مرشد شاهزاده سعودی کیست؟

دیپلماسی ایرانی: جیم لوب، سردبیر لوبلاگ در گفت وگو با چاس فریمن، سفیر ایالات متحده در ریاض در جریان جنگ خلیج فارس، از او درباره پشت پرده اتفاقات دربار سعودی و پیامدهای خارجی آن پرسیده است:

جیم لوب: به قدرت رسیدن شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد جدید عربستان مسلما پیامدهای بزرگی برای عربستان سعودی خواهد داشت. شما در خصوص ترفیع مقام وی چه فکر می کنید؟

چاس فریمن: از زمان روی کار آمدن سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، در ژانویه ۲۰۱۵ این سومین اقدام در تحکیم قدرت محسوب می شود. اول اینکه ملک سلمان جریان مشورتی در خاندان سلطنتی را به تبار خودش، السدیری ها، محدود کرد که دودمان مشترکی با حصه السدیری دارد. این اقدام بسیاری را در دربار هشیار کرد، آن ها احساس می کردند قدرتشان سلب شده است. چند ماه بعد ولیعهد آن موقع شاهزاده مقرن برکنار شد و یکی از سدیری ها به نام محمد بن نایف جایگزین وی شد و او نیز محمد بن سلمان، جوان ترین فرزند پادشاه را به عنوان جایگزین خود انتخاب کرد.

خیلی زود معلوم شد تصمیم گیرنده اصلی در رژیم جدید فرزند پادشاه است. او نشان داد بسیار متهور است، اگر نگوییم عجول، و ابتکارتی همچون نقشه ۲۰۳۰ برای دور کردن اقتصاد سیاسی عربستان سعودی از اتکا به نفت مطرح کرد. وی خطر کرد و از نیروی نظامی در یمن استفاده کرد تا دولت برکنارشده این کشور را ابقا کند.

اتفاقی که اینک رخ داده این است که محمد بن نایف از ولیعهدی کنار گذاشته شده و پست وی در اختیار محمد بن سلمان قرار گرفته است. فرزند شاه موقعیت خود را تحکیم کرده و اینک تحت حکمرانی پدرش از قدرت انحصاری برخوردار است.

هیچ کس نمی داند دلیل اصلی اینکه در این زمان این تغییر رخ داد چیست: آیا مرتبط با مسائل سلامتی پادشاه است، آیا به اختلاف نظر دو محمد (بن نایف و بن سلمان) بر سر بحران یمن و قطر باز می گردد، یا قدمی به سوی کناره گیری داوطلبانه پادشاه از قدرت و به قدرت رسیدن فرزند محبوبش است. با همه این اوصاف، این تغییرات نشان از تحکیم بی سابقه قدرت در دستان ولیعهد جدید دارد.

این تحول در شرایطی رخ داده که پادشاهی عربستان با دشواری های قابل ملاحظه ای روبرو است: سقوط قیمت نفت، ریاضت اقتصادی و تشدید رقابت با ایران. این رقابت ابعاد متعددی داشته است، از جمله جنگ در یمن و سوریه، همچنین بحران با قطر و درافتادن با ترکیه.

بنابراین، هم در خانه و هم در خارج از مرز ها، ولیعهد جوان با چالش های حقیقتا غیرعادی مواجه است. گمان می کنم جوانان در عربستان سعودی کنار وی احساس هویت می کنند و در خصوص افزایش قدرت وی هیجان زده هستند. اما بسیاری از پا به سن گذاشته ها و نهاد مذهبی در پادشاهی سعودی خوشحال نیستند. این خودش به طرح پرسش های بسیار منجر می شود.

جیم لوب: محمد بن زاید آل نهیان، ولیعهد امارات متحده عربی، که بر اساس اسناد اولیه ویکی لیکس، به ویژه به شدت خواهان جنگ علیه ایران است، علی الظاهر چیزی شبیه به مرشد محمد بن سلمان است. به طور قطع، سیاست خارجی امارات متحده عربی تحت رهبری وی در این چند سال اخیر به شدت پر تخاصم بوده است.

چاس فریمن: بله. علاقه امارات برای استفاده از نیروی نظامی در مناطقی دور تر از قلمروی خودش در روزهای اخیر قابل توجه بوده است، مثلا در لیبی. امارات در جنگ یمن هم به لحاظ نظامی به شدت فعال بود. محمد بن زاید و محمد بن سلمان یک روح هستند در دو بدن.

جیم لوب: بر کسی پوشیده نیست که امارات متحده عربی در پی روابط نزدیکتر با اسرائیل است، حتی تا این اندازه که در مانور مشترک هوایی با اسرائیل شرکت کرد. این موضوع پرسش مهمی را پیش می کشد: در مواضع بی اندازه ضد ایرانی امارات متحده عربی و عربستان سعودی، آیا شما شواهدی مبنی بر اینکه آن ها با اسرائیل متحده شده اند تا ایالات متحده را به جنگ با ایران سوق دهند مشاهده می کنید؟

چاس فریمن: این موضوع غیرممکن نیست. برخی عناصر دستگاه تبلیغاتی اسرائیل، برای نمونه «بنیاد دفاع از دموکراسی ها»، به شدت در ایجاد رویارویی با قطر فعال و درگیر بوده است. دولت نتانیاهو، همچون سعودی ها، هموار به دنبال راه هایی برای منزوی کردن ایران بوده و تصریح کرده است که از عملیات نظامی ایالات متحده علیه ایران خشنود خواهد شد. این موضوع هرگز یک راز نبوده است. بنابراین کاملا ممکن است که آنچه اتحاد عربی برای به زانو درآوردن قطر انجام داد در واقع برآمده از علاقه آن ها برای شعله ور کردن بحرانی باشد که ایالات متحده را وارد درگیری نظامی با ایران کند.

سوال شما بسیار مناسب و درست است. تاکید می کنم که محمد بن سلمان گفته است عربستان سعودی منتظر نمی ماند که در خاک خودش با ایران نبرد کند بلکه در عوض نبرد را به داخل ایران می برد. همین حرف اهمیت پرسش شما را برجسته می کند.

منبع: لوبلاگ / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی / ۳۳