احتمال اثربخشی تحریم ها در میان و بلند مدت

نویسنده: مایکل تانچوم
دیپلماسی ایرانی: آنهایی که درباره نتیجه بخشی تحریم های دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا علیه ایران شک و تردید دارند، احتمالا بهتر است که دوباره به این مساله بیاندیشند. درست است که تاثیر آنها در کوتاه مدت بر درآمد صادرات نفت ایران زیاد نخواهد بود؛ اما تاثیرات رژیم تحریم ها در بلندمدت می تواند قابل توجه باشد. در واقع، این تحریم ها می توانند حفظ تولیدات نفتی فعلی را برای ایران تقریبا غیرممکن کنند.

ایالات متحده که در ماه مه از توافق هسته ای ایران خارج شد، اوایل ماه جاری میلادی تحریم ها بر صادرات نفت ایران را مجددا اعمال کرد. این در حالی بود که امضاکنندگان توافق حاصل شده در سال 2015 با تسهیل تحریم های بین المللی ایران در برابر محدودسازی برنامه هسته ای این کشور موافقت کرده بودند. تحریم های جدید دولت ترامپ، صنایع نفت و حمل و نقل ایران را هدف قرار داده و محدودیت هایی را در معاملات مالی اعمال کرده که در صادرات نفت و گاز طبیعی این کشور نیز اهمیت دارند.

اما ناظران خیلی سریع شک و تردید خود را درباره اثربخشی این تحریم های جدید ابراز داشتند.

دلیل اول این بود که بلافاصله پس از اعمال این تحریم ها، 8 مشتری ایران از جمله بزرگ ترین خریداران نفت این کشور (چین، هند، کره جنوبی، ژاپن و ترکیه) از تحریم ها معاف شدند. این پنج کشور در سال 2017 در مجموع 70 درصد از نفت خام و گاز طبیعی مایع ایران را خریداری کرده بودند. چین که یکی از امضاکنندگان توافق هسته ای ایران است، تقریبا سهمی 25 درصدی در بازار صادرات نفت ایران دارد.

دلیل دوم اینکه اتحادیه اروپا و سایر امضاکنندگان برجام اعلام کرده اند تا زمانی که ایران به تعهدات خود پایبند بماند، آنها هم در توافق خواهند ماند.  اتحادیه اروپا همچنین متعهد شده که از شرکت های اروپایی مرتبط با ایران در برابر تاثیرات تحریم های ایالات متحده محافظت کند و در این راستا، برای ایجاد یک ابزار ویژه مالی برای تسهیل پرداخت ها به ایران تلاش می کند. اگرچه این تلاش ها تاکنون به هیچ نتیجه ملموسی نرسیده اند و شرکت های بزرگ اروپایی در زمینه انرژی، حمل و نقل و صنایع بیمه اعلام کرده اند که همکاری خود را با ایران را متوقف می کنند.

دلیل سوم آنها برای این شک و تردیدها احتمال واکنش بازار در برابر تحریم های ایالات متحده است. کاهش فروش نفت ایران احتمالا به افزایش قیمت جهانی نفت خواهد انجامید که به این معناست که درآمدهای ایران به رغم کاهش سطح صادرات کاهش نمی یابد. آمریکا متحدان خود را در خاورمیانه به افزایش تولیدات نفتی ترغیب کرد؛ اما بازهم قیمت نفت تا 9 نوامبر به حدود بشکه ای 70 دلار رسید. از آنجایی که دولت ایران بودجه خود را بر اساس نفت بشکه ای 55 دلار بسته، همچنان می تواند به رغم کاهش فروش درآمدی نزدیک به انتظارات در برنامه بودجه داشته باشد.

اما حتی اگر ایران بتواند در کوتاه مدت تحریم ها را تحمل کند، شرایط در بلند مدت متفاوت خواهد بود. ایران پنجمین تولید کننده بزرگ نفت در جهان است، اما برای تولید به میدان های نسبتا قدیمی وابسته است که منابع آنها رو به کاهش است. تا پیش از توافق هسته ای ایران در سال 2015، ایران بهره برداری از میدان نفتی جدیدی را آغاز نکرده و اکنون هم بعید است که به بهره برداری از میدان های جدید اقدام کند چراکه برای چنین کاری به سرمایه گذاری خارجی نیاز دارد. حتی چین که به طور معمول می تواند این وجوه را تامین کند، با مشکلاتی مواجه است. سرمایه گذاری های چینی عمدتا از طریق بانک ها در دبی انجام می شود، اما مقامات بانکداری امارات متحده عربی اکنون مانع از چنین جریانات مالی ای می شوند. اگر ایران نتواند از میدان های نفتی جدید بهره برداری کند، مجبور خواهد شد از میدان های قدیمی استفاده بهتری کند و برای این کار به فنآوری پیشرفته تری احتیاج خواهد داشت.

اما باتوجه به اینکه تحریم های ثانویه آمریکا مانع از دستیابی ایران به فنآوری های پیشرفته می شود، ایران برای حفظ سطح کنونی تولیدات نفتی و گازی به مشکل بر خواهد خورد. در سال های 2013 و 2014 یعنی زمان دور قبلی رژیم تحریم ها نیز ایران به مشکل مشابه برخورد کرده بود و از آنجایی که نمی خواست تولیدات نفتی را قربانی کند یا با احتمال مشکل در تولید برق در داخل مواجه شود، مجبور شد ارسال گاز به کارخانه های پتروشیمی را کاهش دهد و همین مساله به کاهش 7.5 میلیون تنی تولیدات پتروشیمی ایران و از دست رفتن حدود 8 میلیارد دلار درآمد از این بخش، منجر شد.

در چنین شرایطی می توان گفت که تحریم های آمریکا در میان مدت و دراز مدت می توانند شرایط را برای ایران بسیار دشوار سازند. تا زمانی که واشنگتن بتواند مانع از دستیابی تهران به فناوری های پیشرفته در زمینه تولید نفت شود، اقتصاد ایران به طور فزاینده شکننده خواهد شد چراکه درآمدهای دولت ایران از تولیدات نفتی، گازی و پتروشیمی کفاف تامین نیازهای مصرف کنندگان و به طور همزمان تامین مالی نهادهای دولتی و نظامی را نخواهد داد و این مساله به معنای احتمال بازگشت ایران پای میز مذاکره خواهد بود.

منبع: فارن پالسی / مترجم: طلا تسلیمی