آیا عراق از نبرد موصل جان سالم به در می‌برد؟

نویسنده: جاناتان استیل

دیپلماسی ایرانی: شکست گسترده داعش در موصل کاملا پذیرفته شده است. شکستی که هفته گذشته به طور رسمی اعلام شد اما جنگ هنوز به پایان نرسیده و هزاران نفر از طرفداران این گروه انتقام خود را با بمب گذاری انتحاری در شهرهای عراق و سوریه و هدف قرار دادن غرب خواهند گرفت. پیش بینی می شود که خطر خشونت تا سه ماه آینده ادامه داشته باشد. اکنون عراق ممکن است خود به مناقشات داخلی بازگردد درحالی که به طور موقت برای جنگ با داعش متحد شده بودند.

سه سال جنگ علیه افراط گرایان داعشی ضرروت حسی ملی برای غلبه بر اختلافات منطقه ای، قومی و فرقه ای را ایجاد کرد. اما حالا که داعش پا به فرار گذاشته است بسیاری از مناطق دوباره به سوی تنش های قدیمی رو کرده اند. با حضور داعش در عراق و تصرف موصل در سال 2014، یکی از عمیق ترین مشکلات فرقه ای عراق در آن منطقه به وضوح وخیم تر شده است. در اوایل مبارزه با داعش، برای جلوگیری از حرکت این گروه به سمت مناطق کردنشین و به دست گرفتن کنترل اربیل پایتخت مناطق کردنشین، مقاومت نیروهای کرد باعث شد که مناطق وسیعی از دشت نینوا در شرق موصل اشغال شود. مناطقی که مدت های طولانی محل مناقشه اعراب و کردها بود. اتفاقی مشابه در استان نفت خیز کرکوک به وقوع پیوست.

مطابق قانون اساسی عراق پس از صدام، سرنوشت این مناطق قرار بود با همه پرسی مشخص شود و این همه پرسی بارها و بارها به تعویق افتاد. حقایقی جدید در زمین بازی ایجاد شد. کنترل مناطق مورد مناقشه در دست بغداد بود و در برابر هرگونه تغییر مقاومت می شد. کردها حالا کنترل این مناطق را در دست دارند و موضع غالب در دست آنهاست. مساله تنها به این مناطق ختم نمی شود و در حال حاضر یکی از معضلات این است که دولت فدرال در عراق چگونه می خواهد درامد نفت را تقسیم کند و سهم هریک از مناطق چگونه خواهد بود. به این مشکلات باید همه پرسی استقلال کردها را نیز اضافه کرد که قرار است در ماه سپتامبر برگزار شود.

موضوع عمده خطرناک دیگر، افزایش خشونت بین شیعیان و سنی هاست. در سال 2014، داعش توانست کنترل موصل را به آسانی در اختیار بگیرد چرا که این شهر بزرگ با جمعیت سنی احساس می کرد که از سوی بغداد نادیده گرفته شده است. برخی حتی احساس می کردند که ارتش جدید پس از دوران صدام، به شکل عمده توسط شیعیان ایجاد و تصرف شده تا ساختار قدرت را در دست بگیرند. چالش اصلی حالا اینجاست که طوری عمل شود تا دولت های محلی جدید انتخاب شده در موصل منافع سنی ها را به گونه ای تامین کنند که این احساس غفلت از سنی ها به پایان برسد. بغداد همچنین باید به سرعت منابع لازم برای بازسازی شهر ویران شده موصل را تامین کند تا شهروندان به آینده دلگرم شوند. در طول جنگ بمب ها و تهدیدهای فراوانی صورت گرفت، هزاران نفر در طول مبارزه کشته شدند و حقوق بشر زیر پا گذاشته شد.

بازسازی خرابه ها کاری بزرگ خواهد بود. آمار دولت در شهرهای آزاد شده دیگر گواه این مطلب است. فلوجه و الرمادی دو شهر دیگری هستند که بیش از یک سال پیش از چنگال داعش خارج شدند اما نگاهی به این شهرها نشان دهنده عمق خرابی در آنهاست و در برخی نقاط هیچ نشانه ای از بازسازی دیده نمی شود. شهردارد فلوجه هنوز در اربیل زندگی می کند و از ترس داعش پناه گرفته است. او تنها گاهی به شهر سر می زند تا از مراحل بازسازی شهر دیدن کند.

خبر خوب این است که بسیاری از رهبران عراق این چالش را درک کرده اند. نخست وزیر حیدرالعبادی خود را نسبت به این مساله حساس تر نشان داده است. این دست خواسته ها حتی از سوی کسی که منبع قدرت شیعه را در اختیار دارد شنیده می شود. مقتدی صدر از خانه اش در نجف گفته است: «می ترسم که شکست داعش تنها شروع فازی جدید باشد. من از این افتخارآفرینی عراق بسیار خوشحالم اما ترس من این است که شاید نسل کشی گروه های قومی یا فرقه ای را شاهد باشیم.» برای مقابله با این خطر پیشنهاد شده که رهبران شیعه به مناطق سنی و رهبران سنی به مناطق شیعی بروند و گفت و گوها را پیرامون بازسازی عراق آغاز کنند.

برخی از رهبران نیز نگران آینده ارتشی خصوصی هستند که به اصطلاح بسیج عمومی مردم (حشد الشعبی) در مبارزه با داعش نام دارد. افراد این ارتش یا باید بعد از پایان کار داعش، سلاح های خود را تحویل دهند یا این که به تدریج و به طور منظم وارد ارتش شوند. انجام این تعامل میان فرقه ها کار آسانی نیست. عراق دهه هاست که دچار این خشونت میان فرقه ای است. جنگ با داعش به عمق اختلاف میان فرقه ها افزوده و در حال حاضر هم سیاست های ضدایرانی عربستان سعودی بر این اختلافات دامن می زند. بسیاری از سنی ها در عراق احساس قربانی بودن دارند چرا که بسیاری از رهبران شیعه قدرت سیاسی را در اختیار دارند. اما امیدهایی وجود دارد که برخی از رهبران سنی حاضر شوند برای ایفای نقش در آینده عراق با حیدرالعبادی کار کنند. آنها باید مورد تشویق قرار بگیرند. با خروج داعش از عراق، رهبران عراق نیاز دارند با یکدیگر کار کنند و اختلافات هویتی بیهوده شیعه و سنی را که در آینده سیاسی عراق نقشی مثبت ندارد، کنار بگذارند.

منبع: گاردین/ مترجم: روزبه آرش