سیگنال های دو جانبه تهران و واشنگتن برای کاهش تنش ها

نویسنده: حسن حمزه، پژوهشگر مسائل خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: مصطفی الکاظمی، نخست وزیر جدید عراق بعد از حدود شش ماه بحران توانست قریب به اکثریت احزاب سیاسی عراق را برای تشکیل کابینه قانع کند. به واقع تلاش های عدنان الزرفی و محمد توفیق علاوی گزینه های پیشنهاد شده قبلی نتوانست منجر به نتیجه قابل قبول در کسب اجماع طرف های مختلف عراقی برای تشکیل کابینه شود.

گرچه کاظمی در ابتدای معرفی اش با مخالفت سخت برخی از احزاب شیعی چون کتائب حزب الله روبه رو شد به طوری که این مخالفت ها تا بدان جا پیش رفت که این طرف ها کاظمی را که قبل از تصدی پست نخست وزیری، رئیس سازمان اطلاعات عراق بود به دست داشتن و همکاری در ترور و به شهادت رساندن سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس متهم می کردند. اما سفر سردار قآنی به عراق برای بررسی اوضاع منطقه و اشتراک گذاری برخی داده ها با متحد و همسایه استراتژیک ایران نتایج مفیدی برای آینده سیاسی عراق در برداشت که مهمترین آن اجماع بر سر نخست وزیری الکاظمی بود.

به بیان دیگر جنگ های امریکا در مرحله بعد از یازده سپتامبر منجر به سرنگونی دو دشمن اصلی ایران در منطقه شد: طالبان در افغانستان و رژیم صدام در عراق. در حالی که این جنگ ها (افغانستان و عراق) و مرحله بعد از آن، جز افزایش حجم مشکلات برای امریکا، هیچ گونه نقشی و کمکی در کنترل و مدیریت بهتر اوضاع منطقه برای امریکا به بار نیاورد. 

اما بالعکس در مرحله بعد از این جنگ ها (جنگ های افغانستان و عراق)، ایران توانست شبکه قوی از نفوذ را در بین گروه های شیعی، سنی و کردها عراق برای خود شکل ببخشد. به عبارتی سیاست های بعد از یازده سپتامبر امریکا در منطقه خاورمیانه مجموعه ای از تحولاتی را رقم زد که در نتیجه آن ایران توانست بر قدرت محور مقاومت و تقویت مهمترین اهداف سیاست خارجی اش جامه عمل بپوشاند.

بعد از سقوط صدام ایران توانست با کمک شخصیت های مذهبی و صاحب نفوذ در عراق که در زمان رژیم سابق در ایران به عنوان اپوزیسیون فعالیت می کردند، تکشیل روند سیاسی در جهت اهداف ملت عراق به دور از منافع غرب را سرعت ببخشد؛ روندی که تا کنون طبقه متمایل به غرب و حتی دولت های مرتجع عربی و غربی را ناخشنود کرده است چرا که سهم آنها از دولت جدید در عراق اندک بوده است که اتفاقات بعد از آن چون تشکیل داعش و گروه های افراطی گامی در جهت نکاستن از نفوذ استراتژیک ایران قلمداد می شود.

با به قدرت رسیدن دونالد ترامپ، خروج از توافق هسته ای و تشکیل کمپین فشار حداکثری برای مهار ایران، رقابت ژئوپلیتیکی ایران و امریکا وارد فاز جدیدی شد. این رقابت تا بدانجا پیش رفت که منجر به ایجاد تنش های نظامی حاد چون سرنگونی پهپاد امریکایی و ترور فرمانده ارشد ایران سردار سلیمانی شد.

در این راستا و بعد از شکست کمپین فشار حداکثری، توسعه و قدرت یافتن چین، انتشار ویروس کرونا سبب شده تا سیاست ها امریکا در قبال  برخی مسائل منطقه ای با کمی امتیازدهی مواجه شود که میوه آن در تشکیل کابینه جدید عراق با توافقی تاریخی بر سر یک گزینه به ثمر نشست. البته روند تبادل زندانیان و کانال ایجاد شده بین ایران و امریکا نیز شاهدی عیان بر این مدعاست.

در واقع بحران کرونا، اقدامات و سیاست ها فشل و دیرهنگام دولت ترامپ سبب شد تا موجی از اعتراضات داخلی و ناامیدی بخش وسیعی از سبد رای ترامپ را به بار آورد به طوری که تعداد افرادی که بر اثر انتشار ویروس کرونا شغل خود را از دست دادند به بیش از 20 میلیون نفر و نرخ بیکاری  بیش از 14.7 در صد رسیده که بالاترین میزان از جنگ جهانی دوم به این سو بوده است. ترامپ امروز تلاش دارد با تاکتیک های جدید چون حمله گسترده به چین و تغییر مواضع نسبت به منطقه خاورمیانه نگاه ها را از ناکارامدی دولت خود به سمت چین و کمی ایران سوق دهد.

در این راستا میدل ایست آی در گزارشی مدعی شد که انتصاب الکاظمی به عنوان نخست وزیر جدید نتیجه توافق بین ایران و امریکا در ازای آزاد سازی بخشی از دارایی های بلوکه شده ایران در اتحادیه اروپا بوده است. همچنین منابع عراقی گفته اند که تصمیم آمریکا مبنی بر خروج برخی از نیروها و سامانه دفاع موشکی پاتریوت و کاهش تنش های نظامی در خلیج فارس بخشی از توافق با تهران بوده است.

در بخش دیگری از گزارش این روزنامه انگلیسی گفته شده که محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی درخواستی را به الکاظمی نخست وزیر جدید عراق برای از سرگیری میانجیگری با ایران ارسال کرده است.

هم زمان با عقب نشینی و تصمیم یک جانبه امریکا مبنی بر خروج موشک های پاتریوت از عربستان، ولیعهد سعودی تحت فشار تازه ای از سوی ایالات متحده قرار دارد تا به محاصره سه ساله قطر و عقد توافق جدید تن دهد.

نهایت سخن آنکه، گرچه با قاطعیت نمی توان از روند شروع مذاکرات ایران و امریکا سخن گفت ولی در واقع سیر تحولات در صحنه منطقه ای و بین الملل همچون، بحران کرونا و تاثیر آن بر اقتصاد درهم تنیده جهان، نمایش قدرت چین در مبارزه با این ویروس و تلاش امریکا در متوقف کردن روند این قدرت یابی، تحولات اخیر عراق و سیگنال های مقامات ایرانی و امریکایی نشان از تحولاتی جدید حداقل در تمایل دو طرف برای کاستن از تنش ها در این مقطع فعلی دارد.