راهکارهای پیش رو برای ایران در وضعیت جدید منطقه چیست؟

سید احمد حسینی، کارشناس و تحلیل گر ارشد مسائل سیاسی و بین المللی  

دیپلماسی ایرانی: 

مقدمه: 

تحولات در سپهر سیاسی منطقه و جهان، سرعت شتابانی بخود گرفته و هر بازیگری بر اساس ارزیابی و موقعیت خود دست به انتخاب های جدیدی می زند. 

تصمیم اخیر رئیس جمهور آمریکا در بیرون کشیدن نیروهای کشورش از سوریه و احتمالا افغانستان از آن دسته است که واکنش های بسیاری را موجب و نارضایتی های گسترده ای در اردوگاه نزدیک ترین شرکا و متحدان آن کشور ایجاد کرده که تفاسیر و قرائت های بسیاری در چرائی این اقدام را موجب شده است. 

نظر به اهمیت موضوع، در این مجال ابتدا به چرائی و دلائل احتمالی این اقدام پرداخته، آنگاه نکاتی پیرامون تاثیرگذاری این امر بر منافع ملی ایران و در پایان پیشنهادهایی چند برای مدیریت بهینه شرایط ارائه می شود:

دلائل اقدام: 

در این زمینه موارد زیر قبل ذکر است: 

1- عمل به وعده انتخاباتی: ترامپ می خواهد شخصیت قاطع و مصممی از خود نشان دهد که به همه وعده های انتخاباتی خود جامه عمل پوشانده و آنها را فراموش نکرده است. این امر می تواند برای او هم در داخل و هم خارج، قابلیت مانور ایجاد کند. 

2- آمریکا احساس می کند در موضوع سوریه در وضعیت فرسایشی گیرافتاده که توجه و انرژی کشورش را گرفته و آن را از حوزه های مهمی مانند: قدرت یابی چین و کسب سود از بازارهای روبه رشد باز می دارد. 

3- اصل واگذاری مسئولیت ها: رئیس جمهور آمریکا می خواهد مسئولیت ها و هزینه ها را به دیگران واگذار و با تغییراتی، دست برتر را در تحولات بر عهده داشته باشد. همزمان با تصمیم خروج از سوریه، دو اقدام دیگر یعنی: ورود ناو آمریکائی به خلیج فارس و مذاکره با طالبان با حضور پاکستان و امارات صورت گرفت. این ها نشان از قصد آمریکا در ورود به مرحله جدیدی از ایفای نقش دارد. 

4- تزریق سیستماتیک ترس: ترامپ به همراه تیمی که اعضای آن را عناصر افراطی و امنیتی تشکیل می دهند درصدد تزریق ترس و تهدید به جهان و وابسته کردن کشورها به خود برای پاسخ گوئی به این تهدیدات است. این رویکرد بدلیل قدرت و توان آمریکا در کوتاه مدت اثربخشی بالائی دارد و کشورها را وادار می کند خود را با آمریکا هماهنگ کنند. 

5- تنبیه اروپا: با توجه به نزدیکی سوریه و منطقه خاورمیانه به اروپا، تصمیم آمریکا می تواند نگرانی های جدی برای کشورهای اروپائی ایجاد کرده و قدرت اقدام و واگرائی از واشنگتن را از آنها بگیرد ضمن اینکه عناصر تهدید و نگرانی در سوریه به سرعت می تواند دامنگیر کشورهای اروپائی شود. 

ایران و رفتارهای آمریکا: 

در راستای نگاه سوداگرانه کنونی آمریکا به جهان و از جمله خاورمیانه، ایران به موضوعی کلیدی برای پیشبرد سیاست تزریق نگرانی و تهدید این کشور تبدیل شده است. بر هم زدن برجام، بازگردادن تحریم ها و فشار جهت مسدود کردن گلوگاه های تبادلات مالی، تحریک جهت سوق دادن ایران برای دست زدن به اقدامات پرهزینه، فشار بر مردم جهت قرار دادن آنها در برابر حاکمیت و حفظ تهدید و سایه جنگ بر روی کشور از عناصر رفتاری دولت کنونی آن کشور برای خطرناک نشان دادن ایران برای منطقه و جهان است. 

راهکارهای فراروی: 

با توضیحی که رفت مشاهده می شود روندهای جاری در منطقه بسیار پیچیده و کشورها با شرایط دشواری مواجه شده اند. جمهوری اسلامی ایران بازیگری است که تاکنون با تشخیص روندهای پیرامونی به موقعیت برتری در تحولات منطقه ای دست یافته و  توانسته حوزه های نفوذ خود را گسترش دهد اما پرواضح است که نگهداشتن مواضع دشوارتر از به دست آوردن آنهاست. در این راستا مواردی چند جهت عبور موفقیت آمیز از مرحله کنونی پیشنهاد می شود:

1-    همانند بازیگران دیگر، ایران با پرونده های متعددی به صورت همزمان مواجه است که باید مدیریت هوشمندانه برای هر یک اعمال کند و اولویت بندی ها را مد نظر داشته باشد. ترکیه تجربه خوبی در این زمینه دارد و مناسب است مدل رفتاری این کشور طی سالهای اخیر را به دقت مورد توجه و مطالعه قرار داد. 

2-    یکی از نقطه های آسیب در سالهای اخیر، کم سخن گفتن با جامعه در مورد چرائی و ماهیت مواضع ایران در محیط پیرامونی است. برخلاف تصور، این اقدامات، براهین و استدلالت قابل ارائه بر اساس منطق واقع گرائی و الزامات ناشی از بازگشت ژئوپلتیک به عرصه سیاسی کشورهای منطقه است که از نظر افکار عمومی و نگرش های گوناگون جامعه قابل پذیرش است. طبعا با این اقدام، اجماع بیشتری در جامعه شکل می گیرد و امکان اثرگذاری رسانه های خارج از کشور بر اذهان عمومی و امکان ایجاد دو دستگی در جامعه کم می شود.

3-    گسترش دامنه همفکری ها و تبادلات با صاحب نظران و تحلیلگران و هم افزائی با هدف اتخاذ تصمیمات جامع و کم هزینه و تامین بهینه منافع ملی.  

4-    باید متوجه تغییر وضعیت کشورها و بازیگران منطقه ای بود و از قضاوت های کلیشه ای دوری جست. در این راستا، رفتار کشورهای: ترکیه، عربستان، امارات و قطر بسیار متفاوت از گذشته شده و از عناصر جدیدی در ایفای نقش برخوردار شده اند. 

5-    از طریق یارگیری در محیط همسایگان و کشورهای پیرامونی و بالفعل ساختن توانمندیها، جاذبه ایران نزد بازیگران دیگر نظیر: چین، روسیه و اروپا را بالا برده و در برابر یکجانبه گرائی آمریکا فصل مشترک و همگرائی ایجاد کرد. در این مسیر، نقش آفرینی آحاد جامعه بخصوص فعالان اقتصادی و طبقه هوشمند جوان کشور در شرایط جدیدی که دشمن به دنبال تنگ کردن عرصه بر ایران است، حائز اهمیت بسیار است.