همچنان چگونگی مذاکره با امریکا مساله است

دیپلماسی ایرانی: وقتی محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، همزمان با نشست گروه 7 به بیاریتز سفر و با امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه گفت و گو کرد، امیدها به نتیجه بخشی تلاش های ماکرون برای میانجی گری بین ایران و ایالات متحده افزایش یافت. ظریف گفت که ایران و فرانسه در مورد برخی از مسائل با یکدیگر توافق داشتند، اما مسیر پیش رو دشوار است. حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، هم گفت آماده است تا برای کمک به پیشروی ایران هر کاری انجام دهد، از جمله گفت و گو با ترامپ. با این حال، او و ظریف بعدتر اندکی از موضع اولیه عقب کشیدند و گفتند تا زمانی که ایالات متحده همه تحریم ها را لغو نکند، هیچ مذاکره ای در کار نخواهد بود. عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، هم گفت که این کشور تنها در حال مذاکره با اروپاست و احتمال مذاکره با آمریکا وجود ندارد.

این جای تعجب نداشت چرا که وقتی ظریف در بیاریتز بود، سردار غلامحسین غیب پرور که تا همین اواخر فرمانده بسیج بود، گفت امیدوار است که مقامات دولتی از روی ناامیدی به فرانسه نرفته باشند. بسیاری دیگر هم در ایران بودند که اظهارات مشابهی بیان کردند. در ایالات متحده هم بر خلاف لحن نسبتا ملایم ترامپ در جریان نشست گروه 7، جان بولتون، مشاور امنیت ملی، هشدار داد که تمایل به گفت و گو با تهران به معنای تغییر مواضع و خواسته های واشنگتن نیست. خلاصه اینکه همان امید اندک به کاهش تنش ها بین ایران و ایالات متحده کافی بود که محافظه کاران در تهران و جنگ طلبان در واشنگتن درصدد نابود کردن آن برآیند. با توجه به روند کنونی بعید است که تلاش های ماکرون نتیجه قابل توجهی داشته باشد.

غرور و بی اعتمادی

دو عامل کلیدی و تاثیرگذار در وقوع مذاکرات و احتمال دستیابی به توافقی واقعی وجود دارد: اولی غرور است؛ مساله غرور ملی ایرانی ها و آمریکایی ها مطرح است و محافظه کاران در هر دو کشور تصور می کنند که مذاکره به معنای تسلیم شدن است. ایران می خواهد از ایالات متحده امتیاز بگیرد و به دنبال لغو همه تحریم هاست و ایالات متحده هم نمی تواند با این مساله موافقت کند چون به معنای پیروزی ایران در رقابت اراده خواهد بود. دومی هم بی اعتمادی است؛ ایران به لغو تحریم ها از سوی آمریکا در صورت موافقتش با مذاکره اطمینان ندارد. تجربیات گذشته تهران با واشنگتن حاکی از آن است که آمریکایی ها سر قول خود نمی مانند و با توجه به عقب نشینی ترامپ از برجام این بی اعتمادی قابل درک است. ایالات متحده هم اطمینان ندارد که در صورت لغو تحریم ها، ایران به وعده خود مبنی بر تغییر رفتار منطقه ای عمل کند.

اما امکان رفع این موانع وجود دارد. ایالات متحده می تواند دست کم برای یک دوره موقت برخی از تحریم ها را لغو و ایران هم می تواند با مذاکرات اساسی و گسترده موافقت کند. چنین کاری از پیشنهاد ماکرون مبنی بر توقف در برابر توقف، یعنی موافقت ایالات متحده با معافیت برخی از مشتریان نفت ایران از تحریم ها و بازگشت تهران به عمل به تعهداتش تحت برجام، خیلی بهتر است.

دیر یا زود مذاکره ناگزیر می شود

غرور و بی اعتمادی به کنار، زمانی می رسد که ایران چاره ای جز مذاکره با ایالات متحده نخواهد داشت. تجربه ایران از زمان انقلاب اسلامی و به ویژه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ثابت کرده که این کشور هر اندازه هم تلاش کند نمی تواند ایالات متحده را در روابط بین المللی خود دور بزند. در سه دهه گذشته مخالفت های آمریکا مانع از دسترسی ایران به شبکه های خط لوله گسترده در آسیای میانه و جنوب قفقاز و صادرات ذخایر انرژی به اروپا شده است. در آسیا نیز شرایط مشابهی وجود داشته و مخالفت های آمریکا دلیل اصلی عدم تمایل پاکستان به تکمیل بخشی از خط لوله گاز طبیعی از ایران به این کشور بوده است. مخالفت های ایالات متحده بوده که روسیه، آذربایجان و ترکمنستان را قادر ساخته مشتری های بالقوه انرژی ایران را به سمت خود جلب کنند.

ایران در خنثی کردن پیامدهای منفی مخالفت های ایالات متحده چندین استراتژی از جمله برنامه «نگاه به شرق» و اخیرا گسترش روابط با کشورهای همسایه را آزموده، اما موفقیتی کسب نکرده است. برای نمونه، دوستی روسیه و چین با ایران سبب نشد که این کشورها به ورود آن به سازمان همکاری شانگهای کمک کنند و این در حالی است که پاکستان عضو این سازمان شده است. روسیه همچنین نارضایتی های ایران در رابطه با مسائلی همچون سهم خواهی از دریای خزر را نادیده گرفته و حالا هم درصدد گسترش روابط خود با عربستان سعودی، دشمن قسم خورده ایران در خاورمیانه، بر آمده است. چین هم اگرچه در ظاهر شریک استراتژیک ایران به شمار می رود، اما از نظر مالی کمکی به این کشور نکرده و بالعکس، از ایران به عنوان بازاری برای کالاهای بی کیفیت خود استفاده کرده است. در عوض، پکن اخیرا از کمک های یک میلیارد دلاری به آنکارا خبر داده است. همسایگان ایران هم یا دشمن پنهانی یا رقیب این کشور هستند. آنها همواره از شرایط ایران سوء استفاده می کردند و اکنون هم همین کار را می کنند. 

این بدان معنی است که ایران نمی تواند امیدوار باشد بدون مصالحه با ایالات متحده از وضعیت فعلی خود خارج شود. محافظه کاران در ایران همچنان بر مقاومت تاکید دارند و فکر می کنند می توانند منتظر عقب نشینی ایالات متحده از مواضعش باشند. ظاهرا برخی هم در این توهم به سر می برند که آمریکا به زودی در هم خواهد شکست و به سرنوشت شوروی سابق دچار خواهد شد!

گفت و گو باید شامل سرزمین شام نیز باشد

اگر قرار باشد که مذاکرات با واشنگتن سودی برای تهران داشته باشد، باید درباره همه عوامل تنش زا بین دو طرف باشد که موضع گیری درباره مناقشات بین فلسطین و اسرائیل را نیز در بر می گیرد. آنچه ایالات متحده حمایت ایران از تروریسم می خواند، روابط این کشور با حزب الله و حماس را شامل می شود. از این رو، اگر ایران بخواهد گفت و گوها را به امنیت در خلیج فارس و تحریم ها محدود کند، احتمال موفقیت مذاکرات بسیار اندک خواهد بود. ایران می خواهد ارتباط بین امنیت خلیج فارس و مشکلات شام را از بین ببرد، اما سیاست این دو منطقه از دهه 1950 با یکدیگر پیوند خورده و ناگسستنی است. شاید محافظه کاران در ایران موافق مذاکره با ایالات متحده درباره این مسائل نباشند، اما باید یادآور شد که روند فعلی به بن بست خورده و زندگی را برای مردم به شدت دشوار کرده است.

منبع: لوبه لوگ / مترجم: طلا تسلیمی