اهداف سیاسی ترامپ از حمله موشکی به سوریه

نویسنده: حسین ملائک، سفیر سابق ایران در چین و تحلیلگر مسائل سیاست خارجی

دیپلماسی ایرانی: حمله موشکی 7 آوریل 2017 آمریکا به پایگاه نظامی "الشعیرات" در سوریه با ادعای " تنبیه " دولت دمشق به خاطر استفاده از سلاح شیمیایی در شهر" خان شیخون " استان ادلب را می توان تحولی نوین با تاثیرات چند وجهی تصور کرد که در برخی وجوه ظرفیت تداوم و کش دار شدن دارد. بدون ورود در جزئیات شرایط قبل از این حادثه چه در صحنه سیاسی آمریکا و یا آرایش نیروها و توازن قوا در صحنه عملیات در سوریه می توان احتمالات زیر را مورد بررسی قرار داد:

1. تاثیر تاخیری در مذاکرات صلح؛

اگر حفظ تمامیت ارضی سوریه مد نظر طرفهای درگیر باشد و چه بهتر که ایران نیز بر این هدف متمرکز باشد؛ این مقصود از طریق جنگ محقق نخواهد شد. راه حل سیاسی برای سوریه نیز از طریق مذاکرات بین طرف های درگیر و اصلاحات سیاسی امکان پذیر است. اما حمله موشکی آمریکا جان تازه ای به نیروهای معارض نظامی و کشورهای حامی آنها چون ترکیه و عربستان و قطر می دهد که شرایط جدیدی را در مذاکرات وارد نمایند. بعد از شش سال طرف های درگیر به این نتیجه راضی شده بودند که دولت فعلی سوریه نیز بخشی از روند انتقال روند سیاسی باشد اما با این تحول جدید به نظر می رسد بار دیگر باید برای نگهداری این شرط تلاش بیشتری از جانب روسیه و ایران صورت پذیرد. اگر آمریکا نیز بخواهد در این مذاکرات نقش بیشتری بعهده بگیرد باعث خواهد شد کیفیت و پروسه مذاکرات تغییر کند. حداقل می توان پیش بینی کرد که پروسه مذاکراتی " آستانه" تحت الشعاع قرار خواهد گرفت. آمریکا که تا هفته قبل از این واقعه در سطوح وزیر خارجه و نماینده سازمان ملل بر بی اشکال بودن ادامه حضور آقای بشار اسد در سپهر سیاسی سوریه موضع گیری نموده بود ناگهان از بی اعتباری ادامه حضور ایشان صحبت کرد و آقای ترامپ نیز این چرخش موضع خود را انعطافی انقلابی توصیف کرد. با این وضعیت حتی پروسه مذاکراتی سازمان ملل در ژنو نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت و تا چند ماهی با توجه به شرایط نمی توان اقدامی را از آن طرف متصور بود.

1. تغییر سیاست آمریکا از مبارزه با داعش به تغییر رژیم در سوریه

تاکنون سیاست رسمی آمریکا بر مبارزه با داعش و تنظیم سیاست ها در داخل عراق استوار بود و مسئله سوریه در اختیار ترکیه و عربستان و قطر قرار داشت. حتی حمایت این کشور از کردهای سوریه نیز با جهت گیری علیه داعش همراه بود. تمام نقل قول ها و مواضع اولیه مقامات کاخ سفید و نماینده این کشور در سازمان ملل حاکی از آن است که این حمله تنها یک واکنش بوده و تغییری در سیاست صورت نگرفته است. اما حمایت های بین المللی خصوصا از طرف وزرای خارجه و دفاع انگلستان از این حمله به همراه سیاست های جدید خاورمیانه ای انگلستان شرایطی را بوجود آورده است که احتمالا آقای ترامپ را برای حضور جدی تر در سوریه ترغیب خواهد نمود. این حمله توانسته است غیر از جلب حمایت بین المللی برای رئیس جمهور آمریکا وی را که در سه ماه گذشته زیر شدیدترین فشارهای مطبوعاتی و تبلیغاتی و حقوقی داخل خود آمریکا قرار داشت و به بی کفایتی و حتی وابستگی به روسیه متهم بود رهانیده و فاصله دموکرات و جمهوریخواه را حداقل برای مدت محدودی تقلیل دهد. تاثیر داخلی این عملیات جوری بوده است که حتی منتقدین آقای ترامپ اذعان کردند که ایشان برای اولین بار در قامت رئیس جمهور آمریکا ظاهر شد. بنابراین سود استفاده از سیاست خارجی برای تحکیم مواضع داخلی می تواند شهدی باشد که آقای ترامپ بخواهد برای مدتی از آن استفاده نماید.

1. رابطه روسیه و آمریکا

حمله فوق می تواند چالش ها و پروتکل های رفتاری در روابط آمریکا و روسیه را در شرایط کنونی قدری توضیح دهد: بنا به اخبار موجود آمریکا دو ساعت قبل از عملیات روس ها را از موضوع حمله مطلع کرده است. در طول حمله هیچ گونه واکنشی از سیستم ضد هوایی های روسیه صورت نگرفته است؛ این موضوع به همراه دو، سه نمونه انفعال این سیستم هوایی در قبال عملیات جت های اسرائیلی در گذشته نشان می دهد که یا ظرفیت عملیاتی این سیستم در قبال تهاجم واقعی ضعیف است و یا اینکه این سیستم در معادلات روابط با آمریکا و اسراییل می تواند سیاسی عمل نماید. بدین مفهوم که روس ها با درک این که واکنش آمریکا نسبت به موضوع "خان شیخون " الزامی است در مقابل این اقدام حالت منفعلانه گرفته اند تا ترامپ به مقصود خود برسد و از طرف دیگر اگر این "ادعا" درست باشد که روس ها با آقای ترامپ ارتباط ویژه ای داشته اند حمله به سوریه آقای ترامپ را در آمریکا تقریبا از زیر فشار "ارتباط با روسیه" درآورده و نجات داده است.

از آنجا که موشک های آمریکایی در حمله به " الشعیرات " صرفا اهداف سوری را مورد تهاجم قرار داده و از هرگونه خسارت به اهداف روسی در همین پایگاه پرهیز شده است هم می توان هماهنگی در عالی ترین سطح تفسیر کرد و هم می توان آن را با شانس توجیه نمود.

اگرچه روس ها اعلام کردند که این حمله یک تجاوز آشکار بوده و خطر از چند سانتی درگیری با روسیه گذشته است و در مقابل تمام کانال ارتباطات هماهنگی عملیاتی با آمریکا را لغو می نمایند اما پنتاگون اعلام کرد که این کانال باز بوده و فردای همان روز عملیات از آن استفاده کرده اند. لازم به ذکر است که این پایگاه در بین 19 پایگاه عملیاتی سوریه جزو فعال ترین آنها و نیز پایگاهی بوده است که از آن موشک های ضدهوایی علیه اهداف مهاجم اسراییلی اخیرا شلیک شده بود؛ لذا می توان تصور کرد در گزینش این پایگاه برای حمله مطالعات سیاسی منطقه ای نیز صورت گرفته بود.

اما نتیجه سفر آقای تیلرسون به روسیه در چهارشنبه گذشته و نیز وتوی قطعنامه پیشنهادی غرب در شورای امنیت توسط روسیه نشان داد که فاصله بین آمریکا و روسیه در مورد سوریه به اندازه ای هست که نتوان آن را تفاهم نامید. بنظر می رسد سوریه موضوع مذاکره و معامله ساده ای که تعدادی از تحلیلگران به آن اشاره می نمایند نباشد و البته نکته مهمی برای سیاست های ایران خواهد بود.

1. شرایط نظامی روی زمین:

در وضعیت فعلی هرگونه تغییر شرایط نظامی و تحرکات اساسی روی زمین بیش از گذشته به تفاهم در طرح های سیاسی کلان ارتباط پیدا کرده است. چگونگی شکست داعش و تبعات آن، آینده سیاسی عراق، موضوع اکراد در عراق؛ سوریه و ترکیه، وضعیت امنیتی اردن پس از شکست داعش، نظام سیاسی آینده سوریه و در نهایت حل وفصل موضوع فلسطین و اسراییل. همگی موضوعاتی است که در یک مجموعه پیچیده به یکدیگر متصل است و تا به تفاهم سیاسی بین المللی نائل نشود نمی توان امیدوار بود که تحرک نظامی روی زمین در سوریه ره بجایی ببرد. هم اکنون روسیه در جبهه غرب از تحرک ترکیه در استان "افرین "سوریه جلوگیری نموده است. همین ممانعت را در جنوب "الباب " بعمل آورده است. اقدام مشابه توسط آمریکا در شمال شرق "الباب" صورت گرفته و از تحرک ترکیه بطرف "رقه " جلوگیری نموده است.

چگونگی باز پس گیری "رقه " از داعش در هاله ای از ابهام قرار دارد در حالیکه غرب موصل نیز هنوز تعیین تکلیف نشده است. گفته می شود تا تعیین تکلیف بازماندگان و رزمندگان داعش در شرایط روی زمین تغییر جدی پیدا نخواهد کرد.

بنظر می رسد اقدام به شناسایی زودهنگام قدس شرقی بعنوان پایتخت فلسطین و قدس غربی بعنوان پایتخت اسراییل توسط روسیه در کشاکش این تحولات حاکی از آن است که صرفنظر از درگیری های تاکتیکی، تفاهم های استراتژیک در سطح کلان بین قدرت های بزرگ در جریان است. تلاش انگلستان برای نزدیک کردن اعراب و اسراییل با چاشنی مذاکرات صلح فلسطین و اسراییل نیز معنی پیدا می کند.

1. ارزیابی راهبردی:

واکنش نظامی آمریکا یا بهتر بگوییم آقای ترامپ در سوریه نشان داد که دولت جدید آمریکا بی اعتنا به تمام نرم های بین المللی است و با انعکاس تصویری بی قانون از خود این ظرفیت را بوجود آورده است که می تواند دست به اقدامات ماجراجویانه و بی نتیجه راهبردی صرفا با هدف خودنمایی و نمایش قدرت بزند. ظاهرا قرار است هزینه این عملیات ها از جانب "اعراب" خلیج فارس تامین شود و لذا تاکید بر تعداد موشک های شلیک شده و متعاقبا اعلام قیمت های این موشک ها و نیز تماس آقای ترامپ با ملک سلمان بعد از عملیات برای تسویه حساب نهایی بوده است. باید دید نتیجه این سیاست در مقابله با کره شمالی چگونه خواهد بود تا تصویر شفاف تری بدست آید.

و در نهایت آنکه بعنوان فردی که تجربه جنگ را با گوشت و خون نداشته، اما مجروحین بمب های شیمیایی عراق؛ چه بسیجی ایرانی و یا کرد عراقی را بر روی دوش خود از این بیمارستان به آن بیمارستان در ماموریت سوئیس می کشاندم تا مورد پذیرش قرار گیرند؛ علاقمندم که ایران و ایرانی تک ستاره و قربانی مظلوم جنگ شیمیایی در جهان باقی بماند و فکر می کنم این ارزش باقی مانده از انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی 8 ساله برای همه آحاد مردم از بسیجی گرفته تا نظامی، از روشنفکر گرفته تا روحانی از طبقه متوسط گرفته تا غنی افتخار و ارزشی است که علاقمندند حفظ شود.