تنش های جدید بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان
تهران طرف ایروان را می گیرد یا باکو؟
نویسنده: سعید جعفری
دیپلماسی ایرانی: درگیری بین آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه مورد مناقشه قره باغ از مدت ها پیش در جریان بوده است. آخرین باری که دو کشور تبادل آتش کردند، سال 2016 بود که چهار روز طول کشید. اکنون درگیری بین دو کشور بار دیگر شدت گرفته است، البته به شیوه ای دیگر! این مرتبه درگیری ها در خارج از منطقه مورد مناقشه ناگورنو-قره باغ صورت گرفته و به خاک ارمنستان کشیده شده است.
دلایل این درگیری در تاریخ ریشه دارد. اختلافات مرزی و ارضی بین این دو به زمان اتحاد جماهیر شوروی بر می گردد و آن زمان مسکو به ویژه در دوران استالین، سعی می کرده با حل نشده ماندن این اختلافات، کنترل خود را بر آنها حفظ کند؛ اما پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، اختلافات مرزی همچنان به مثابه زخمی قدیمی که هر از چند گاهی سر باز می کند، باقی مانده است.
وزارت دفاع دو کشور 12 ژوئیه از درگیری های جدید در منطقه مرزی تُووز خبر دادند. ارمنستان و جمهوری آذربایجان هر دو، طرف یکدیگر را به نقض آتش بس و شروع درگیری متهم کردند. وزارت دفاع جمهوری آذربایجان اعلام کرد دست کم 11 سرباز و 1 غیرنظامی این کشور کشته شده اند و ارمنستان هم از کشته شدن 4 سرباز خود در این درگیری ها خبر داد.
شروع مجدد این تنش ها به ویژه برای ایران که با هر دو کشور مرز مشترک دارد، چالش برانگیز است. سیاست گذاری در قبال این دو کشورها و درگیری بین آنها برای ایران اهمیت زیادی دارد. هر دو طرف از ایران انتظار دارند که طرف آنها را بگیرد و شرایط پیچیده منطقه ای انتخاب یکی بین این دو را برای ایران دشوار کرده است. موضع رسمی ایران همواره تاکید بر لزوم حل مناقشات بین دو کشور از طریق گفت و گو و دیپلماسی بوده است. محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، 15 ژوئیه در دو تماس تلفنی جداگانه با دیپلمات های ارمنستان و آذربایجان، از هر دو کشور خواست تا خویشتن داری پیشه و مساله را از طریق گفت و گو حل کنند. او همچنین آمادگی ایران برای میانجی گری را ابراز کرد.
این تلاش های ایران در حالی است که دشمنی بین دو کشور به سطح اجتماعی رسیده است. 16 ژوئیه هزاران نفر از مردم جمهوری آذربایجان در خیابان های باکو تجمع کردند و از دولت خواستند بسیج اعلام و از ارتش خواستند علیه ارمنستان جنگی آغاز کند. شهروندان خشمگین آذربایجان از دولت خود خواستند با حمله به ارمنستان منطقه قفقاز را آزاد کند. پلیس آذربایجان مجبور شد برای برقراری ثبات چند معترض را دستگیر کند.
موضع حقیقی ایران در برابر بحران
ماهیت پیچیده ژئوپلیتیک منطقه شرایط را برای ایران برای مشخص کردن سیاست در قبال مناقشه ناگورنو-قره باغ دشوارتر کرده است. یک دیپلمات ارشد ایرانی که خواست نامش فاش نشود، گفت: «ایران پیش از هرچیزی از یک راه حل صلح آمیز حمایت می کند. ما به هیچ وجه مداخله قدرت های خارج از منطقه و قدرت های بین المللی در این بحران را نمی پذیریم و اولویت ما حل مساله به صورت صلح آمیز است. مساله دیگر در اینجا مخالفت ما با جنگ است. اگرچه ما از تمامیت ارضی آذربایجان در این بحران حمایت می کنیم و می خواهیم مساله از طریق گفت و گو به نفع آذربایجان حل شود، اما وقتی بحث جنگ و درگیری نظامی در کار باشد، با آن موافق نخواهیم بود ترجیح می دهیم وضعیت موجود را حفظ کنیم.»
این در حالی است که جمهوری آذربایجان یکی از متحدان اصلی اسرائیل در منطقه است. طبق اعلام موسسه تحقیقاتی صلح بین المللی استکهلم، جمهوری آذربایجان با خرید 137 میلیون دلار اسلحه از اسرائیل در سال 2017، سومین خریدار بزرگ تسلیحات اسرائیلی بود. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در سفر رسمی خود به باکو در دسامبر 2016 افشا کرد که حجم خریدهای تسلیحاتی جمهوری آذربایجان از اسرائیل تا آن زمان 5 میلیارد دلار بود. این مساله از این جهت برای ایران نگران است که اسرائیل به عنوان دشمن اصلی آن در منطقه، از طریق جمهوری آذربایجان می تواند مرزهای شمال غربی ایران را تهدید کند. همین مساله سبب می شود که ترجیح ایران حل صلح آمیز مناقشه و نه درگیری نظامی، باشد.
از سوی دیگر، به نظر نمی رسد که ایران به رغم روابط نزدیک با ترکیه، با عقاید پن-ترکی آن یا با تمایل این کشور به احیای امپراتوری عثمانی در آسیای میانه موافق باشد. به علاوه، اقدامات ترکیه در سال های اخیر در رابطه با درگیری های منطقه ای مانند سوریه و لیبی نشان داده که این کشور ممکن است علیه مناف ایران وارد عمل شود. از این رو، ایران هیچ تمایلی به یک جنگ جدید در منطقه ندارد چرا که اعزام نیروهای ترک به مرز جمهوری آذربایجان برای مقابله با ارمنستان می تواند مسیر تشکیل کمربند پن-ترکی در مرزهای شمالی ایران را هموار کند. یک سری ایرانی های پن-ترک در استان های آذری زبان ایران هستند که می خواهند این کشور در مناقشات ناگورنو-قره باغ طرف جمهوری آذربایجان را بگیرد. اما ایران در این روند منافع ملی را به مسائل قومی-مذهبی اولویت می دهد. به همان اندازه که جمهوری آذربایجان روابط نزدیکی با اسرائیل دارد، ایران هم به طور سنتی به ارمنستان نزدیک بوده است.
با توجه به همه این مسائل، ایران بیشتر از سایر بازیگران منطقه ای به حل مسالمت آمیز مناقشات بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان علاقه دارد و به هیچ وجه از درگیری نظامی بین دو همسایه خود استقبال نخواهد کرد.
منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / مترجم: طلا تسلیمی
نظر شما :