هدف از همه پرسی کردستان، استقلال یا امتیاز

پارلمان اقلیم کردستان عراق با برگزاری رفراندوم استقلال اقلیم در روز 25 سپتامبر 2017 موافقت کرد و به مخالفت های دولت عراق و ایران و ترکیه و نگرانی های های واشنگتن و کشورهای غربی که نسبت به احتمال انفجاری جدید در منطقه در پی برگزاری رفراندوم هشدار دادند، اعتنایی نکرد. امریکا و اتحادیه اروپا به شدت نسبت به برگزاری این همه پرسی ابراز نگرانی کرده اند. امریکایی ها در سفرهای مکرر و بیانیه های متعدد خود تاکید کرده اند که از همه پارسی اقلیم کردستان حمایت نمی کنند و در حالی که عراق و همه متحدانش بر مبارزه با تروریسم و داعش تمرکز کرده اند، پرداختن به موضع همه پرسی از سوی کردها، مساله ای فرعی است که می تواند همه را از هدف اصلی که همان مبارزه با داعش و تروریسم است منحرف کند. اتحادیه اروپا نیز در ماه های گذشته نمایندگان خود را بارها به عراق فرستاد و در بیانیه های متعدد نسبت به برگزاری این رفراندوم هشدار داد. تا به این جای کار دیدارهای مقام های امریکایی و اروپایی با مقامات کرد به ویژه مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان به نتیجه نرسیده است. هفته گذشته بود که برت مکگورک، نماینده رییس جمهوری آمریکا در ائتلاف بین المللی ضد داعش در اربیل با مسعود بارزانی، رییس اقلیم کردستان عراق دیدار کرد و به او پیشنهادهایی را برای صرف نظر کردن از برگزاری همه پرسی ارائه داد. بارزانی گفت که این پیشنهادها را بررسی می کند اما تا حالا که یک هفته به برگزاری همه پرسی زمان باقی مانده، نظر خود را نگفته است.

در این میان ایران و ترکیه و سوریه همسایگان اصلی عراق که هر سه با اقلیم کردستان مرز مشترک دارند، مخالفت شدید خود را با برگزاری همه پرسی استقلال کردستان اعلام کرده اند و حتی بارزانی را متهم کرده اند که می خواهد عراق را تجزیه کند. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه به صراحت به مسعود بارزانی گفت که اشتباه می کند و اصرار او بر انجام همه پرسی عواقب بسیار سختی در پی خواهد داشت. ایران نیز به صراحت گفته است که در صورت برگزاری همه پرسی، همه روابط خود را با اقلیم کردستان قطع خواهد کرد. دریادار علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران روز یکشنبه به صراحت گفت که برگزاری همه پرسی از سوی کردستان اشتباهی فاحش است. وی گفت: «طرف قراردادها و تفاهمات ما با دولت مرکزی عراق، بغداد است و در صورتی که همه پرسی اقلیم کردستان برگزار شود، ایران مرزهای خود را با کردستان خواهد بست.» تهدید مشابهی که ترکیه نیز اعلام کرده است. با این وجود مقامات کردستان می گویند تهدیدهایی که ایران و ترکیه علیه کردستان بیان کرده اند صرفا تلاشی برای جلوگیری از همه پرسی است و الا هیچ کدام از دو کشور هنوز اقدامی عملی علیه کردستان انجام نداده اند.

تنها طرفی که از همه پرسی اقلیم کردستان حمایت کرده، اسرائیل است که به صراحت اعلام کرده از همه پرسی حمایت می کند. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل به صراحت اعلام کرده که طرفدار استقلال کردستان است و برای تحقق آن به مقام های امریکایی فشار می آورد.

با همه این احوال، پارلمان کردستان روز جمعه بعد از دو سال تعطیلی تشکیل جلسه داد و موافقت خود را با برگزاری رفراندوم اعلام کرد. اقدامی که نسبت به قانونی بودن آن تردیدهای جدی وجود دارد.  چرا که منتقدان می گویند که دوره قانونی پارلمان پایان یافته و افتتاح آن صرفا برای تصویب همه پرسی غیرقانونی است.

این در حالی است که روز به روز زمان برای تعویق یا لغو رفراندوم تنگ تر می شود. کردستان در حالی می خواهد رفراندوم را برگزار کند که هنوز مطالبات اصلی خود را در این خصوص محقق نکرده است. مساله کرکوک هنوز حل نشده و بر سر اراضی آن و دیگر مناطق با دولت مرکزی منازعاتی وجود دارد. بسیاری گمان می کنند که اصرار اقلیم به برگزاری همه پرسی می تواند به این دلیل باشد که کردها گمان می کنند، پس از همه پرسی فضای گسترده ای به وجود می آید که کردها می توانند با دست بازتر به مذاکره با بغداد بنشینند و ضمن احقاق خواسته های خود تعریف جدیدی از  روابط با بغداد داشته باشند.

پیش از این کردها تجربه مشابهی را در ژانویه 2005 از طریق برگزاری همه پرسی ای غیر رسمی تجربه کرده بودند، در آن موقع آنها می خواستند ببینند که نظر اکثریت کردها استقلال از عراق است یا ماندن به عنوان جزئی از عراق. همه پرسی صرفا در میان گروه های سیاسی کرد انجام شد و تلاش شد چندان مانور رسانه ای روی آن انجام نشود. نتایج این رای گیری بیانگر جدایی کردها از عراق نبود، اما همه پرسی سال 2005 این قدرت را به کردها داد که بتوانند از این همه پرسی به عنوان برگه قدرتمندی برای تحقق حقوق و صلاحیت های خود بهره ببرند و اراده خود را در نوشتن قانون اساسی جدید عراق تحمیل کنند، پس از آن کردها توانستند بسیاری از خواسته های خود را در قانون اساسی عراق بگنجانند. در سال 2005 اقلیم کردستان به عنوان یک منطقه اتحادی جزء عراق اعلام شد و زبان کردی به عنوان زبان رسمی در کنار زبان عربی به رسمیت شناخته شد. این امتیازات بزرگی بود که کردها توانستند به دست آورند. با وجود این که دولت عراق پذیرفت این امتیازهای مهم را به کردها بدهد اما این به آن معنا نبود که آنها از عراق اعلام جدایی کنند و به استقلال تمام و کمال آرمانی خود برسند.

واقعیت این است که کردها خوب می دانند که وضعیت خودشان و منطقه در این مرحله اجازه ظهور کشور جدیدی را نمی دهد. اما این نکته را هم خوب می دانند که وضعیت فعلی که با توجه به درگیری های داخلی دولت مرکزی عراق و سوریه با داعش و گروه های تروریستی دیگر به وجود آمده است، برای آنها فرصتی را به وجود آورده که برای تحقق اهداف و دستاوردهای بزرگ تر از آن بهره برداری کنند و استفاده از این فرصت ممکن است دیگر تکرار نشود. کردها می دانند که آرزوی کشور کردی همچنان در حد یک آرزو باقی خواهد ماند و بعید است به این زودی ها تحقق یابد، اگر چه وضعیت فعلی اقلیم برای کردها بهتر است چرا که در سایه دولت مستقل ضعیف، از اختیاراتی شبه مستقل برخوردارند. کردها تجربه سودان جنوبی را که همین چند سال پیش از سودان جدا شد جلوی چشم خود می بینند و شاهدند که این منطقه پس از جدایی از سودان با چه مشکلات متعدد اقتصادی و اجتماعی روبه رو شده است. اکنون زمینه های بروز جنگ داخلی در سودان جنوبی فراهم است و هر روز خبرهایی را درباره کشته و زخمی های ناشی از درگیری های داخلی در این کشور می شنویم.

بسیاری بر این اعتقادند که نگرانی از همه پرسی استقلال کردستان فقط شامل ایران و ترکیه نمی شود. بلکه کشورهای عربی نیز باید اساسا خطرات تجزیه عراق را درک کنند. مواضع کشورهای عربی باید بیش از آن که در راستای دشمنی با ایران یا مخالفت با مواضع سلبی ترکیه باشد، بیشتر پافشاری بر حفظ تمامیت ارضی عراق باشد. اگر عراق تجزیه شود این نسخه می تواند به سرعت برای کشورهای دیگر منطقه به خصوص عربی که مشکل اقلیت های قومی را دارند، تجویز شود و این موضوع می تواند خطری بالقوه برای آنها باشد.