شکل گیری دو قطبی جدید در عراق

دیپلماسی ایرانی: عراق طی دو هفته گذشته شاهد تحولات سیاسی تازه ای بوده است. از یک سو سید عمار حکیم از مجلس اعلای اسلامی عراق خارج شد و تشکل جدید خود را با عنوان حکمت ملی عراق تشکیل داد و از سوی دیگر مقتدی صدر، رهبر جریان صدر به عربستان سعودی رفت. آن چه در ادامه می آید، صرفا تحلیلی از وضعیت موجود عراق تا حدود 8 ماه قبل از انتخابات سراسری عراق است. انتخاباتی که پیش بینی می شود افت و خیزهای بسیاری داشته باشد و تغییرات شگرفی را در عرصه سیاسی عراق رقم بزند.

بر کسی پوشیده نیست که مردم عراق در حال حاضر از وضعیت موجود راضی نیستند اگر چه نگاهشان نسبت به شخص حیدر العبادی، نخست وزیر مثبت تر از دیگر چهره های عراقی است و حشد الشعبی نیز توانسته است جایگاه اجتماعی قابل توجهی کسب کند. پیروزی های اخیر در مبارزه با داعش و آزادسازی موصل و همچنین برخوردهایی که عبادی با فساد مالی و اداری در عراق کرده موجب شده است که از وی چهره ای مطلوب تر نسبت به دیگر چهره های عراقی ایجاد شود. اما از آن جا که پیش بینی می شود مردم عراق به دنبال تغییر وضع موجود باشند، احتمال بروز تغییرات در آینده سیاسی عراق بسیار بالا پیش بینی می شود.

طرح مقتدی صدر

مقتدی صدر، رهبر جریان صدر در حالی سفر سه روزه خود را به عربستان انجام داد که اطرافیان او می گویند وی طرحی سیاسی در چنته دارد.

پیش از این متقدی صدر با ایاد علاوی، نخست وزیر اسبق عراق که در حال حاضر نماینده جریان سکولار محسوب می شود، دیدارهایی کرده بود و صحبت هایی درباره ائتلاف این دو با یکدیگر زده شده است. ایاد علاوی مورد حمایت عربستان است و گویا این پشتیبانی همچنان هم ادامه دارد. گفته می شود مقتدی صدر به زودی سخنرانی غرایی انجام خواهد داد و حرف های تازه ای خواهد زد که به این ترتیب علاوه بر این که افکار عمومی را متوجه خود کند، طرح خود را نیز مطرح خواهد کرد. در عین حال تلاش خواهد کرد به فکر عمومی این گونه بقبولاند که منجی سیاسی عراق اوست.

بر کسی پوشیده نیست که مقتدی صدر پایگاه اجتماعی قابل توجهی دارد. ایاد علاوی که حمایت بخش مهمی از اهل تسنن را پشت سر خود دارد، تلاش می کند با استفاده از این پایگاه اجتماعی راه را برای رسیدن به قدرت هموارتر کند. اگر چه او در حال حاضر معاون رئیس جمهوری عراق است اما همه می دانند که این سمت تشریفاتی است و افرادی که به این سمت منصوب می شوند، بیشتر در حاشیه هستند تا در متن قدرت.

از جزئیات دقیق مذاکرات صدر با عربستانی ها چیزی در دست نیست. برخی معتقدند که از قبل ارتباطات سری ای میان صدر با عربستانی ها وجود داشته که منجر به انجام این سفر شده است.

اگر ایاد علاوی و مقتدی صدر با یکدیگر ائتلاف کنند آن گاه می توان گفت عربستان سعودی از این ائتلاف سیاسی حمایت خواهد کرد.

طرح نوری مالکی

در حالی که مقتدی صدر به عربستان رفت و مورد استقبال گرم عربستانی ها قرار گرفت تا آن جا که در مسجد جامع محمد عبدالوهاب سخنرانی کرد، نوری مالکی، معاون رئیس جمهوری و نخست وزیر سابق عراق در راس هیئتی عالی رتبه رهسپار روسیه شد. روزنامه العرب، چاپ لندن، ادعا کرده است که نوری مالکی به روس ها پیشنهاد حضور نظامی در عراق و تاسیس پایگاه نظامی خاص خودشان داده است. اگر این خبر واقعیت داشته باشد، و روس ها این پیشنهاد را بپذیرند حکایت از تحولی جدید در عرصه سیاسی عراق دارد. چرا که امریکایی ها در عراق پایگاه نظامی دارند و گفته می شود می خواهند حضور نظامی خود را در عراق به بهانه مبارزه با تروریسم تقویت کنند. حضور نظامی روس ها می تواند رقابتی میان آنها با امریکایی ها در عراق به وجود آورد. اهمیت این نکته را زمانی می توان بیشتر درک کرد که امریکایی ها به صراحت گفته اند دیگر اجازه نمی دهند نوری مالکی به هیچ وجه به قدرت بازگردد. در حالی که اگر مالکی مهره مورد اعتماد روس ها شود، رویارویی روس ها و امریکایی ها در عراق تشدید خواهد شد.

مالکی گفته است در انتخابات پیش رو به صورت مستقل حضور خواهد یافت و تمایلی به ایجاد ائتلاف با هیچ جریانی ندارد. اما بعد از انتخابات به احتمال بسیار قوی ائتلافی میان او با سپاه بدر به فرماندهی هادی العامری و حشد الشعبی که قرار است با ارائه فهرستی حضور جدی در انتخابات پیش رو داشته باشد و جای پای خود را در صحنه سیاسی عراق باز کند، تشکیل خواهد شد.

ناگفته نماند که گفته می شود نوری مالکی به زودی سفر مهمی به ایران خواهد داشت.

در این میان اگر چه مجلس اعلای اسلامی عراق با خروج سید عمار حکیم تضعیف شده است و در صورتی که بیان جبر الزبیدی، یکی دیگر از رهبران مجلس اعلای اسلامی عراق بخواهد آن طور که زمزمه سر داده از این گروه سیاسی خارج شود، ضعیف تر هم خواهد شد، اما در نهایت مجبور است برای کسب ثقل سیاسی وارد ائتلاف با دیگر جریان های سیاسی شود که احتمال قوی این ائتلاف با مالکی و سپاه بدر و حشد الشعبی خواهد بود.

تصمیم مهم حیدر العبادی و سید عمار حکیم

در این میان گفته می شود حیدر العبادی، نخست وزیر عراق نیز قصد دارد تشکیل سیاسی جدیدی را ایجاد کند و از حزب الدعوه و ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری مالکی خارج شود. با توجه به اختلافات بسیار سنگین وی با مالکی و طرفدارانش احتمال خروج وی از تشکل تحت رهبری مالکی بسیار بالاست. حیدر العبادی به عنوان رئیس دولت ثقل سیاسی و اجتماعی مهمی دارد. وی مورد حمایت امریکایی ها و انگلیسی هاست و رابطه خوبی با عربستانی ها برقرار کرده است، این مساله سبب می شود تا ثقل سیاسی او از این هم سنگین تر شود. این که عبادی تصمیم بگیرد وارد کدام ائتلاف شود، مهم است. اگر او به ائتلاف علاوی – صدر بپیوندد که احتمال آن وجود دارد ثقل سیاسی این جریان به شدت تقویت خواهد شد و اگر جمع مالکی را انتخاب کند که احتمال آن بسیار کم است، جریان مالکی تقویت خواهد شد اگرچه مشخص نیست در این حالت مالکی که داعیه نخست وزیری مجدد دارد با وجود عبادی دوباره به این سمت برسد.

تصمیم سید عمار حکیم نیز مهم است. خاندان حکیم در عراق جایگاه بالایی دارند و سید عمار که تصمیم دارد طیف جوانان عراقی را نمایندگی کند می تواند تاثیری مهم بر ائتلاف های آینده عراق بگذارد. بی شک عربستان تلاش خواهد کرد که وی به جمع صدر – علاوی بپیوندد اما معلوم نیست که عربستان در تلاش هایش موفق شود.

آینده سیاسی عراق بسیار پیچیده است. آن چه در حال حاضر به نظر می رسد در حال شکل گیری است، ایجاد دو تشکل یا ائتلاف سیاسی است که یک طرف آن مقتدی صدر و ایاد علاوی ایستاده اند که مورد حمایت عربستان قرار دارند که در صورتی که عبادی به آنها بپیوندد احتمال جلب حمایت امریکا از آنها نیز قابل پیش بینی خواهد بود، در مقابل ائتلاف مالکی، حشد الشعبی، سپاه بدر و مجلس اعلای اسلامی عراق قرار دارد که احتمالا حمایت روسیه و ایران را پشت سر خود خواهد داشت. اگر این روند واقعا به همین شکل ادامه یابد شاهد یک دو قطبی تمام عیار در عراق خواهیم بود که کردها تعیین کننده نهایی سرنوشت آن خواهند بود.