فردای کشورهای مبتلا به کرونا چگونه خواهد بود؟

دیپلماسی ایرانی: اگر شیوع بیماری‌هایی مانند کرونا ویروس از رویدادهای "نادر" به رخدادهای منظم و همیشگی تبدیل شود، گرایش‌های جهانی‌سازی در منطقه وارونه شده و پیامدهای جدی به همراه خواهد داشت.

کم‌اهمیت جلوه دادن تاثیر بیماری‌های همه‌جاگیر به مقامات دولت ایران محدود نمی‌شود و پدیده‌ای رایج در میان کارشناسان خاورمیانه است که در پیش‌بینی‌هایشان تمایل دارند بیشتر روی خطرات جنگ و تروریسم تمرکز کنند. اما گسترش کرونا ویروس در بسیاری از قدیمی‌ترین و بزرگترین تمدن‌های جهان، تحولی مهم است که پیامدهای بلندمدت برای منطقه و جهان دارد. بیماری‌های همه‌جاگیر به زودی هم بسیار رایج و هم پیشرانی کلیدی برای آینده‌ی جامعه خواهند شد.

یکی از اصلی‌ترین ایده‌‌ آینده‌‌ نگران این است که بیماری‌های همه‌جاگیر، ابعاد جهانی‌سازی را کاهش و یا حتی آن را متوقف خواهند کرد. اکنون نشانه‌هایی از این افول را می‌توان در خاورمیانه دید. جنگ، فساد، خدمات ضعیف سلامت و بهداشت و رژیم‌های فریبکاری که تلاش می‌کنند گستره‌ همه‌جاگیری‌های آینده را پنهان کنند – مانند آنچه دولت ایران امروزه انجام می‌دهد – خاورمیانه را ضعیف کرده است. اردوگاه‌های آوارگان بسیار آسیب‌پذیر هستند. پناهندگان و سایر مهاجران که کنترل نشده به اروپا سرازیر می‌شوند عوامل ریسک دیگری برای گسترش همه‌جاگیری‌ها از طریق خاورمیانه هستند. ارتباطات اجتماعی باز و جوامع فاقد کنترل‌های سختگیرانه در معرض همه‌جاگیری‌های آینده، مانند کرونا ویروس، خواهند بود.

یکی از ویژگی‌های جهانی‌شدن این است که ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که هر لحظه کوچکتر می‌شود، یعنی سفر و سفارش کالا آسان‌تر، سریع‌تر و ارزان‌تر می‌شود. اما اگر جهانی‌شدن تحت تاثیر بیماری‌های همه‌جاگیر محدود شود یا از بین برود، در منطقه‌ای مانند خاورمیانه تا زمانی که به هیدروکربن‌ها نیاز است جریان کالاها ادامه خواهد داشت، چرا که ادامه‌ فعالیت بخش نفت و گاز با حداقل نیروی انسانی به خوبی محافظت شده امکان پذیر است و کارشناسان انرژی تقریبا هیچ ظرفیتی برای پذیرش ریسک سرایت بیماری ندارند.

برعکس، تحرک مردم کاملا دگرش خواهد یافت که تاثیرات اجتماعی و اقتصادی عمیقی در برخی از بخش‌های منطقه خواهد گذاشت. مثلا، محدودیت جریان زائران به مکه، مهاجرت تکنوکرات‌های تبعیدی از دبی و پایان مهاجرت کارگران آسیایی به خلیج فارس شاهدی بر این ادعاست. بسیاری از جوامع بر پایه سفر بنا شده‌اند. در صورت محدودیت تحرک مردم، بسیاری از پادشاهی‌های خلیج فارس باید قوانین شهروندی خود را دگرش دهند.

یکی دیگر از چالش‌های کشورهای خاورمیانه، بومی‌سازی اقتصادشان خواهد بود. این عاملی خواهد بود برای کشورهای خاورمیانه تا از وابستگی وارداتی رهایی یافته و به کارآفرینی روی آورند. به این ترتیب، محدودیت‌های گسترش بیماری‌های همه‌جاگیر می‌تواند افزایش ملی‌گرایی، بومی گرایی و حمایت از تولیدات داخلی را افزایش دهد. در این صورت از بین رفتن تفاوت‌های فرهنگی و ایجاد فرهنگی غالب در تمام مناطق دنیا که یکی از پیامدهای احتمالی جهانی‌شدن بود، از بین می‌رود.

در آینده‌‌ای که بیماری‌های همه‌جاگیر عاملی تعیین کننده هستند، دولت‌های ملی قوی‌تر خواهند شد چرا که آنها به روشنی تعیین می‌کنند که چه کسانی می‌توانند بر مبنای ملیتشان به کشور وارد و یا از آن خارج شوند و همچنین این دولت‌های ملی از مرزهایی برخوردار خواهند بود که به خوبی از آنها حفاظت و نگهبانی خواهد شد. در عین حال، دولت‌ها فقط زمانی مشروعیت پیدا خواهند کرد که هنگام بروز همه‌جاگیری‌ها و سایر تهدیدات کارایی خود را ثابت کنند.

کشورهای ناکارآمد با مرزهای زمینی گسترده و سیستم‌های سلامت عمومی ضعیف – مانند روسیه، ایران و شاید چین – احتمالا در اکوسیستم تازه‌ بروز مکرر همه‌جاگیری‌ها، مستعدترین کشورها خواهند بود. در این کشورهای آسیب‌پذیر، تفکیک نظام به سیستم‌های فرعی کوچک‌تر، منسجم تر و استبدادی‌تر می تواند پیامد طبیعی استیلای بیماری‌های همه‌جاگیر در آینده باشد.

منبع: واشنگتن اینستیتیو / تحریریه دیپلماسی ایرانی