در مسیر ارزش بخشیدن به گذرنامه ایرانی

نویسنده: کوروش زیباری

دیپلماسی ایرانی: زندگی در یک دنیای کاملا مرتبط به این معناست که مردم به دارایی هایی افتخار می کنند که 50 سال پیش کمتر اهمیت داشتند. امروز، پویایی اجتماعی، آزادی جا به جایی، ارتباطات و مرزهای باز از امتیازاتی محسوب می شوند که شهروندان در قرن بیست و یکم به آنها اهمیت می دهند. برای کشورها-دولت ها دیگر برافراشتن دیوارهای حمایت گرایی در مرزهای و جلوگیری از جریان اطلاعات و آدم ها شدنی نیست. حتی برای کشوری مانند کره شمالی، که در بسیاری از موارد یادآور انزوا و خودکامگی در چارچوب دکترین انقلابی جوچه (سیاست اتکاء به خود) است، داشتن روابط خارجی امری حیاتی و تضمین کننده بقای ملت در جهانی بیش از اندازه متغیر، به شمار می رود. 

شاخص گذرنامه هنلی، یک رده بندی از مناسب ترین گذرنامه ها برای سفر، جدیدترین گزارش خود را در ماه ژوئیه منتشر کرده است که نشان می دهد گذرنامه های ژاپن، سنگاپور، آلمان و کره جنوبی از قدرتمندترین گذرنامه های جهان هستند و امکان سفر به ده ها کشور بدون روادید را برای دارندگان فراهم می آورند. برای نمونه، ژاپنی ها بدون لزوم اخذ روادید به 191 کشور جهان دسترسی دارند. در این میان، گذرنامه ایرانی هم رده با گذرنامه بنگلادشی در رتبه 186 قرار دارد.

جالب توجه است که شمار زیادی از مجموع 41 کشوری که دارندگان گذرنامه ایرانی برای سفر به آنها نیاز به اخذ روادید ندارند، نمایندگی دیپلماتیک در ایران ندارند و شهروندان ایرانی به ندرت در آن کشورها پا گذاشته اند و در بسیاری موارد، حتی پرواز مستقیمی به پایتخت های این کشورها وجود ندارد. این مساله به وضوح نمایانگر وضعیت روابط خارجی ایران است و از تنش ها میان این کشور با دیگران، کوچک بودن شبکه دیپلماتیک جمهوری اسلامی و عدم توجه به نمایندگی در سازمان ها و ارگان های بین المللی حکایت دارد.

با اینکه طبق اسناد رسمی، تا کنون هیچ شهروند ایرانی دست کم در سه دهه گذشته در هیچ حمله تروریستی در خاک آمریکا یا اروپا دست نداشته و تصور اینکه شهروندان ایرانی تهدیدهای امنیتی تلقی شوند سورئال است، اما اتباع ایرانی یکی از شدیدترین رژیم های غربال گری روادید در جهان را شاهد هستند. مشکلاتی همچون نبود وقت و مکان مصاحبه، نیاز به ضمانت نامه های مالی و صف های طولانی انتظار از جمله مواردی است که بسیاری از ایرانی ها را از سفر محروم می کند. تمایل مردم ایران به سفرهای بین المللی بدون دردسر و راحت یکی از عواملی بوده که بسیاری از آنها را به تلاش برای گرفتن تابعیت دیگر کشورها از جمله برخی از همسایگان ایران ترغیب کرده است.

نیاز به اصلاحات در سیاست خارجی

برای احیای سیاست خارجی بیمار ایران و تبدیل گذرنامه ایرانی به یک گذرنامه معتبر به اصلاحات جدی نیاز است. این اصلاحات به حفظ ارتباط میان شهروندان ایرانی با این کشور و جلوگیری از ادامه روند فرار سرمایه های انسانی، نجات ایران از انزوا، آرام کردن آشفتگی در خاورمیانه، ایجاد ثبات در بازارهای جهانی نفت و احیای موقعیت ایران به عنوان یک بازیگر مسئول منطقه ای کمک می کند.

ایران با بیش از 90 کشور روابط دیپلماتیک دو جانبه دارد که این یعنی، نزدیک به 100 کشور عضو سازمان ملل متحد در محاسبات خارجی جمهوری اسلامی در نظر گرفته نشده اند. در فهرست بلند بالای کشورهایی که ایران هرگز برای برقراری روابط دوجانبه با آنها تلاشی نکرده، نام برخی از کشورهای مهم همچون آلبانی، کانادا، کلمبیا، استونی و پرو دیده می شود. برای نمونه، کانادا به رغم اینکه میزبانی یکی از بزرگ ترین جوامع با تابعیت ایرانی است، روابط پراکنده ای با ایران داشته است. ایران همچنین اگرچه یک کشور بزرگ اسلامی به شمار می رود، به طرز عجیبی روابط چندان خوشایندی با بسیاری از دیگر کشورهای اسلامی از جمله عربستان سعودی و مغرب ندارد و روابط آن با برخی قدرت های جهان اسلام مانند مصر و اردن همچنان ناپایدار است. حتی در مواردی که روابط متقابل وجود دارد هم بدون تنش و پایدار نیست. ایران در سال های اخیر با استرالیا، بریتانیا، جمهوری چک، دانمارک، فرانسه، هلند و سوئد درگیر اختلافات شدید دیپلماتیک بوده است.

گذرنامه چیزی فراتر از یک سند هویتی یا سند مسافرتی ساده است. گذرنامه موقعیت فرد به عنوان یک شهروند جهانی را تعیین می کند و بر درجه احترامی که در خارج از مرزها برای افراد قائل می شوند، در ارتباط است. روابط خارجی هم یک مساله زینتی نیست که بتوان آن را نادیده گرفت یا با آن برخورد غیرمتعارف کرد. تغییر در ساختار روابط خارجی ایران باید خیلی زود آغاز شود. ایران باید درصدد اتخاذ رویکردی هوشیارانه در قبال همسایگان و رقبا در جهان اسلام برآید، دستگاه دیپلماتیک را گسترش دهد و با کشورهای بیشتری رابطه برقرار کند.

حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران در زمان نامزدی برای انتخابات ریاست جمهوری در سال 2013 وعده داد اعتبار گذرنامه ایرانی را به آن برمی گرداند. این اظهارات او برای میلیون ها ایرانی جذاب بود. روحانی تا کنون که آخرین سال خود را به عنوان رئیس جمهوری می گذراند، در عمل به گفته های خود موفق نبوده است. اما هنوز خیلی دیر نیست. اگرچه روابط خارجی ایران در شرایط سختی قرار دارد، اما امکان حل این مشکلات با دیپلماسی برنامه ریزی شده، تصمیم گیری عملی و درک اصل منافع ملی همچنان وجود دارد.

منبع: آسیا تایمز / تحریریه دیپلماسی 34