الگوی رفتاری ایران در عصر ترامپ

نویسنده: سید احمد حسینی، کار شناس و تحلیلگر ارشد مسائل سیاسی و بین المللی

دیپلماسی ایرانی: روی کار آمدن دونالد ترامپ، رویدادی مهم با پیامدهای بسیار برای ایالات متحده آمریکاست. شخصیتی که دستی در سیاست نداشته و با رفتارهای عجیب و زبان تندش، بسیاری در داخل و خارج از این کشور را به چالش کشیده است.

بدون تردید این وضع برای آمریکای مدعی آزادی و پیشرفت، هزینه های بسیار ایجاد و به اعتبار و پرستیژ آن ضربه جدی وارد خواهد ساخت اما نباید شرایط را ساده انگاشت چرا که ویژگی های شخصیتی و روانی و غیرقابل پیش بینی بودن رئیس جمهور جدید، به گونه ای است که کشور ها و لابی ها می توانند او را به سوی اهداف مورد نظر سوق داده و انرژی اولیه و متراکم ماه های نخستین او را در مسیر دلخواه خود هدایت نمایند.

در چنین وضعی، ایران می تواند به یک هدف جدی برای آمریکا تبدیل شود چرا که هم مواضع مستقل دارد و الهام بخش بسیاری از حرکت ها و روند ها در منطقه و جهان است و در کنار دوستان و علاقمندان بسیار، دشمنان و بدخواهان خبیث در اطراف خود و گوشه و کنار جهان دارد و هم اینکه از معدود موضوعاتی است که ترامپ شانس و قدرت اجماع سازی در درون آمریکا دارد و برای رهایی از فشارهای فراروی می تواند از آن بهره گیرد.

با این توضیح، طبیعی است که هوشیاری در تحلیل روندهای جاری بسیار ضروری است تا بهترین اقدامات و تصمیمات از سوی کشورمان صورت گرفته و در گردوغبار تهدید ها و فرصت ها، منافع ملی به بهترین وجه، تامین گردد.

از این منظر، شرایط و الزامات ایجاب می نماید که الگوی رفتاری هوشمندی از سوی کشورمان اتخاذ و پیگیری گردد که در این نوشته به ابعادی از آن اشاره می کنیم:

الف- مواضع اصولی ایران:

دقتی در سیر تحولات، کارنامه ای خوب و درخشانی از اقدامات ایران چه در زمان انتخابات آمریکا و چه مراحل پس از آن و حتی اقدمات هفته های نخستین آغاز بکار ترامپ را نشان می دهد. تهران از جمله بازیگرانی بود که در دعوای بین دو نامزد اصلی ریاست جمهوری آمریکا، لغزشی به سمت هیچ از آن ها نشان نداد و بر سیاست اصولی خود تکیه و خروجی نظام انتخاباتی آن کشور را به نظاره نشست.

در کنار این روند، در برابر برخی اقدامات تحریک آمیز و ایذائی طرف آمریکائی که با هدف عصبانی ساختن ایران صورت می گرفت، خویشتنداری و متانت نشان داد و با ظرافت به گونه ای عبور کرد که فرصت داد شکاف های ایالات متحده آمریکا با رقبا و حتی دوستانش زمینه بروز و ظهور پیدا کند.

آنچه اشاره رفت ناظر بر این نیست که ایران باید جانب احتیاط و ملاحظه کاری در پیش گرفته و در حاشیه قرار گیرد چرا که ما بازیگری اثرگذار در تحولات کنونی منطقه و فرا تر از آن هستیم و در برابر سیاست های یکجانبه و غیرمسئولانه ایالات متحده و هم پیمانانش، هزینه های بسیار پرداخته ایم و به هیچ وجه نمی توانیم و نباید خود را از دایره تحولات کنار نگه داریم اما موضوعی که مطرح است باید اجازه دهیم که همگان هزینه های ناشی از اشتباهات راهبردی صورت گرفته را بر دوش کشند.

باید در عین حال که اقتدار و بازدارندگی همه جانبه خود را بالا می بریم در برخی زمینه ها بنا به مصلحت ها در تیتر دوم قرار گیریم تا هم دیگران ما را به هدفی در مقابل آمریکا تبدیل نکنند و هم اینکه فرصت دهیم تا ماهیت کشورهائی مانند ایالات متحده، رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی و بسیاری دیگر برای جهانیان، نمایان و افکار عمومی و کشور ها متوجه شوند این ها چه مشکلاتی برای منطقه و جهان ایجاد می کنند.

ب- هوشیاری پسابرجامی:

با فاصله گیری از فضای انتخابات و درک واقعیت ها، شعار ها و لفاظی های ترامپ مبنی بر پاره کردن توافق برجام به کنار می رود و اکنون تمرکز تیم جدید برای سناریوهای جدید و ابزارسازی برای تشدید فشارهای گوناگون بر ایران می باشد.

این امر ایجاب می نماید که آمادگی لازم هم در بعد داخلی و هم در بخش خارجی برای طراحی مناسب از سوی ایران صورت گرفته و همکاری جدی با کشورهائی همانند روسیه، چین، آلمان، فرانسه و سایر کشورهای اروپائی و همسایگان و شرکای منطقه ای که با رفتارهای ماجواجویانه جدید آمریکا مشکل دارند، صورت گرفته و هزینه های آمریکا در برهم زدن توافقات و بهانه گیری های سیاسی به حداکثر میزان ممکن افزایش یابد.

باید همانند تجربه مذاکرات هسته ای، خود را در کانون همفکری ها و چاره جوئی ها در مورد شرایط کنونی منطقه و جهان قرار دهیم و ضمن تاکید بر آرمان ها و تشریح مواضع، در جهت اجماع سازی علیه اقدامات خودسرانه دولت کنونی آمریکا و سیاست های دوگانه آن ها که منطقه را در بحران عمیقی فرو برده است، تلاش نمائیم.

ج- عدم تحریک و احساسی نشدن:

یکی از ویژگی های رفتاری ایران در مواجهه با موضع گیری های سیاسی و افراطی طرف آمریکائی، توجه به عدم تحریک و بهانه ندادن به طرف مقابل است. در این زمینه، حتی در مواردی مانند آزمایشات موشکی که تصمیم به پیگیری حقوق مسلم خود و نشان دادن اقتدار و بازدارندگی خود را داشته ایم مراقبت های لازم را به خرج داده و امکان سوءاستفاده طرف مقابل را به حداقل رسانده ایم.

نکته دیگر مشاهده حجم گسترده مخالفت ها و نارضایتی ها در داخل آمریکا و اقصی نقاط جهان منجر به واکنش های احساسی از سوی طرف ایرانی نگردیده و مواضع و سخنان مسئولین کشور، بسیار متوازن بوده و گویا اجماع خوبی در کشور ایجاد شده که مشکل و مخاطب آمریکا بر خلاف گذشته، جمع محدودی از کشور ها از جمله ایران نیست بلکه دامنه مخالفت ها و موضعیگیری ها دامن شرکای نزدیک آن کشور را گرفته است.

د- مستندسازی و جنگ حقوقی:

یکی از ماموریت های مهم در شرایط کنونی، تمرکز بر اقدامات گذشته و حال دولت ایالات متحده در زیرپا نهادن اصول انسانی و معاهدات بین المللی است که از عوامل مهم بر هم خوردن صلح و ثبات و امنیت روانی ملت ها و کشور ها می باشد.

آنچنان که اشاره رفت، علی رغم برجام، تمایل به زیاده خواهی و اقدامات یکجانبه و گسترش تحریم ها و فشار ها از سوی دولت جدید آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران افزایش یافته و حتی علنا از گزینه نظامی نیز نام می برند. بنظر می رسد دولت ترامپ گزینه های عقلانی و مسالمت جویانه را به زیر میز برده و گزینه های سخت و بحران زا را روی میز قرار داده است.

در این بین وظیفه همه بخش ها بویژه متخصصین امور حقوقی بسیار سنگین است و باید با تمام توان و استفاده از ظرفیتهای نهادهای حقوقی مستقل و بین المللی، واشنگتن را در برابر هر اقدام غیرقانونی و یکجانبه به چالش بکشند و پرونده محکم و مستدلی علیه آن باز کنند.

تجربیاتی همانند مراجعات ایران به دیوان بین المللی دادگستری و نیز مقابله نهادهای قضائی داخلی آمریکا در برابر اولین فرمان جنجالی ترامپ در منع مهاجرت هفت کشور مسلمان نشان می دهد که با ظرفیت های به ظاهر کوچک می توان جلو اقدامات نابخردانه بزرگ را گرفته و آن ها را وادار به پاسخگوئی نمود.

ه- تعامل با محیط پیرامونی:

آمریکا و برخی کشورهای غربی برای ایجاد فضای رعب و هراس، به رفتار ایران در قبال همسایگان و محیط پیرامونی آن ها اشاره و با فضاسازی، سعی در دور کردن آن ها و بهره برداری سیاسی و اقتصادی از شرایط بحرانی منطقه دارند.

هر چند مسائل این بخش، سختی ها و دشواری های خود را دارد و اقدامات انتحاری برخی کشور ها مانند عربستان سعودی از دلائل و بسترهای پیدایش وضعیت کنونی است اما نباید این صحنه را کاملا رها و در اختیار دشمن قرار داد.

مناسب است دیپلماسی ایران در این بخش بصورت جدی و خلاقانه به حرکت درآمده و همسایگان ایران را از مرکز تنش آفرینی و سوءاستفاده قدرت های فرامنطقه ای دور ساخت. نمونه ای از این امکان در پیام اخیر امیر کویت و بسترهای مذاکره ای که در سفر وزیر امور خارجه آن کشور در تهران فراهم گردیده قابل پیگیری است و تجارب و واقعیت ها نشان می دهد که با دقت و ظرافت می توان به درک مشترکی در موضوعات اختلافی رسید و یا اینکه سطح اختلافات را به حداقل کاهش داد.

موضوع دیگر مساله مذاکرات صلح سوریه است که با مشارکت سه کشور ایران، ترکیه و روسیه در جریان است و فضای مناسبی به دور از شانتاژ و فریبکاری غرب برای پیدا کردن راه حل های این مساله فراهم گردیده است.

خوشبختانه در سایه تحرک خوب دیپلماسی و مذاکرات کیفی در آستانه، تصویر خوبی از نقش آفرینی و قدرت اثرگذاری ایران فراهم آمده و مقامات قزاقستان بعنوان میزبان مذاکرات اذعان نموده اند که رفتار ایران نشان از آن دارد که تضمین کننده واقعی صلح در سوریه، جمهوری اسلامی ایران می باشد.

مناسب است در این زمینه، موضوعات دیگری که می تواند مناسبات ایران با سایر همسایگان را گرم و دوستانه نگه دارد در دستور کار قرار گیرد تا عرصه برای سیاسی کاری و فشار دولت آمریکا بر آنان برای محدود ساختن روابط خود با ایران، تنگ شود.

و- استحکام ساخت درونی قدرت ملی:

و سخن آخر عبارت از پرداختن به بعد مهمی از اقتدار ایران در منطقه یعنی شرایط داخلی ایران دارد. بدون تردید چالاکی و موفقیت سیاست خارجی، مرهون وضعیت داخلی اطمینان بخش و میزان استحکام ساخت درونی قدرت ملی ایران دارد.

این عامل نه تنها کمتر از عناصر دیگر قدرت ایران نیست بلکه در جایگاه بالاتری هم قرار دارد. بدون تردید یکی از اهداف راهبردی آمریکا آن است که از درون ما را با چالش ها و مشکلات بسیاری مواجه و کشور را از ظرفیت ها و توانمندیهای ملی و مردمی، تخلیه و مانع از آن گردد که جمهوری اسلامی ایران به الگوی موفقی در منطقه و جهان تبدیل شود.