آیا پایان دهکده جهانی نزدیک است؟

نویسنده: پاتریک ساهاکیان، کارشناس ارشد علوم سیاسی و دانشجوی دکترای روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: کرونا به عنوان یک تهدید وجودی حیات انسانی، در زمره امنیت زیست محیطی است. تاثیرات سیاسی آن را می توان در قالب عملکرد دولت ها بررسی کرد. نکته آن است که در جوامع مختلف، افراد در مواجهه با خطر تهدید وجودی کرونا، خواهان ورود دولت ها به این امر بوده و انتظار دارند دولت ها در مقابله با تهدیدات زیستی آن واکنشی بروز دهند.

در مواجهه با پدیده های زیست محیطی که به نوعی به مسائل امنیتی پیوند می خورد، می توان دو گونه عملکرد را مورد بررسی قرار داد. بخش نخست؛ عملکردی علمی است که توسط اندیشمندان علم مربوطه به صورت تخصصی مورد واکاوی قرار می گیرد. بخش دوم؛ عملکرد سیاسی است که در بالاترین سطح توسط دولت ها صورت می گیرد. در بخش سیاسی، دولت ها برای مقابله و برتری جویی بر این گونه پدیده ها، به عنوان بازیگران اصلی، ایجاد رژیم های منطقه ای و بین المللی را به عنوان یکی از فرایندهای قابل تامل دانسته و ایجاد این گونه رژیم ها به عنوان بخشی از ماهیت مسائل زیست محیطی امری پذیرفته شده است. این بازیگران اصلی می توانند در کنار خود رژیم های بین المللی را ایجاد کنند. حضور آنها به عنوان دیگر بازیگران در جهت ایجاد نظم بین المللی در فضای آنارشی، از اهمیت بسزایی برخوردار است.

وقتی سخن از نظم در روابط بین الملل به میان می آید می توان آن را به عنوان نمودی از امر سیاسی کشورها دانست. امروز امر سیاسی کشورها، مسائل امنیت زیست محیطی است که به واسطه شیوع ویروس کویید 19، حیات انسانی را در کنار مسائل اقتصادی، سیاسی و ... تحت تاثیر قرار داده است. به همین واسطه، آنچه باعث بر هم خوردن نظم بین المللی شده انعکاس امر سیاسی مشترک کشورها است. نحوه رویارویی دولت ها با این امر سیاسی می تواند مولفه تعیین کننده سیاست خارجی دولت ها باشد و تبعا روابط بازیگران بین المللی، تحت شعاع این سیاست ها قرار گیرد.

رژیم های بین المللی در تعریف خود در بر گیرنده اصول، قواعد و هنجارهایی هستند که با هدف همکاری های مشترک از جمله؛ کاهش هزینه ها، بهره گیری از تجربیات اعضا، افزایش اعتماد به یکدیگر و کاهش خسارات تاسیس می شوند. اما ....

روابط و خط مشی سیاسی کشورها حتی با وجود نظام سیاسی تعریف شده کشورها می تواند تحت تاثیر روحیات و منش رهبران سیاسی کشورها باشد. ترامپ با رفتاری توام با اقتدارگرایی در کشور مدعی دموکراسی، نشان داد اصول اولیه دموکراتیک بودن برای وی بی ارزش است. سخنرانی اخیر رئیس جمهوری ایالات متحده و تهدید زیست انسانی توسط کرونا و یا تمدید تحریم ها علیه ایران در شرایطی که کرونا زیست ملت ایران را هدف گرفته است، نمودی از اقتدارگرایی، برتری جویی، بهره گیری از موقعیت حساس برای پروپاگاندا و عدم اعتقاد به حق زیستن ملت ها را به نمایش گذاشت و اثبات کرد؛ اعتقادی به همکاری با دیگر بازیگران عرصه بین المللی ندارد.

خروج از عهدنامه ها (برجام) و عدم ادامه همکاری با نهادهای بین المللی در زمینه محیط زیست (گازهای گلخانه ای پاریس) (نشات گرفته از ایده های لیبرالی است که آنها می گویند، انجام هزینه تحقیقاتی و پیشگیرانه محیط زیستی لازم نیست و در صورت ایجاد تهدید در آینده، آیندگان وظیفه دارند در آن زمان پیگیری کنند.) عدم پایبندی به لزوم همکاری با بازیگران بین المللی را در کنار ایجاد نگرانی از عدم وفا به عهد را اثبات کرد. 

برگزیت (با شعار کسب قدرت مستقل) اقدامی در جهت استقلال و کسب حاکمیت انفرادی بود که تفکر جدایی را برای کشورهایی اروپایی را مطرح کرد. از طرفی کشورهای اروپایی با شیوع کرونا در این قاره، مرزهای خود را بر روی یکدیگر بستند و خط مشی کاملا جداگانه ای را پیشه کردند. با وجود تهدید وجودی مشترک که می توانست زمینه ایجاد همکاری های بین المللی (ایجاد رژیم های بین المللی) شود، از بیم عدم اعتماد به دیگر بازیگران، شکنندگی در مقابل تهدید و روحیه اقتدارگرایی سعی کردند قدرت را به صورت انفرادی حفظ کنند. مواضع بریتانیا در مواجهه با بحران کرونا، در تناقص کامل با مواضع دیگر کشورهای اروپایی است. این نشان از عدم همکاری کشورهای منطقه دارد که در گذشته ای نه چندان دور دارای سیاست واحدی بوده اند. اما در این ایام، اقتدارگرایی سران و شکنندگی مردم منطقه، تاثیر بسزایی در تداعی امر سیاسی کشورها داشته و نمود آنها در عرصه بین المللی، قطع روابط همکاری است.

نهایتا؛ عملکرد و رفتار ترامپ زمینه اقتدارگرایی، عدم اعتماد، پایان همکاری بازیگران بین المللی را تقویت می کند. عملکرد ضعیف و بی تفاوت نسبت به مسائل محیط زیستی، محدودیت در ارتباط را پیامد دارد. در دیدگاه نئولیبرالیسم، رژیم های بین المللی به واسطه ایجاد همکاری بین بازیگران بین المللی می توانند مرکز همکاری و ارتباط اعضا باشند، این عملکرد به واسطه ایجاد ارتباط؛ قدرت در عرصه روابط بین الملل را برای کشورهای دموکراتیک تعریف می کند. اما تغییر در رفتار بازیگران بین المللی برای ادامه همکاری، ایجاد شرایط سخت بواسطه شیوع کرونا که به دنبال آن زمینه همکاری های تجاری، اقتصادی، سفر و ... که الزامات ایجاد دهکده جهانی بود را تحت شعاع قرار می دهد و ادامه شیوع کرونا، می تواند بستری برای قطع ارتباط همکاری بازیگران عرصه بین المللی شده و نهایتا تحقق رویای تشکیل دهکده جهانی و قدرت از دیدگاه نئولیبرال های نهادگرا را با معضلاتی مواجه کند.