توافق هسته ای ایران چه مشکلاتی دارد و اکنون باید چه کرد؟

دیپلماسی ایرانی: در ژوئیه 2015 برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام میان کشورهای 1+5 و ایران منعقد شد و انتظار می‌رفت که پس از آن نگرانی ها در خصوص برنامه هستهای ایران مرتفع شود، ولی هرگز چنین چیزی میسر نشد.

توافق هستهای قادر نیست ماهیت صلح آمیز برنامه هستهای ایران را تضمین کند، در عوض راه گریز را برای این کشور به سوی تولید سلاح هستهای هموار می کند.

بند غروب 

• بند غروب توافق هستهای به ایران این امکان را میدهد که پس از برداشته شدن محدودیت غنیسازی اورانیوم (10 الی 15 سال پس از اجرایی شدن برجام) به یک راه گریز مشخص به سوی ساخت سلاح هستهای دست یابد.
• ایران به طور واضح اعلام کرده در آن زمان برنامه هستهای خود را در یک مقیاس صنعتی با معرفی سانتریفیوژهای پیشرفته توسعه خواهد داد و زمان مورد نیاز برای "گریز هستهای" را به این طریق اگر نه به چند روز، دستکم به چند هفته کاهش خواهد داد. 
•    پس از 15 سال (البته در برخی موارد زودتر)، ایران اجازه انجام موارد ذیل را خواهد یافت:
o    تولید اورانیوم غنیشده با غنای بالا؛
o    ذخیره سازی میزان نامعین اورانیوم؛
o    استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته برای انجام سریعتر غنیسازی اورانیوم؛
o    انجام نا محدود تحقیق و توسعه بر روی سانتریفیوژها؛
o    ساخت و بهرهبرداری از تاسیسات غنیسازی اورانیوم به صورت نامحدود؛
o    انجام غنیسازی اورانیوم به صورت نامحدود در تاسیسات هستهای زیرزمینی مستحکم فردو؛
o    بازفرآوری سوخت مصرف شده راکتورهای آب سنگین (که میتواند برای تولید سلاح مورد استفاده قرار گیرد)؛ و
o    ساخت راکتورهای آب سنگین جدید که سالانه قادر به تولید پلوتونیوم کافی برای تولید چندین سلاح هستهای هستند؛ 
•    بنابراین جامعه بینالمللی موضوع کنترل تسلیحات هستهای ایران را تا زمانی که برنامه هستهای این کشور به صورت نامحدود به مقیاس صنعتی نائل آید را به "تعویق" انداخته است. از این رو، برجام احتمال وقوع یک مواجه نظامی با ایران را به دلیل ماندگاری تهدید هستهای این کشور افزایش میدهد.

بازرسی، راستیآزمایی و احتمال وجود یک برنامه مخفی موازی

• برجام ایران را مجبور نکرده "در هر زمان" و "هر مکان" که آژانس بینالمللی انرژی اتمی تشخیص می‌دهد تاسیسات نظامی ایران که احتمال وقوع فعالیت های هستهای در آنها وجود دارد را مورد بازرسی قرار دهد. در عوض، ایران که در موضوع تعهدات هستهای و بینالمللی به یک متقلب سریالی معروف است، را قادر خواهد کرد با به تعویق اندختن بازرسیها برای مدت 24 روز، فرصت کافی برای پاک‌سازی آثار و شواهد فعالیت های هستهای مخفی را به دست آورد.
• همچنین سوالات کلیدی زیادی در خصوص فعالیت های نامشخص هستهای ایران همچنان پا برجاست. برجام به صورت دائمی و غیرمسئولانهای آژانس بینالمللی اتمی را از ادامه تحقیق و بررسی در مورد ابعاد احتمالی نظامی برنامه هستهای این کشور (PMD)  بازداشت و به این پرونده خاتمه داد.
• گستره تسلیحاتیسازی برنامه هستهای و فعالیت های غنیسازی اورانیوم ایران همچنان ناشناخته باقی مانده و احتمال دارد بخشی از برنامه مخفی موازی هستهای ایران در تاسیسات متروکه که احتمال کشف آنها ناممکن است در حال پیگیری باشد.
• دست کم تا سال 2009 آژانس نتوانسته بود در خصوص اینکه ایران نسبت به طراحی یک سلاح هستهای مبادرت کرده نتیجه گیری کند. با این حال، عدم همکاری ایران با آژانس تشخیص این که آیا تهران چنین فعالیت هایی را متوقف کرده را ناممکن ساخته است.
• در نتیجه، جامعه بینالمللی تصویر کاملی از برنامه هستهای ایران را در اختیار ندارد و این موضوع دستورالعمل راهنما برای بازرسی و راستی آزمایی فعالیت های هستهای ایران را در آینده با مشکل مواجه ساخته است.

در برجام ایران اعمال محدودیت های موقت را در قبال دست یافتن به منافع بیکران دائمی پذیرفته است

• در ازای اعمال محدودیت های موقت بر برنامه هستهای ایران، این کشور منافع دائمی زیادی را کسب کرده است. 
• تحریم های سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا تحت این توافق برداشته شد و ایران را قادر ساخت به دارایی‌های مسدود شده خود دسترسی یابد. تحریم های باقی مانده اتحادیه اروپا ظرف 8 سال از اجرای برجام متوقف خواهند شد.
• تا زمان خروج آمریکا از برجام در سال 2018، ایالات متحده اجرای تحریم های هستهای علیه شرکت هایی که با ایران به تجارت میپرداختند را متوقف ساخته بود. برداشتن این تحریم ها باعث شد اقتصاد ایران جان دوباره بگیرد و اهرم کشورهای 1+5 برای کنترل ایران ضعیف شود.
• از زمان اجرایی شدن برجام و تا پیش از خروج آمریکا از آن، ایران بیش از 100 میلیارد دلار قرارداد با شرکت های خارجی منعقد کرده بود.
• تحت برجام، تحریم های سازمان ملل متحد در خصوص برنامه موشک های بالستیک ایران 8 سال پس از اجرایی شدن توافق هستهای منقضی خواهد شد. این در حالی است که محدودیت های سازمان ملل در خصوص انتقال سلاحهای متعارف از/ به ایران پس از 5 سال از روز اجرای برجام برداشته خواهد شد.

این توافق افراطیون دولت تروریستی و ضد آمریکا (ایران) را جسور کرده و در نتیجه فعالیت های توسعه طلبانه و بی ثبات کننده ایران افزایش یافت
بی ثبات کردن منطقه

• ثروت بادآورده حاصل از لغو تحریم ها، میلیاردها دلار را به اقتصاد ایران سرازیر کرد و باعث شد تهران فعالیتهای بیثبات کننده زیادی را مرتکب شود.
• ایران با پشتیبانی از حماس و حزب الله که هر دو دستشان به خون آمریکاییها آلوده است، همچنان به عنوان اصلیترین حامی دولتی تروریسم در جهان به کار خود ادامه میدهد.
• ایران حمایت خود از بشار اسد در سوریه را افزایش داده است. ایران با پشتیبانی از بشار اسد باعث شد او روند جنگ را به سود خود تغییر دهد.
• ایران همچنان از گروه های افراطی خشن در عراق، لبنان، یمن و بحرین حمایت می کند.
• ایران همچنان از اتباع آمریکا و دیگر کشورهای غربی گروگان میگیرد و از زمان توافق هستهای دست کم 5 آمریکایی و 6 اروپایی دیگر را به زندان انداخته است.
• حکومت ایران به نقض حقوق اقوام، ملیتها و اقلیتهای مذهبی میپردازد.
• از زمان شروع برجام ایران در چندین نوبت نسبت به آزمایش موشکهای بالستیک اقدام کرده است. قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل، که توافق هستهای بر اساس آن اجرایی شد، با عوض کردن لحن قطعنامههای قبل از خود به ایران کمک کرد تا به فعالیت های موشک های بالستیک خود ادامه دهد. پیش از آن در  قطعنامههای قبلی از لحن تندتری در این خصوص استفاده شده بود (ایران نباید نسبت به آزمایش هر گونه موشک بالستیک "با قابلیت حمل سلاح اتمی" اقدام کند) در حالی که در قطعنامه 2231 از لحن ملایم (از ایران درخواست میکند ....) استفاده شده است.

مسابقه تسلیحاتی

• این توافق نتوانست در بلندمدت مانع توسعه برنامه ساخت تسلیحات اتمی ایران و برنامه موشک های بالستیک و نیز انتقال تسلیحات متعارف به/ از این کشور شود. در نتیجه، دولتهای مخالف منطقهای ایران همچون عربستان سعودی احتمال دارد به یک مسابقه تسلیحاتی برای تولید سلاح اتمی و موشک های بالستیک برای افزایش توانمندی نظامی خود وارد شوند. 
• ترکی الفیصل  وزیر سابق اطلاعات عربستان در سال 2015 هشدار داد: "من همیشه اعلام کردهام که هر آنچه از این توافق برای ایران حاصل شود، ما دقیقاً مشابه همان چیز را خواهیم خواست. بنابراین، اگر ایران توانمندی غنیسازی اورانیوم در هر سطحی را بهدست آورد، عربستان نیز همان را خواهان خواهد بود. تمام جهان بدون وجود هیچ منعی باید این در را برای ما باز بگذارد". بنابراین، احتمال بی ثبات شدن منطقه و آغاز نزاع و رقابت تسلیحاتی در آن اکنون بیش از پیش افزایش یافته است. 

برجام باید اصلاح شود و فشارها بر ایران افزایش یابد

•    یک توافق بهتر باید اینگونه قابل راستیآزمایی باشد:
o    به طور دائم مانع دستیابی تهران به سلاحهای هستهای شود؛ و
o    به برنامه موشکهای بالستیک ایران، حمایت از تروریسم، خشونت‌های منطقهای و نقض حقوق بشر در این کشور پایان دهد؛
o    در عوض، ایران بتواند به طورجامع از بند تحریمها رها شده و عادی سازی روابط آمریکا و ایران صورت پذیرد.

منبع: موسسه اتحاد بر علیه ایران هستهای