بعد از گام پنجم، ایران ظرفیت هسته ای خود را بالا می برد؟

نویسنده: رابرت آینهورن (از اعضای ارشد موسسه بروکینگز)

دیپلماسی ایرانی: اعلان ایران در 5 ژانویه 2020 مبنی بر اینکه دیگر خود را به محدودیت ها در برنامه هسته ای تعیین شده در برجام متعهد نمی داند، چشم انداز پیشروی ایران به سمت ایجاد زیرساخت های مورد نیاز برای تولید سلاح های هسته ای در آینده نزدیک و حملات نظامی ایالات متحده یا اسرائیل برای متوقف کردن ایران را در پی داشتند. اگرچه اطلاعیه ایران چنین سناریوی نگران کننده ای را در پی داشته و برجام را یک قدم به نابودی نهایی آن نزدیک تر کرده، اما دست کم در حال حاضر بروز یک بحران هسته ای در این سطح بسیار بعید است.

ایران ظرفیت هسته ای خود را بالا می برد؟

ایران اکنون بالا بردن ظرفیت غنی سازی خود و بدین ترتیب، کاهش «زمان دستیابی» هیچ محدودیتی ندارد. سوال این است که انتخاب تهران برای پیشروی از این نقطه چگونه خواهد بود؟

تصور بر این است که در برخی محافل خاص به شدت از افزایش سریع ظرفیت غنی سازی به طور جدی حمایت می شود. ایران از مدت ها پیش هدف اصلی خود را داشتن برنامه غنی سازی «در مقیاس صنعتی» اعلام کرده به طوری که بتواند سالانه اورانیوم غنی سازی شده در سطح پایین به اندازه کافی برای تامین سوخت یک راکتور هسته ای هزار مگاواتی (مانند رآکتور بوشهر) را تولید کند. دستیابی به چنین هدفی مستلزم فعالیت 190هزار سانتریفیوژ نسل اول (در قیاس با 5هزار سانتریفیوژ نسل اول مجاز در برجام) است. با این حال، شکی نیست که ایران شماری از سانتریفیوژهای نسل اول را با سانتریفیوژهای جدیدتر و کارآمدتر جایگزین می کند. مقامات ایرانی می گویند حتی برنامه غنی سازی در مقیاس صنعتی هم منحصرا به تولید انرژی هسته ای برای اهداف صلح آمیز اختصاص خواهد داشت، اما اگر ایران تصمیم به دستیابی به سلاح هسته ای بگیرد، این برنامه همچنین می تواند امکان تولید اورانیوم با سطح غنای تسلیحاتی را ظرف چند هفته فراهم آورد.

از این رو، انتظار می رود که موافقان با تولید سلاح هسته ای توسط ایران از افزایش ظرفیت غنی سازی در اسرع وقت حمایت کنند. گروه دیگری هم در ایران هستند که در حال حاضر تمایلی به دستیابی به سلاح های هسته ای ندارند، اما می خواهند که زیرساخت های تولید برای زمانی که تولید چنین سلاح هایی لازم می شود، آماده باشند و این گروه نیز از تسریع توسعه ظرفیت غنی سازی حمایت خواهند کرد. اعضای تاسیسات هسته ای ایران هم که یک برنامه انرژی هسته ای قوی و کاملا غیرنظامی برای قطع وابستگی به منابع خارجی سوخت اورانیوم غنی شده هستند، احتمالا ترجیح می دهند ظرفیت غنی سازی افزایش یابد.

در فضای کنونی که چشم انداز جنگ تمام عیار بین آمریکا و ایران به رغم تلاش های دو طرف برای کاهش تنش ها همچنان وجود دارد، احتمالا مباحثات در داخل ایران بر سر افزایش سرعت برنامه هسته ای بالا گرفته است. یکی دیگر از مسائلی که می تواند ایران را به سمت افزایش هرچه سریع تر ظرفیت غنی سازی سوق دهد این است که در هر گونه مذاکره احتمالی در آینده درباره مساله هسته ای، برای دستیابی به توافقی قابل قبول به یک اهرم فشار قابل توجه نیاز دارد و ظرفیت هسته ای فزاینده می تواند همین اهرم باشد. تنها در چنین شرایطی است که تهران می تواند واشنگتن را به موافقت با توافق مطلوب برای خود و تسهیل تحریم ها ترغیب کند.

دلایلی برای پیشبرد آرام برنامه هسته ای

به رغم اینکه ایران اکنون خود را برای گسترش برنامه هسته ای آزاد می داند، اما دلایل زیادی برای خودداری آن از تسریع این برنامه وجود دارد که از جمله آنها می توان به تمایل جلوگیری از ایجاد اختلاف با اروپایی ها یا روس ها و چینی ها اشاره کرد. از ماه مه که ایران عقب نشینی تدریجی از تعهدات برجامی خود را آغاز کرد، فرانسه، آلمان و بریتانیا موسوم به «ای 3» که سه کشور اروپایی شریک در  برجام هستند، درباره نقض توافق هسته ای و مجبور شدن به استفاده از «ساز و کار حل و فصل اختلاف» در توافق هسته ای، هشدار دادند که این امر می تواند به «بازگشت» یا اعمال مجدد تحریم های پیشین شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران منجر شود. سه کشور اروپایی تا پیش از گام پنجم ایران تمایلی به آغاز روند حل اختلاف نداشتند چرا که بازگشت تحریم های شورای امنیت در نتیجه اجرای این ساز و کار به معنای فروپاشی نهایی برجام خواهد بود؛ اتفاقی که اروپایی ها به شدت سعی دارند مانع از آن شوند.

با این حال، بعد از 5 ژانویه که ایران گام پنجم در عقب نشینی از برجام را اعلام کرد، وزرای امور خارجه سه کشور اروپایی 14 ژانویه تصمیم گرفتند از ساز و کار حل اختلاف برجام استفاده کنند؛ فرایندی که چندین مرحله دیپلماتیک را شامل می شود و تا پیش از تصمیم گیری درباره بازگشت تحریم های شورای امنیت حدود 2 ماه طول می کشد. آنها در بیانیه خود اعلام کردند که اقدامات ایران برای آنها چاره ای جز آغاز این روند باقی نگذاشته اما آنها صادقانه امیدوارند راه حلی برای پشت سر گذاشتن بن بست کنونی و به سمت مذاکرات دیپلماتیک و حفظ برجام پیدا شود. به نظر می رسد که اروپایی ها قصد دارند با استفاده از تهدید بازگشت تحریم های شورای امنیت، ایران را به متوقف کردن پیشروی های هسته ای یا شاید بازگشت به تعهدات برجامی وا دارند. با توجه به اینکه ساز و کار حل و فصل اختلاف اکنون به جریان افتاده، ایران در تسریع برنامه هسته ای احتیاط بیشتری به خرج می دهد تا اروپایی ها را به اقدام جدی تر تحریک نکند. (این مطلب ادامه دارد)

منبع: بروکینگز / مترجم: طلا تسلیمی