ضرورت دوری ایران از بحران عربستان و قطر

نویسنده: صادق ملکی، کارشناس و تحلیلگر ارشد سیاسی

دیپلماسی ایرانی: شرط عقل ایجاب می کند از اختلاف و بحرانی که دعوای تو نیست دور باشی. مضاعف بر آن اگر طرفین بحران، با فاصله نه چندان از هم، رقیب و یا دشمن تو باشند، این دور بودن، عین عقلانیت و دوراندیشی خواهد بود.

در خاورمیانه این جغرافیای پیچیده و پرابهام، گام ها در همه شرایط مخصوصا به هنگام بروز بحران، باید بسیار محاسبه شده و با مدنظر گرفتن گذشته، حال و آینده برداشته شود. در بحران میان عربستان و قطر، ایرانی که در عمق نگاه طرفین دعوا، اگر دشمن نباشد، بیگانه است، بی طرفی مثبت، بهترین موضع گیری برای تهران می باشد. اعلام درهای باز ایران برای رایزنی ها و کمک رسانی انسانی و غذایی برای دوحه، ضمن دور نمودن ایران از خطرات مترتب بر بحران، بر پرستیژ کشور افزوده و در نگاه حداقلی از انباشت بیشتر کینه ها خواهد کاست. آنانی که عدم رعایت اعلام بی طرفی ایران را در جنگ جهانی دوم ایران، با شرایط امروز مقایسه می کند، قیاس مع الفارق نموده و شرایط و ظرفیت های دیروز و امروز را چندان درک نکرده و نمی کنند.

توجه داشته باشیم فارغ از بستر اجتماعی و سیاسی داعش، ظهور یکباره بلای داعش محصول مشترک ریاض، دوحه و آنکار بوده است. اگر ریاض آبخشور اندیشه تکفیری داعشی است، قطر پشتیبان مالی آن و آنکارا حامی لجستیک آن بوده است. تهران باید از این دست های آلوده، دور باشد. تلاش آنکارا علیه ایران در کمک به ظهور پدیده داعش نه تنها کمتر از سعودی نبوده، بلکه بیشتر نیز بوده و اظهارات علنی مقامات ترکیه علیه ایران در ارتباط با مواضع ایران در قبال تحولات سوریه و عراق تا بالاترین مقام کشور را در بر گرفته است. اگر مقامات سیاسی و یا نظامی دچار فراموشی شده اند از آرشیوها کمک گرفته به تصمیم گیری بهتر برسند.

محاسبه ورود به یک بحران می بایست بسیار دقیق باشد. ورود به یک بحران آسان، اما خروج از آن سخت و بسیار پرهزینه خواهد شد. باید از دام بحران دوحه – ریاض، با هوشیاری گریخت.

نظام مردم سالار ایران نه با ریاض و نه با دوحه، سنخیت ندارد. بروز این بحران در حالی که جلوه های دموکراسی در ایران، چالشی جدی برای کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس ایجاد کرده است، در نزد برخی این شبهه را ایجاد می کند که جناح هایی در ایران از روند دموکراسی و نتایج آن نگران بوده و در پیوندی خواسته و ناخواسته با گره زدن سرنوشت کشور به بحران دوحه – ریاض، در نظر دارند با ایجاد فضای امنیتی خصوصا بعد از حادثه عملیات تروریستی تهران، سکته ای در مسیر مردم سالاری ایجاد نموده و اگر توانستند نسخه آن را بپیچند.

مردم ایران بزرگ بودند و امروز با تجربه تلخ گذشته، بزرگتر شده اند. این مردم نشان داده اند که رگ زنی امیرکبیر اگر محال نباشد، بسیار دشوار و پرهزینه است، زیرا خود دیگر، هر یک امیرکیبری شده اند. مردمی که صبح درود و عصر مرگ بر مصدق می گفتند به تاریخ پیوسته اند. فریب این مردم کمی نه، بسیار مشکل شده است. این مردم خود هر یک، در قامت یک رهبرند. مردم از جنگ، از سال 88، از بحران هسته ای و... بسیار آموخته و 29 اردیبهشت 96 تجلی ظهور این تجربیات گرانبها بوده است. باید بپذیریم که مردم اعم از اصولگرا و اصلاح طلب حتی از رهبران خویش پیشگام تر در وفاق ملی بوده و درکی درست از شرایط داخلی و خارجی خود دارند.

این مردم را درگیر بحران و جنگی دیگر ننماییم. دوحه در انتخاب نهایی خود نه حریمی برای ما قایل خواهد بود و نه حرمی است که بشود برای آن سلحشوری کرد. قامت مردم ایران بلند است، اما بعضا گرفتار قامت های کوچکی می شوند که شایستگی هدایت آنان را نداشته و هزینه های سنگینی به کشور وارد می نمایند. منافع ملی که اصولگرا و اصلاح طلب ندارد. ما در بحران میان قطر و عربستان، بیگانه ای در دعوای خانوادگی هستیم که می تواند در روند آشتی دوحه و ریاض، قربانی مشترک باشد. کدام یک از طرفین دعوا با ما دارای روابط نزدیک به روابط راهبردی می باشند که ما توجیه ورود داشته باشیم. فریب نخوریم. محاسبات کوچک قدرت، سبب نشود خود بسترساز ورود خویش به دام باشیم.

ترکیه را باور نکنید و با آن همراه نشوید. ویرانی امروز عراق و سوریه عمدتا محصول سیاست های تخریبی و سلبی آنکارا است. بحران عامل حیات ترکیه بوده است. عضویت در ناتو و دریافت کمک های حاصل از این عضویت، کمک های طرح مارشال، استقرار سپر موشکی و... همگی نمودهای ارتزاق ترکیه از بحران بوده است. ورود آنکارا به بحران قطر و عربستان به سود دوحه، در کنار ملاحظات مشترک اخوانی، برای نانی که از تنور بحران، برای ترکیه داغ می گردد، می باشد. توجه داشته باشید آنکارا در نقطه نهایی و حساس هم از جبهه درگیری خلیج فارس دور بوده و هم در صورت گسترش دامنه بحران، تضمین ناتو را دارد. البته همه کشورهای درگیر در بحران دوحه-ریاض عضوی از اردوگاه غربند و ایران نه فقط تنها، بلکه از دید اکثریت این اردوگاه دشمنی است که اگر نابودنشدنی است، ولی باید حداقل به تغییر رفتار مجبور شود. خود را فریب ندهیم و با محاسبات و تحلیل های غلط از شرایط داخلی و بین المللی با دست خویش بحران نسازیم. ما نباید وارد منازعه ای شویم که حتی نسبت به تداوم فردای آن اطمینانی نیست. اگر خودکوچک بینی عیبی بزرگ است، خودبزرگ بینی نیز آفتی بزرگ می باشد. ایران، ظرفیتی به اندازه ایران است. پیروزی کوچک ناشی از پشتیبانی از گروه ها در کشورهای منطقه که ایران در آن بستر دارد، نباید عامل محاسبه ورود به بحران قطر باشد.

آمریکای شکست خورده در عراق از نگاه برخی، تنها پنج هزار کشته در عراق داشته است که عمده آنان نیز اتباع آمریکای لاتین بوده اند که به رویای دریافت گرین کارت قربانی شده اند. بغداد باشکوه و دمشق رویایی، به تاریخ پیوسته است. سیاست های آمریکا در عراق و سوریه این دو کشور را نابود کرد،خیالی آسوده برای اسرائیل ایجاد و با تعیین تاریخ همه پرسی اقلیم مقدمات تجزیه در منطقه را فراهم نموده است. در نگاه به بحران ها و تحولات باید درک راهبردی داشت. از درک راهبردی کلان واشنگتن در ایجاد جنگ ها و بحران نباید غفلت کرده و در زمین آن بازی کرد. تبعات و دامنه جنگ و بحران عراق و سوریه، فقط به این دو کشور محدود نشد. جنگ نیابتی حاصل از بحران سوریه و عراق، سبب تخلیه ظرفیت های استراتژیک کشورهایی شده است که می توانستند با آگاهی از بازی های پیچیده مترتب بر آن، از ورود به آن اجتناب نموده و ظرفیت ها را در عملی متقابل، در خدمت توسعه، صلح و همگرایی منطقه ای به کار بگیرند.