برجام می‌ماند؟ با تحریم یا بدون تحریم؟!

نویسنده: فیلیپ گوردون
دیپلماسی ایرانی: با روی کار آمدن جان بولتون، مشاور امنیت ملی و مایک پومپئو، وزیر امور خارجه، احتمال وقوع جنگ با ایران افزایش پیدا کرده است. کسانی که می خواهند توافق هسته ای را از بین ببرند و از تغییر نظام در تهران حمایت می کنند و در کل خاورمیانه جلوی ایران ایستاده اند؛ برخوردی که البته مسبوق به سابقه است.
اکنون به نظر می رسد که ترامپ در ۱۲ ماه مِی، به تعهدات آمریکا در توافق هسته ای پایان خواهد داد البته احتمال این نیز هست که ترامپ از موضع اروپایی ها سوءاستفاده کند - مانند تحریم فعالیت موشک های بالستیک، انجام بازرسی های سخت گیرانه - تا ادعا کند که توافق را اصلاح کرده که احتمال وقوع آن کم است.
همیشه تصور اینکه اروپایی ها با انجام تغییرات اساسی در توافق موافقت می کنند، محال به نظر می رسید. به همین خاطر این رویکرد اروپا از نظر من اقدامی برای از بین بردن توافق بوده. اکنون کاملا شفاف به نظر می رسد که شرایط ترامپ برای ماندن در توافق برآورده نمی شود یعنی تحریم های هسته ای آمریکا، که شامل اشخاص ثالث که در تجارت با ایران هستند نیز می شود، از ۱۲ مِی دوباره اعمال خواهند شد.
سپس چه اتفاقی خواهد افتاد؟ رائول مارک گرشت، منتقد برجسته توافق ایران، اخیرا در واشنگتن پست نوشت: تا زمانی که ایران «حرکتی عجولانه انجام نداده است و برنامه هسته ای اش را از سر نگرفته و سربازهای آمریکایی را در خاورمیانه نکشته است، نیازی به مضطرب شدن نیست.»
ممکن است که واشینگتن از توافق کناره گیری کند اما توافق پابرجا باشد. مثلا ترامپ می تواند ادامهٔ لغو تحریم ها را رد کند اما در اجرای توافق سخت نگیرد و یا برای شرکت های کشور های اروپایی، که برای توافق جدید تمایل به همکاری دارند، استثناء قائل شود. اگر آمریکا بخواهد شرکت هایی که با ایران تجارت می کنند و یا نفت می خرند را تحریم کند، اندک شرکت اروپایی در ایران سرمایه گذاری خواهد کرد. اینکه ایران بدون هیچ قید و شرطی از توافق پیروی کند و هیچ سودی نبرد، مشکل به نظر می رسد.
این خطر نیز وجود دارد که کشورهایی مثل چین و هند و حتی بعضی کشورهای اروپایی، تحریم ها را نادیده بگیرند و به خریدن نفت ایران ادامه دهند. حتی اگر ترامپ با تمدید لغو تحریم ها برای چند ماه دیگر موافقت کند، باز به زودی به همین شرایط برخواهیم گشت و با دو راهی انتخاب بین پذیرش توافق بدون تغییر و یا رد توافق روبرو خواهیم شد.
در نهایت مسئلهٔ تغییر نظام مطرح است، که بسیاری از جنگ افروزان نه تنها برای حل مشکل برنامه هسته ای بلکه برای تامین امنیت در خاورمیانه، الزامی می دانند. گرشت نوشته است ما باید «خواهان یک رژیم متفاوت» در ایران باشیم و این یک آرزوی منطقی است. اما آمریکا با چه نقشه ای می خواهد نظام ایران را تغییر دهد؟ اگر آمریکا هفتهٔ دیگر توافق را ترک کند شانسی برای جلوگیری از توانایی تولید سلاح های اتمی ایران وجود دارد؟ آیا تلاش آمریکا برای سرنگونی رژیم منجر به روی کار آمدن حکومتی خواهد شد که از سلاح های اتمی دوری می کند و یا باعث گسترش هرج و مرج و درگیری می شود؟ مانند موارد دیگر در منطقه که رژیم سرنگون شد.
گرشت از تحریم های اقتصادی سنگین، حضور نظامیان آمریکایی بیشتر در عراق و سوریه و حمایت از گروه های مخالف ایران، طرفداری کرده است. اما تفکراتی از این دست قبلا باعث شد تا آمریکا در خاورمیانه با مشکلات زیادی روبرو شود. من در توانایی آمریکا برای انجام نقشهٔ تغییر نظام در ایران، بدون در نظر گرفتن عواقب آن، شک دارم و نگران آن هستم که پیشنهادات افراد جنگ طلب شرایط را از این بد تر کند. همانطور که من و افراد دیگر گفته اند، توافق هسته ای ایران زیادی ایده آل است. گاهی در واقع بهترین بودن، دشمن خوب بودن است. در زمان دولت جورج بوش، کالین پاول، وزیر امور خارجه، سعی در رسیدن به توافق با کرهٔ شمالی غیرهسته ای داشت که با مخالفت بولتون مواجه شد. بعد از ۱۵ سال، کیم جونگ اون که اکنون دارای زرادخانهٔ هسته ای و موشک های دوربرد است، از موضع قدرت با ترامپ وارد مذاکره شده است. آیا ما می خواهیم این ماجرا را برای ایران تکرار کنیم؟

منبع : آتلانتیک / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی / ۳۳