سیاستی که ایران می‌بایست در مقابل ترامپ در پیش بگیرد

ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید با دور جدیدی از ضدیت آمریکا با ایران همراه بوده است. رئیس جمهور جدید آمریکا اعلام کرده که توافق هسته ای با ایران (برجام) را بازتعریف یا لغو کرده و با اعمال تحریم های جدید نقش و نفوذ ایران در منطقه خاورمیانه را محدود و این کشور را منزوی خواهد کرد. 

 

به گزارش «تابناک»، دکتر کیهان برزگر، رئیس پژوهشکده مطالعات خاورمیانه در مطلبی که در نشریه «دیپلمات» انتشار یافته، با اشاره به مواضع و سیاست های ترامپ در قبال ایران، هدف اصلی این سیاست را نوعی «اوبامازدایی» از سیاست منطقه ای آمریکا نسبت به ایران دانسته است. 

 

وی اشاره می کند که اوباما سعی داشت در قبال امضای توافق هسته ای، ضمن جلوگیری از تسلیحاتی شدن برنامه اتمی ایران، همکاری این کشور را در مسائل منطقه ای بدست آورد. یعنی رئیس جمهور قبلی آمریکا ضمن درک اهمیت ایران در منطقه تلاش کرد تا از طریق مشارکت ایران به مهار قدرت آن در خاورمیانه بپردازد. اکنون ترامپ خواهان متوقف کردن این سیاست و بازگشت به سیاست سنتی آمریکا یعنی مهار ایران از طریق «تحریم و تهدید» است.  

 

موضوع مهار قدرت ایران در منطقه همواره محور اصلی سیاست خاورمیانه ای آمریکا در دهه های اخیر بوده است. تمرکز بر این موضوع بر مبنای این نگاه غالب در تفکر استراتژیک آمریکا است که بهترین راه حفظ منافع و امنیت آمریکا حفظ نوعی توازن قوا بین قدرت های عمده خاورمیانه است. 

 

در سال های اخیر، نقش فعال و پیشروی ایران در مبارزه با تروریسم داعش و القاعده و افراط گرایی و همچنین توافق هسته ای با قدرت های بزرگ به شکل بی سابقه ای بر نقش و نفوذ منطقه ای ایران افزوده است. این تحول متحدین سنتی آمریکا در منطقه از جمله عربستان سعودی، اسرائیل، ترکیه و حتی مصر را نگران کرده، بطوریکه هر یک از این کشورها با روش های خاص خود خواستار محدود کردن نقش ایران از سوی آمریکا شده اند.

 

 بر همین مبنا، یکی از انتظارات عمده دولت باراک اوباما از توافق هسته ای جلب همکاری ایران در موضوعات منطقه ای از جمله بحران های سوریه و عراق، مذاکره بر روی جایگاه حزب الله و حماس و یا حتی مذاکره برای محدودیت موشکی ایران با هدف مهار نفوذ ایران بود. اوباما و وزیرخارجه اش جان کری به دفعات بر این موضوع تاکید کردند که برجام فراتر از موضوع  اشاعه هسته ای نقطه عطفی در گشایش موضوعات گسترده تر منطقه ای نیز می باشد. 

 

در واقع، دولت اوباما با رویگردانی از سیاست جرج دبلیوبوش، یعنی سیاست «تحریم و تهدید»، به این نتیجه رسید که بهترین روش مهار قدرت ایران در منطقه مشارکت دادن این کشور در مسائل مهم منطقه ای به خصوص بحران سوریه است.

 

از سوی دیگر، رشد بی سابقه تروریسم در منطقه، آمریکا و سایر قدرت های جهانی مثل کشورهای اروپایی، روسیه، چین، ژاپن و هند را به اهمیت و ضرورت مشارکت ایران در نظم منطقه ای واقف کرد. به عبارت دیگر، ادغام ایران در مسائل منطقه ای بیشتر ناشی از یک اضطرار ژئوپلیتیک در نزد قدرت ها برای جلوگیری از گسترش بی ثباتی و افراط گرایی در خاورمیانه بزرگ بود که آثار زیانباری از لحاظ سیل پناهندگان، پیوستن اتباع آنها به گروههای تروریستی، تجارت و جریان انرژی بر منافع آنها داشت.

 

هرچند دولت اوباما سعی کرد تا با نوعی عقلانیت بین برجام و نقش منطقه ای ایران تعادل برقرار کند، یعنی توافق هسته ای و همکاری با ایران را به نفع متحدان سنتی آمریکا در منطقه به خصوص عربستان سعودی در نظر بگیرد، اما جو ضد ایران در ساختار سیاسی و بوروکراسی آمریکا قوی تر از آن بود که به عمر دولت اوباما اجازه تغییر نگاه به ایران در سیاست آمریکا قد بدهد. درست همانگونه که معامله نیکسون با چین در دهه 1970 تا مدتها متحدان منطقه ای آمریکا مثل ژاپن، کره جنوبی، هند و غیره را نسبت به سیاست های آمریکا سرخورده کرد. نهایتا دولت اوباما به همان برجام به عنوان یکی از مهم ترین میراث خود بسنده کرد.

 

اکنون ترامپ با حمله به میراث اوباما بیشترین انرژی خود را به مخالفت با ایران اختصاص داده و به همان روش قدیمی محافظه کاران آمریکایی، یعنی تهدید و فشار، برای مهار نقش و نفوذ منطقه ای ایران، روی آورده است. او گفت که «هیچ گزینه ای از روی میز برداشته نشده» که اشاره به احتمال حمله نظامی آمریکا به ایران است، یا اینکه اوباما بیش از حد با ایرانی ها مهربان بوده و اینکه او اینگونه رفتار نخواهد کرد. 

 

در واقع، مشکل اصلی سیاست ترامپ تقلیل دادن روابط با ایران به موضوع برجام و غفلت کامل از اهمیت نقش ایران در حل مسائل منطقه ای و مبارزه با تروریسم که مبنای اصلی تغییر نگاه آمریکا به ایران در زمان اوباما بود.

 

اما موفقیت این سیاست ترامپ اکنون با دو مشکل اصلی روبه رو است. نخست، چگونگی مبارزه با تروریسم و دوم، قانع کردن سایر قدرت های جهانی. در مورد تروریسم، ترامپ اولویت سیاست خارجی خود را حفاظت از امنیت آمریکا از طریق جنگ با تروریست ها و افراط گرایی باهمکاری با روسیه به خصوص در سوریه اعلام کرده است. 

 

اما واقعیت این است که این ائتلاف ایران- روسیه- عراق، سوریه و لبنان در زمین و هوا است که نقش اساسی در تضعیف تروریسم داعش و القاعده و سایرین داشته است. تردیدی هم نیست که ایران نقطه اتصال دهنده این ائتلاف، یعنی نقطه تماسی زمینی و حفظ خط ارتباطی با نیروهای مخالف، را ایفا می کند. 

 

از این لحاظ، روسیه بدون نظر مثبت ایران در پیشبرد طرح های صلح در سوریه و مبارزه با تروریسم موفق نخواهد بود. بنابراین، نزدیکی احتمالی ترامپ به روسیه با هدف انزوای ایران در معادلات منطقه ای، آنگونه که بعضی از تحلیل گران مطرح می کنند، در نهایت به موفقیت منجر نمی شود. این مساله به تبع شعار ترامپ در مبارزه با تروریسم را در نزد رأی دهندگان آمریکایی توخالی جلوه می دهد.

 

از سوی دیگر، قدرت های جهانی همانند کشورهای اروپایی، روسیه، چین و غیره در تداوم و مشروعیت توافق هسته ای و ضرورت مشارکت و همکاری ایران در حل بحران های منطقه ای و مبارزه با تروریسم و افراط گرایی کاملا اتفاق نظر دارند. در همین راستاست که آنها همواره خواستار کاهش تنش بین ایران و عربستان سعودی هستند و اینکه مسائل منطقه ای باید با مشارکت همه بازیگران منطقه ای صورت پذیرد.

 

اگر ترامپ نتواند بین برجام و نقش منطقه ای ایران تعادل برقرار کند، یعنی تصمیم به لغو یا بازتعریف آن از طریق تحریم های بیشتر بگیرد، این مساله منجر به بی اعتمادی بیشتر ایران در کارآمدی همکاری جمعی در منطقه می شود و همین امر مطمئناً در مواضع بین المللی آمریکا شکاف ایجاد می کند. چون این سیاست قبل از هر چیز منطق همکاری چندجانبه برای ایجاد امنیت و ثبات پایدار را که مورد تایید و تشویق جامعه جهانی است به چالش می کشد. 

 

این سیاست ترامپ عصر جدیدی از بلوک بندی های سیاسی- امنیتی در قالب دوجانبه، مثلاً بین آمریکا و عربستان یا روسیه و آمریکا و غیره در منطقه ایجاد کرده که مطمئناً طرف های سوم معادله، مثلاً ایران، به ضرر منافع خود در نظر خواهند گرفت. 

 

اما نکته آخر این واقعیت است که سیاست ترامپ در حوزه هایی چون بحران سوریه، برجام، روابط با روسیه و چین و متحدین منطقه ای مثل عربستان سعودی و ترکیه و حتی مبارزه با تروریسم هنوز در حد حرف و شعار است و به استراتژی مشخصی تبدیل نشده اند. اکنون بوروکراسی، ساختار سیاسی و رسانه ای آمریکا در برابر بکارگیری و نهادینه کردن این سیاست ها شدیداً مقاومت می کند. 

 

در این شرایط، بهترین سیاست برای ایران این است که از یکسو با تداوم تعهدات بین المللی خود در مورد توافق هسته ای بر مشروعیت جهانی آن بیافزاید. از سوی دیگر، با تکیه بر امتیاز ژئوپلیتیک و قدرت ملی خود بر نقش خود در مبارزه با تروریسم و حل بحران های منطقه ای با رویکردی ابتکاری و چندجانبه گرا بیفزاید. در آن صورت، مطمئناً ترامپ در ایجاد یک ائتلاف جدید ضد ایران بر محور تهدید هسته ای و تروریسم موفق نخواهد بود، چون در هر دو موضوع پرونده ایران کاملاً روشن و مشروع برای همه است.