انتخاب برهم صالح، شکستی که حزب دمکرات انتظارش را نداشت

نویسنده: صلاح الدین خدیو

دیپلماسی ایرانی: کمتر کسی تصور می کرد حزب دموکرات و اتحادیه میهنی کردستان درست یک سال پس از برگزاری رفراندوم استقلال، بر سر کسب منصب ریاست جمهوری کشوری که قرار بود از آن جدا شوند، دچار چنان کشمکشی شوند که در پانزده سال گذشته بی سابفه بوده است.

حزب دموکرات که بر اثر تبعات برگزاری رفراندوم تضعیف و روابط خارجی آن چه با طرف های عراقی و چه با طرف های منطقه ای و بین المللی آسیب دیده بود، در پی کسب نتایج خوب در دو انتخابات اخیر بخش عمده اعتماد به نفس خود را بازیافت. از این رو به عنوان حزب قدرتمند اقلیم انتظار شکست از رقیب خود در منازعه بر سر ریاست جمهوری عراق را نداشت. شاید اصلی ترین علت شکست پارتی از اتحادیه میهنی سوای برخی بده بستانها و بازی های سیاسی معمول در این گونه مواقع، مبرزتر بودن شخصیت سیاسی برهم صالح در برابر فواد حسین و اجماع بازیگران خارجی موثر در معادلات سیاسی عراق روی او بود.

پاشنه آشیل پارتی در رقابت با اتحادیه میهنی این بود که با چهره ها و رهبران طراز اول خود وارد این عرصه نشد.

شاید به این دلیل که کاندیداتوری مسعود بارزانی علیرغم میل باطنی وی و حزبش و احتمال بالای موفقیت آن با دشواری های روانی و سیاسی زیادی همراه بود: لیدر و مدعی استقلال کردستان کوتاه مدتی بعد سوگند وفاداری به خاک و پرچم کشوری را بخورد که دیروز بانگ تجزیه آن را سر داده بود.

گزینه دیگر پارتی که احتمال موفقیتش بالا بود می توانست نیچیروان بارزانی باشد. نیچیروان از این حیث موانع کمتری از عمویش داشت، اما به نظر می رسد عدم تسلط کافی بر زبان عربی وی را از کاندیداتوری بازداشته است.

هوشیار زیباری هم که دارای پرونده های مالی در بغداد است و در رفراندوم هم نقش فعالی داشت، طبیعتا نمی توانست از پس برهم صالح بربیاید.

با درک این مشکلات پارتی روی نامزدی فواد حسین متمرکز شد. از معدود اعضای بلند پایه پارتی که شیعه مذهب است و احتمالا این حزب امید داشت که از این رهگذر آرای جناح های شیعه مجلس عراق را جذب کند.

همان گونه که گفته شد فواد حسین نه تنها جزء چهره های اصلی حزب نیست، بلکه اساسا یک "پارتی اصیل" هم به شمار نمی رود و از کادرهای عاریتی حزب است.

حزب دموکرات کردستان بسیار بیشتر از رقیب دیرینه اش، به ویژه در بخش های رسانه و تبلیغات و روابط خارجی و وزارتخانه های فنی دارای کادرهای به عاریت گرفته و غیر حزبی است.

فواد حسین جزء دانش آموختگانی بود که پس از سقوط صدام به کردستان بازگشته و جذب تشکیلات حکومت اقلیم شدند.

وی ابتدا قرار بود به عنوان رئیس دفتر جلال طالبانی در معیت وی به بغداد برود، اما در نهایت مقرر شد همین منصب را در شهرک صلاح الدین و در رکاب مسعود بارزانی برعهده بگیرد.

همان اوان مشابه این داستان درباره آشتی هورامی، وزیر لندن نشین منابع طبیعی هم اتفاق افتاد. ابتدا قرار بود این وزارت سهم اتحادیه میهنی باشد و حزب مزبور هم آقای هورامی را که در دهه هشتاد از کارمندان عالیرتبه سابق وزارت نفت عراق و در دهه نود در صنعت نفت گینه فعال بود، برای تصدی گری آن در نظر گرفت.

بعدها که محاسبات عوض شد و وزارت مذکور به پارتی رسید، وزیر بالقوه هم سهم این حزب شد و تکنوکراتی بدون سابقه و جهت گیری روشن سیاسی در راس پولسازترین وزارت خانه اقلیم قرار گرفت و با طرح های بلندپروازانه و فاقد آینده نگری بحران های عدیده ای را به وجود آورد. 

صد البته در قیاس با وی فواد حسین دارای سابقه مبارزه با رژیم صدام در صفوف حزب کمونیست عراق است، اما به اندازه برهم صالح رجل سیاسی و چهره رسانه ای محسوب نمی شود.

در واقع پارتی مانند داستان رفراندوم نقش مک گورگ، نماینده ویژه آمریکا در منطقه را دست کم گرفت.

این مرد که از سر تنفر از سوی مطبوعات ترکیه "لورنس کردستان" نامیده می شود، نقش اصلی را در بازگرداندن برهم به اتحادیه میهنی و نتیجتا ریاست جمهوری وی داشت.

از سر تصادف یا حسن اتفاق، این رخداد با چراغ سبز تهران هم مواجه شد. پارتی که وضع را چنین می دید تلاش کرد از طریق برتری که در انتخابات به دست آورده، اتحادیه را وارد بده بستان کرده و با اعطای امتیاز در کردستان، کلید قصر دارالسلام را بستاند.

استراتژی اتحادیه میهنی در این دوره اما تفکیک دو پرونده کردستان و بغداد و تعامل جداگانه در هر یک است.

دلیل اتخاذ این راهبرد چیزی نیست جز قافیه باختن در انتخابات پارلمانی کردستان و از این رو تمایل به استفاده از ظرفیت های بدیل در غیاب توازن عددی با حزب دموکرات.

پیامد این امر اما روشن است: تشدید شکاف ها و تعمیق اختلافات دو حزب و حرکت اقلیم کردستان به سمت دو اداره ای شدن.
تجربه نشان داده که در این گونه مواقع تنها دستی خارجی می تواند از آستین بیرون آمده و مانع انشقاق بیشتر شود.