تا وقتی توازن نظامی در منطقه نباشد، ایران در برنامه موشکی امتیازی به غرب نمی دهد

نویسنده: الی گرانمایه

دیپلماسی ایرانی: رهبران ایران در حال حاضر با سه مساله اساسی مواجه هستند که به طور مستقیم با منافع اروپایی ارتباط دارند. اولین مساله به چگونگی نجات اقتصاد و نقشی که غرب باید در این زمینه ایفا کند، مربوط می شود. دومین مساله حول این محور می چرخد که آیا ایران به ویژه پس از ترور سردار سلیمانی، فرمانده نیروی قدس، باید با ایالات متحده وارد دیپلماسی از هر نوع آن بشود یا خیر. سومین مساله هم بر این موضوع تمرکز دارد که آیا ایران می تواند از منافع خود در منطقه از طریق ابزارهای دیپلماتیک محافظت کند، یا برای این کار به رویکرد نظامی تهاجمی نیاز است. دولت های اروپایی که امیدوارند بتوانند ایران را به مشارکت در روندی دیپلماتیک ترغیب کنند، باید به خوبی مناظرات داخلی در ایران درباره مسائل فوق را زیر نظر بگیرند.

در رابطه با تحقق و محافظت از منافع منطقه ای، نوگرایان به راه حل های دیپلماتیک اعتقاد دارند و برخی از آنها به شدت نگران هزینه های اقدامات نظامی در منطقه و نزدیکی به گروه های شبه نظامی منطقه ای برای اعتبار و حسن شهرت ایران هستند. در بسیاری موارد، آنها در برابر رویکرد نظامی گرایان و اصول گرایان افراطی مبنی بر استفاده از جنگ افزار نامتقارن در مواجهه متعارف با اسرائیل و ایالات متحده ایستاده اند. در هر گونه درگیری اینچنینی به ویژه اگر مخاطره اشتباه محاسباتی وجود داشته باشد، ایران در موقعیت مناسبی نخواهد بود. این مساله به ویژه در هدف گرفتن اشتباهی هواپیمای مسافربری اوکراینی و اشتباه اخیر در جریان رزمایش نظامی که به کشته شدن 19 افسر نیروی دریایی منجر شد، به وضوح آشکار گشت. با این حال، سکوروکرات های اصول گرا از یک درگیری آشکار بیشتر استقبال می کنند که از نمونه های آن می توان به حمله موشکی اخیر سپاه پاسداران ایران به پایگاه عراقی مقر نیروهای آمریکایی اشاره کرد.

برنامه موشکی ایران یک مساله اساسی است. دسترسی ایران به سلاح های متداول در نتیجه تحریم های بین المللی بسیار محدود و تجهیزات نیروی هوایی نیز قدیمی است و این امر باعث می شود بیشتر نخبگان حاکم برنامه موشکی را حداقل مؤلفه دفاع ملی بدانند. مقامات ایرانی بارها تاکید کرده اند که برد موشک های ایران 2000 کیلومتر است. و به گفته مقامات غربی، ایران یکی از پیشرفته ترین سامانه های موشکی در خاورمیانه را دارد. ظریف یکی از مدافع همیشگی حفظ این برنامه بوده است؛ در دولت روحانی، ایران حملات موشکی گسترده ای علیه داعش در سوریه، جدایی طلبان کرد در عراق، یک هواپیمای بدون سرنشین ارتش آمریکا و پایگاه عین السد انجام داده است. مخالفان ایران همچنین این کشور را به انتقال فناوری و تجهیزات موشکی به حزب الله لبنان و بازیگران در عراق متهم کرده اند و بنا به گزارش سازمان ملل متحد، موشک های پرتاب شده توسط حوثی ها علیه عربستان سعودی در سال 2017 ویژگی های طراحی موشک های تولیدی در ایران را داشتند.

مباحثات میان مراکز قدرت در ایران درباره توسعه برنامه موشکی و تعامل آن با مسیر دیپلماتیک اساسا در جریان مذاکرات هسته ای و اندک زمانی پس از آن شدت گرفت. روحانی در سال 2014 با گفتن اینکه قدرت ایران فقط از «موشک ها و اسلحه های نظامی» ناشی نمی شود و تاکید بر اهمیت تلاش های اقتصادی، آتش مناقشات با اصول گرایان و سکوروکرات ها را روشن کرد. آیت الله هاشمی رفسنجانی هم بلافاصله پس از توافق هسته ای با توئیت «جهان آینده دنیای گفتمان است، نه موشک» خشم و ناآرامی را در میان سکوروکرات ها و گروه پایداری برانگیخت. این شکاف بار دیگر در سال 2017 در میانه مباحثات مربوط به انتخابات ریاست جمهوری و زمانی آشکار شد که روحانی ادعا کرد سپاه در هنگام پرتاب آزمایشی یک موشک برای خرابکاری در برجام شعار «اسرائیل باید از صحنه روزگار حذف شود» را چاپ کرده است.

موضع رهبر معظم ایران در این زمینه کاملا روشن است. او معتقد است ارتباط مستقیمی بین موشک ها و امنیت وجود دارد. آیت الله خامنه ای بارها موشک های ایران را به عنوان منبع قدرت توصیف و مرتبا از دقت و دامنه آنها تقدیر کرده و ارتقاء آنها را خواستار ایران شده است. رهبر ایران هر گونه مذاکره درباره موضوع موشک ها را رد می کند؛ او در نوامبر 2019 هشدار داد که اگر ایران وارد چنین مذاکراتی شود، آمریکا ابتدا در صدد محدود کردن دامنه برنامه موشکی و سپس متوقف کردن این برنامه برخواهد آمد. موضع اعمال فشار حداکثری آمریکا و افزایش تنش های نظامی در منطقه باعث شده رهبر ایران به موشک های این کشور بیشتر اتکا کند. 

روحانی سال گذشته به صراحت از سرنگونی یک پهپاد آمریکایی تمجید کرد و گفت موشک های استفاده شده در آن عملیات در دوران ریاست جمهوری او تولید شده اند. پس از ترور سردار سلیمانی، یک نماینده ارشد ایران از طیف اصلاح طلبان تاکید کرد ایران هیچ دلیلی برای مذاکره درباره موشک های خود ندارد و هشدار داد: «به طرف های اروپایی توصیه می کنم ما را به سمتی سوق ندهند که مجبور نشویم کار روی [موشک های دوربرد] را از سر بگیریم.»

فارغ از هر گونه جناح بندی سیاسی، موضع گیری منطقه ای و برنامه موشکی ایران کاملا با درک کلی جمهوری اسلامی از توازن قدرت نظامی همخوانی دارد. تا زمانی که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و اسرائیل همچنان خریداران پیشرو فناوری پیشرفته تسلیحاتی و نظامی باقی بمانند و ایالات متحده به حضور نظامی فعال در نزدیکی مرزهای ایران ادامه دهد، گرفتن امتیاز قابل توجه از ایران در زمینه اقدامات منطقه ای و برنامه موشکی برای غرب بسیار دشوار خواهد بود. ایران پیشتر نشان داده با توجه به نفوذی که روی حوثی ها دارد، می تواند نقش مثبتی در مذاکرات صلح یمن ایفا کند. همچنین اگر آمریکا حقیقتا نیروهای خود را از همسایگان ایران یعنی عراق و افغانستان و از سوریه خارج کند، ایران هم فعالیت های منطقه ای خود را کاهش خواهد داد.

نوگرایان ایران هم چندین مرتبه پیشنهاد دیپلماسی سطح بالا با همسایگان عرب خود را مطرح کرده اند. در حالی که سکوروکرات ها رویکرد نظامی در منطقه اتخاذ کرده اند، اما این احتمال وجود دارد که آنها یک راه حل منطقه ای مورد تایید رهبر معظم ایران را بپذیرند. شروع یک پروسه دیپلماتیک بین ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس می تواند در بلند مدت به چارچوبی بینجامد که تضمین های امنیتی را برای همه بازیکنان خاورمیانه از جمله ایران فراهم آورد. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: شورای روابط خارجی اروپا / مترجم: طلا تسلیمی