابل، «سرمایه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی» که در طی چندین دهه به دست آورده را هزینه کرده است: «جامعه ارمنی-آمریکایی صدها سال اینجا حضور داشتند. خانواده من یکصد سال است که اینجا زندگی می کنند.» ستاره های ارمنی-آمریکایی مانند «شِر» خواننده و خانواده کارداشیان توجه ها را به روایت ارمنی از درگیری ‌های کنونی جلب کرده اند. روایتی که واقعا قانع کننده است: ارمنستان یک ملت متشکل از بازماندگان نسل کشی است که در برابر امپراتوری های بزرگ پیروز شده و به یک دموکراسی جوان شکل داده است. اما ارامنه بزرگ ترین موفقیت های خود را در کنگره داشتند. حامیان ارمنستان در کنگره در حال حاضر 117 عضو دارد در حالی که شمار حامیان ترک به 101 نفر می رسد که تنها 26 نفر آنها از حامیان جمهوری آذربایجان نیز هستند.

جمهوری آذربایجان در قوه مجریه موفقیت های بیشتری کسب کرده است. یک دموکرات مترقی خواه که خواست نامش فاش نشود، گفت: «دو راهی که می توان از طریق آن یک عضو مجلس را به حرکت در زمینه سیاست خارجی ترغیب کرد: یک، برخورداری پراکندگی جمعیت قابل توجه در منطقه خود، یا دو، ایجاد نوعی احساس اخلاقی سیاه و سفید است. اما در وزارت خارجه، آنها در قیاس با ما، به عوامل فشار متفاوتی پاسخ می دهند.»

بند 907 از قانون حمایت از آزادی مصوب 1992 کمک های نظامی ایالات متحده به جمهوری آذربایجان را محدود می کند، اما روسای جمهوری از 11 سپتامبر (2001) هر ساله از این محدودیت ها چشم پوشی کرده اند. باکو همچنان بیش از 100 میلیون دلار در سال به عنوان کمک امنیتی از واشنگتن دریافت می کند، در حالی که ایروان تقریبا در سال های اخیر هیچ دریافتی نداشته است.

موقعیت جغرافیایی جمهوری آذربایجان در بین روسیه و ایران یکی از بزرگ ترین عوامل حمایت های ایالات متحده است که به ویژه در «جنگ علیه تروریسم» و پس از آنکه آذربایجان یک مسیر تامین و تدارکات به افغانستان برای نیروهای آمریکایی باز کرد، اهمیت بیشتری یافت. جمهوری آذربایجان همچنین به نیروهای اسرائیلی اجازه دسترسی به پایگاه های خود را داده که البته برای آندسته از سیاست گذاران آمریکایی که نگران جنگ بین ایران و اسرائیل هستند، هشدار دهنده است. اسرائیل در مقابل این دسترسی از جمهوری آذربایجان نفت خریداری می کند و به آن اسلحه می فروشد. لابی گرهای آذربایجانی از این رابطه برای جلب توجه لابی گری های طرفدار اسرائیل استفاده می کنند.

اکنون که خشونت ها بار دیگر آغاز شده، تلاش های لابی گری های آذربایجانی و ارمنی هم شدت گرفته است. در چند روز گذشته، اعضای هر دو حزب در مجلس های سنا و نمایندگان اقدامات جمهوری آذربایجان را محکوم کردند و پایان کمک های نظامی ایالات متحده به این کشور را خواستار شدند. وزارت خارجه اما از این ایده استقبال نکرده است. مایک پومپئو، وزیر امور خارجه، 2 اکتبر به خبرنگاران گفت: «ما همه را به خودداری از دخالت در این مساله ترغیب کرده ایم و صرفا به برقراری آتش بس و گفت و گو، روشی که در آن نظم برقرار می شود و صلح برقرار می شود، اصرار داریم. ما درباره این موضوع هم با رهبران جمهوری آذربایجان و هم ارمنستان گفت و گو کرده ایم و به ترک ها نیز اطلاع داده ایم.»

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34