پوتین با قدرت انرژی میدان داری می کند

نویسنده: شهره پولاب، دکترای جغرافیای سیاسی

دیپلماسی ایرانی: در تاریخ 2 دسامبر2019 ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در یک ویدئو کنفرانس با شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین شروع به کار گازرسانی از طریق خط لوله گاز سیبری با عنوان"قدرت سیبری" را اعلام کردند. طبق برآورد روسیه با راه‌اندازی این خط لوله در طی سه دهه آینده بالغ بر 400 میلیارد دلار عایدی نصیب مسکو خواهد شد. بازار چین نیز در 30 سال آینده حداقل یک تریلیون متر مکعب گاز دریافت خواهد کرد. قدرت سیبری با مرتبط کردن روسیه با بزرگترین ذخایر گاز طبیعی در کره زمین - 20٪ از کل جهان - و چین بزرگترین وارد کننده انرژی جهان نقش تعیین کننده ای در شکل گیری نقشه انرژی جدید جهان خواهد داشت. پوتین این مسیر گازی را بزرگترین طرح عمرانی جهان خوانده است. 

اجرای این پروژه بزرگ گازی می تواند نقش روسیه و چین را در بازار جهانی گاز و در اقتصاد بین المللی افزایش داده و گامی بسیار مهم در جهت شکل گیری فضای همکاری دو کشور در اوراسیا باشد.

قدرت سیبری بخشی از طرحی است که پوتین برای کاهش وابستگی کشورش به مشتریان گاز در اروپا و ورود به اقتصادهای رو به رشد آسیا دارد. بحران اوکراین مسکو را متقاعد کرده است که دیگر نمی تواند به اروپا به عنوان مشتری اصلی انرژی خود متکی شود بدون اینکه خود را در مقابل آسیب پذیری سیاسی حفاظت کند. شاید برای پوتین اهمیت ژئوپلیتیک محور انتقال انرژی به چین حتی از ارزش اقتصادی آن نیز بیشتر باشد.

روسیه با قرار گرفتن بین بازارهای اروپا در غرب و بازارهای به سرعت در حال رشد چین با نیاز شدید به منابع انرژی، در حال آماده شدن برای استفاده از این خط لوله انرژی جدید به مثابه یک اهرم ژئواکونومیکی است. پوتین به خوبی می داند که که چگونه از صادرات گاز طبیعی به عنوان یک سلاح در سیاست خارجی بهره گیرد.

اتحادیه اروپا و آمریکا در پی الحاق غیرقانونی شبه‌جزیره کریمه به روسیه در 18 مارس 2014 و بروز ناآرامی‌ها در شرق اوکراین اقدام به اعمال تحریم علیه مسکو کردند. از آن پس اتحادیه اروپا که بزرگترین مشتری انرژی روسیه است، از مسکو فاصله گرفته و کاهش اتکای انرژی خود به مسکو را مد نظر قرار داده است. چنانچه دونالد توسک، رئیس شورای اتحادیه اروپا در 20 ژوئن 2019 با تمدید تحریم‌های اتحادیه علیه روسیه تا آخر ژانویه ۲۰۲۰ اقدامات تنبیهی را علیه صنایع نفت و گاز روسیه در دستور کار قرار داده است. این در حالی است که اروپا علیرغم تنش های سیاسی میان مسکو و بروکسل چاره ای جز افزایش مصرف گاز روسیه نداشته و در سال های اخیر واردات گاز از روسیه به اروپا افزایش نیز یافته است. خط لوله 1800 مایلی قدرت سیبری برای روسیه جبرانی است در برابر بازار انرژی اروپا که بالقوه در حال کوچک شدن است. 

ترس از تیرگی در روابط دیپلماتیک و نفوذ سریع منابع تجدید پذیر با احتمال کاهش در تقاضا برای نفت و گاز طبیعی روسیه در درازمدت تهدیدی برای مسکو از سوی اروپا است. در برابر این تهدیدات پروژه قدرت سیبری می تواند وابستگی مسکو را به تأمین نمودن انرژی اروپا کاهش دهد. مسکو با این خط لوله خواهد توانست با کاهش عرضه و یا افزایش قیمت گاز، اروپا را تحت فشار قرار دهد. 

مسکو همزمان با ارسال اولین مولکول های گاز طبیعی به چین از طریق خط لوله قدرت سیبری در حال راه اندازی دو پروژه انرژی دیگر یکی از طریق دریای بالتیک به آلمان، نورد استریم “ Nord Stream 2  “و دیگری به ترکیه ترک استریم “ “Turkstream با دور زدن خاک اوکراین است. این خطوط لوله از جمله ابتکارات پوتین است که در کنار هم تلاش استراتژیک برای محدود کردن حمل و نقل گاز از طریق اوکراین و تنوع بخشیدن به مشتری های گازی روسیه را نشان می دهند. اوکراین که سالانه حدود 3 میلیارد دلار از طریق هزینه ترانزیت گاز روسیه به اروپا درآمد دارد، از مقامات آمریکا خواسته است که خط لوله نورداستریم 2NS2)  ( را متوقف کنند. 

فاز دوم پروژه ترک استریم (TS2) که گاز را از طریق دریای سیاه به ترکیه و اروپا از طریق بلغارستان، صربستان، و مجارستان به اتریش منتقل خواهد کرد موجب نگرانی ایالات متحده آمریکا به دلیل اثرات احتمالی آن بر امنیت انرژی اروپای جنوب شرقی است. اگرچه واشنگتن زنگ خطر واقعی را در انتقال گاز روسیه از طریق نورد استریم 2 به طور مستقیم به آلمان با دور زدن اوکراین محسوب می نماید. آلمان اصرار دارد که گاز ارزان روسیه را حتی اگر خلاف مقررات اتحادیه اروپا باشد، دریافت نماید. واشنگتن برلین را به مجازات هایی بر اساس قانون مقابله با مخالفان آمریکایی از طریق تحریم ها (CAATSA) تهدید نموده است. 

ایالات متحده که با انقلاب شیل جایگاه روسیه را در بازارهای جهانی نفت تضعیف کرده، مدت هاست که متحدان اروپایی خود را به دور کردن از گاز روسیه سوق می دهد. این در حالیست که واشنگتن با برخی از سیاست های خود موجب تقویت بخش انرژی روسیه شده است. به ویژه تحریم های این کشور علیه کاراکاس و تهران باعث شده است که بسیاری از مشتریان پیشین نفت ونزوئلا و ایران به مسکو روی آورند. 

این سه پروژه بزرگ گازی روسیه دارای منافع اقتصادی و سیاسی طولانی مدت برای روسیه بوده که بتواند بازارهای اروپایی در غرب و بازار چین در شرق را از آن خود کرده و علاوه بر جریان جدید درآمد موقعیت خود را به لحاظ استراتژیک نیز تقویت نماید.

از سوی دیگر ادامه جنگ تجاری ایالات متحده و چین به طور فزاینده ای موجب نگاه پکن به مسکو به عنوان یک منبع انرژی قابل اعتماد شده است. در حالیکه آمریکا می توانست یک منبع بسیار امیدوار کننده گازرسانی برای چین باشد، جنگ تجاری بین واشنگتن و پکن از ماه می 2019 موجب شده تا واردات گاز مایع (LNG) چین از ایالات متحده متوقف گردد. نتیجه تحریم های تهاجمی علیه روسیه از سوی دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده همزمان با پیشبرد یک جنگ تجاری بسیار تهاجمی علیه چین این بوده که روسیه و چین در بسیاری از جبهه ها بسیار نزدیک تر شده اند که این خط لوله نمونه بارز روابط عمیق تر میان پکن و مسکو است. مشارکت در پروژه های انرژی منحصر به قدرت سیبری نبوده و پکن با سرمایه گذاری ها و فناوری های ارائه شده در تکمیل پروژه یامال در قطب شمال” LNG Yamal  “نشان داده که شریک برجسته ای برای مسکو در توسعه منابع قطب شمال است. شرکت های چینی با بی اعتنایی به تحریم های آمریکایی و اروپایی به بخش انرژی روسیه وارد شده اند. 

زبیگنیو برژینسکی به دولت ایالات متحده نسبت به تهدید بزرگی که توسط اتحاد استراتژیک بین چین و روسیه به وجود آمده، هشدار داده بود.

قابل ذکر است که اگر بتوان گفت پکن و مسکو در برابر مداخلات واشنگتن و دیگران کنار هم خواهند ایستاد، اما باید توجه داشت که در طولانی مدت پکن تنها مشتری این خط لوله گاز ارزان می تواند روسیه را تحت فشار کاهش قیمت گاز قرار دهد.

در مجموع موقعیت روسیه در تامین گاز جهانی هرگز تا این اندازه غالب نبوده و این موقعیت ممتاز به روسیه این قدرت را می دهد تا هیچ درنگی در استفاده از آن در راستای دستیابی به اهداف ژئوپلیتیکی و استراتژیکش ننماید. به نظر میرسد خط لوله "قدرت سیبری" می تواند آغازی برای دوران جدید ژئوپلیتیک گاز طبیعی باشد.