از حمایت قطر تا مشی میانه ایران

عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی – 9 روز از آغاز تجاوز ارتش ترکیه به شمال سوریه و مناطق تحت کنترل کردهای این کشور با عملیات نظامی موسوم به چشمه صلح، آن هم بعد از تصمیم دونالد ترامپ مبنی بر خروج نیروهای نظامی آمریکایی از شرق فرات می گذرد؛ حملاتی که با مخالفت قاطبه جامعه جهانی، سازمان های بین المللی و نهادهای حقوق بشری رو به رو شده است. اما در مقابل اردوغان و ارتش ترکیه هم چنان اصرار بر ادامه تجاوز تا اشغال عمق 30 کیلومتری خاک سوریه، مطابق با برنامه عملیات نظامی چشمه صلح دارند و تا اینجای کار باعث کشته شدن حدود 80 غیر نظامی، 370 نظامی و آواره شدن 300 هزار نفر شده است. با وجود حضور ارتش سوریه در مناطق شمال یاین کشور پس از توافقات جاری میان نیروهای کرد سوری و دولت دمشق، هنوز جنگ به نزاع دو کشور سوریه و ترکیه نرسیده است. البته به موازات آن شاهد گشت زنی و حضور بخشی از نیروهای ارتش روسیه در اطراف منبج هم بودیم. با ین اوصاف به نظر می رسد که حضور ارتش سوریه و برخی تحرکات اخیر کاخ سفید تا اندازه ای ترمز شدت حملات ارتش ترکیه را کشیده است.   

در این میان و طی 10 روز گذشته به جز اندک کشورهایی مانند قطر که در سایه نزدیکی مبانی ایدئولوژیکی (اخوان المسلیمن) با ترکیه، در خصوص اقدام حمله به سوریه، مماشات و حتی همراهی و حمایت دیپلماتیک خود را عنوان داشتند، دیگر بازیگران منطقه ای در غرب آسیا، به خصوص عربستان سعودی و مصر این اقدام ارتش ترکیه را محکوم کردند که با واکنش تند مقامات آنکارا و به تیع گسل بیشتر میان اروغان با ریاض و قاهره منجر شد. به موزات آن آن قاره سبز نیز مواضع تندی در قبال تجاوز ارتش ترکیه به کردهای سوریه گرفت که تا مرز عدم فروش تسلیحات به ترکیه پیش رفت. 

در این میان ایالات متحده آمریکا نیز که خود آغازگر تنش کنونی در مرزهای ترکیه و سوریه است و کردهای سوریه تصمیم ترامپ را خنجر از پشت به خود توصیف کردند، در روزهای آغازین تنها به مواضع دیپلماتیک در خصوص خویشتنداری ارتش ترکیه بسنده کرد، اما به نظر می رسد که واشنگتن در روزهای اخیر خود را مهیای یک تنش اقتصادی و دیپلماتک با آنکارا می کند. از وعده کاخ سفید برای آغاز تحریم ها علیه ترکیه تا قطع همکاری های اقتصادی و تجاری تنها بخشی از اقدامت تنبیهی ایالات متحده برای ترکیه است. 

البته در این میان با وجود آن که روسیه در روزهای ابتدایی تجاوز ارتش ترکیه سکوت معناداری پیشه کرده بود، اما در ادامه رویه ای متفاوت را در پیش گرفت که تا حدودی موفقیت آمیز بوده است. در این راستا پوتین بعد از شکست سکوت خود سیاسی خود نقش میانجی را در پیش گرفت. کاخ کرملین برای تحقق نقش خود ابتدا به ساکن کردها را با دولت مرکزی سوریه آشتی داد تا ارتش سوریه بعد از مدت ها وارد شمالی شود. در گام بعدی  پوتین از اردوغان دعوت کرد تا راهی مسکو شود و قرار است که به زودی این سفر انجام شود تا مسکو تلاش خود را برای متقاعد کردن آنکارا از ادامه تجاوز به خاک سوریه داشته باشد.

پیرو همین رویه روس ها، جهموری اسلامی ایران نیز، نه، مانند قطر خود را ملزم به سکوت و همراهی با اقدام ترکیه می دانست و نه، دست به اتخاذ مواضع تندی علیه آنکارا زد، بلکه تهران در سایه یک نگاه منطعف دیپلماتیک و مبتنی بر خرد سیاسی نگاهی و مواضعی میانه را در پیش گرفت و ضمن محکوم کردن اقدامات ترکیه در حمله به شمال شرق سوریه، سعی داشت که طرفین را به آرامش دعوت کند. بدون آن که بخواهد حساسیت هایی در مناسبات خود با ترکیه ایحاد کند و یا جامعه کردی را درگیر برخی واکنش ها کند. اگر چه در طی روزهای اخیر استان ها و شهرهای کردنشین ایران به تبع کردستانات ترکیه، عراق و سوریه کانون برخی اعتراضات مردمی در خصوص توقف تجاوزات ارتش ترکیه و شعار علیه رجب طیب اردوغان بود، اما شدت این اعتراضات که حتی تا تهران و کردهای مقیم پایتخت هم کشیده شد و اجتماعاتی در برابر سفارت ترکیه را شکل داد، به قدری نبود که جمهوری اسلامی ایران بخواهد نگرانی از بابت این جریانات اعتراضی داشته باشد.

ولی برخلاف مشی میانه دیپلماتیک تهران در قبال تجاوز ارتش ترکیه، اکثریت قریب به اتفاق رسانه های داخلی کشور، فارغ از دولتی بودن یا نبودن و جدای از جناح بندی سیاسی اصلاح طلبی و اصولگرایی واکنش به مراتب تندتر و مخالفت های عیان تری را در دستور کار قرار دادند. در این رابطه اگر چه زبان مقامات و مسئولین کشوری و لشگری به واکنش تندی علیه ترکیه باز نشد، ولی در برابر آن کارشناسان داخلی بدون چشم پوشی از برخی ملاحظات سیاسی، تجاوز ارتش ترکیه را به شدت نکوهش کرده و آن را عامل افزایش تنش ها در سوریه، ترکیه و کل خاورمیانه تعبیر و تفسیر کرده اند، به گونه ای که تداوم این تنش ها از جانب آنکارا می تواند به احیای داعش و تروریسم در غرب آسیا کمک کند. کما این که در سایه تداوم و تشدید حملات ارتش ترکیه به مواضع کردهای سوریه در روزهای اخیر شاهد فرار نزدیک به 800 نفر از اعضای داعش که در چنگ کردهای سوریه اسیر بودند، هستیم. البته این پایان کار نیست. روزنامه مورنینگ پست هنگ گنگ در گزارش دیروز چهارشنبه خود عنوان کرد که فقظ 400 کرد سوری نگهبان بیش از ۱۲ هزار زندانی داعشی بودند که در طول جنگ به چنگ آنها افتاده بودند. اما با توجه به جابه جایی ده ها هزار نفر از این منطقه پس از حملات ترکیه، هر شورش و تحرکی از سوی نیرویی با وسعت ۱۲ هزار تروریست داعش می تواند خطرناک باشد و کاری از این نیروهای معدود برنمی آید. لذا این مسئله می تواند به نوبه خود زنگ خطری برای تقویت این جریانات باشد که پا را فراتر از مرزهای خاورمیانه و تا شرق آسیا بگذارد. حال باید دید که روزهای آتی تجاوزات ارتش ترکیه در شمال سوریه چه تحولاتی را برای این کشور، کل منطقه و جهان رقم خواهد زد.