تاثیر مخرب تحریم‌ها بر محیط زیست ایران

نویسنده: اسفندیار خدایی، دکترای مطالعات آمریکا، دانشگاه تهران

دیپلماسی ایرانی: در سال 2019 ایران از نظر میزان تولید دی اکسید کربن و آلوده کرده زمین در جایگاه هشتم جهانی و بالاتر از انگلستان، فرانسه، ایتالیا، کانادا، ترکیه، مکزیک، اندونزی و... ایستاد. اما واقعیت های زیست محیطی ایران از این آمار هم وحشتناک تر است. زیرا با محاسبه نابودی آب های سطحی و زیرزمینی، جنگل ها و مراتع، بحران بسیار عمیقتری پیش روی این کشور است. به گفته عیسی کلانتری، وزیر سابق کشاورزی و مشاور دولت روحانی، با ادامه روند موجود، احتمالاً در سال های آینده قریب به پنجاه میلیون ایرانی ناچار به مهاجرت به خارج کشور خواهند شد.

ایران وضعیت محیط زیستی بسیار شکننده ای دارد و در خط مقدم مبارزه با پدیده گرمایش جهانی قرار دارد. این کشور پهناور در کمربند بیابانی و منطقه خشک و بحران زده خاورمیانه و بین کشورهای جنگ زده نظیر افغانستان، عراق و سوریه قرار گرفته است. با نابودی منابع آب زیرزمینی و جنگل ها و مراتع منطقه و افزایش استفاده از سوخت های فسیلی، آسیب های جبران ناپذیری بر محیط زیست منطقه وارد شده است. در چنان شرایطی، تحریم های اقتصادی علیه ایران شرایط را وخیمتر می کند. این یادداشت اثرات تحریم های آمریکا بر محیط زیست ایران و آلودگی و گرمایش کره زمین را بررسی می کند. این موضوع چندان مورد توجه سیاستمداران و حتی هواداران محیط زیست قرار نگرفته است. چگونه با تحریم ایران، هوای کره زمین گرمتر و آلوده تر می شود و دود آن به چشم همه مردم جهان از جمله کشورهای تحریم کننده می رود؟

تحریم اقتصادی نوعی جنگ تمام عیار است که همه چیز را تحت تاثیر قرار می دهد. این تحریم ها هم مستقیماً و هم  بطور غیرمستقیم، محیط زیست ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

الف- تاثیر مستقیم تحریم ها بر سیاست های محیط زیستی ایران:
تحریم ها مستقیماً در برنامه های زیست محیطی ایران اختلال کرده است. ایران عصر پهلوی در زمینه محیط زیست در منطقه خاورمیانه پیشتاز بود. پس از انقلاب  و بخصوص پس از جنگ تحمیلی بار دیگر میلیاردها دلار در زمینه انرژی های پاک و تجدیدپذیر و بهره وری در زمینه استفاده از سوخت های فسیلی سرمایه گذاری شده است. تکنولوژی انرژی های پاک و تجدیدپذیر در اختیار کشورهای پیشرفته است. اکنون در شرایط تحریم که درآمد دولت به شدت کاهش یافته و تحریم بانکی راه را حتی بر خرید دارو و غذا بسته است، واردات تکنولوژی های پیشرفته زیست محیطی و انرژی های پاک و تجدیدپذیر نیز متوقف شده است. طراحان آمریکایی تحریم ها، معافیت هایی برای واردات دارو به ایران اعلام کرده اند. گرچه با توجه به تحریم بانکی، معافیت واردات دارو غیر ممکن است و فقط روی کاغذ از تحریم ها معاف است و در حد یک ژست تبلیغاتی می ماند. لکن تحریم های زیست محیطی و واردات تکنولوژی های پیشرفته در زمینه انرژی های تجدیدپذیر حتی در حد ژست تبلیغاتی نیز مشمول معافیت نشده اند. فعالان زیست محیطی سطح بین الملل و داخل آمریکا نیز تاکنونی واکنشی به تحریم های زیست محیطی ایران و تبعات سنگین آن در گرمایش زمین و آلودگی جهان نداشته اند.

ب- تاثیر غیرمستقیم تحریم ها بر محیط زیست ایران:
تحریم های اقتصادی نیز نوعی جنگ ویرانگر محسوب می شوند. در شرایط جنگ، دولتها معمولاً بر نیازهای فوری و کوتاه مدت تمرکز می کنند. آنها اولین کاری که می کنند حذف یا کاهش بودجه های زیست محیطی است. مردم نیز برای تامین نیازهای اولیه خود به طبیعت روی می آورند و برای بهره برداری حداکثری از منابع طبیعی به رقابت بر می خیزند و محیط زیست از اولویت های دولتها و مردم کنار گذاشته می شود. در چنان شرایطی، نهادهای حافظ محیط زیست تحت فشار قرار می گیرند که استانداردهای زیست محیطی را نادیده بگیرند و مانع فعالیت های اقتصادی مخرب نشوند. رسانه ها و افکار عمومی نیز در شرایط جنگ اقتصادی به نیازهای فوری توجه دارند و به پیامدهای طولانی مدت تخریب محیط زیست همچون گرمایش زمین و نابودی منابع طبیعی – که سرمایه نسلهای آتی هستند – توجه ندارند.