تنش ایران و آمریکا ممکن است از کنترل خارج شود

نویسنده: دنیل دپتریس

دیپلماسی ایرانی: در اوایل ماه جاری، تقابل کوچکی میان نیروی دریایی سپاه پاسداران ایران و نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا در تنگه هرمز رُخ داد. براساس گزارش مقامات پنتاگون، در این حادثه چهار قایق تندروی ایرانی با سرعت بسیار بالایی به سمت ناو آمریکایی «یو.اس.اس ماهان» نزدیک شده و بدون برقراری هر گونه تماس رادیویی تا ۸۰۰ متری ناوشکن ماهان رسیدند. در پی این اقدام ناوشکن آمریکایی نیز 3 تیر اخطار را به سمت قایق های سپاه پاسداران شلیک کرده است. پس از این اتفاق، مقامات نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا در اظهاراتی این اقدام ایران را «غیرحرفه ای و ناامن» توصیف کردند.

خوشبختانه برای هیچ یک از طرفین این ماجرا اتفاق ناخوشایندی نیفتاد و این رویارویی بدون هرگونه خونریزی یا دستگیری و بازداشت ملوانان نیروی دریایی آمریکا پایان یافت. متأسفانه ملوانان نیروی دریایی آمریکا سال گذشته از شانس و اقبال چندانی برخوردار نبودند و در موقعیتی مشابه موقعیت اخیر توسط نیروهای ایرانی در آب های خلیج فارس دستگیر و بازداشت شدند و حتی فیلمی از آنها منتشر شده که دست های خود را به نشانه تسلیم بالا نگه داشته و توسط پرسنل نظامی ایران احاطه شده بودند. حادثه نهم ژانویه در آب های خلیج فارس این نکته را به ما یادآور می شود که این احتمال هر لحظه وجود دارد که روابط ایران و آمریکا به سرعت از کنترل خارج شده و بسیار خصمانه تر از روابط کنونی شود. «دونالد ترامپ»، رئیس جمهور جدید آمریکا و تیم مشاوران امنیت ملی وی این توانایی را دارند تا با این اختلافات به خوبی مقابله کنند؛ اختلافاتی که اگر به شیوه ای نادرست مدیریت شوند این پتانسیل را دارند تا از یک اختلاف و تقابل کوچک به یک درگیری مسلحانه تبدیل شوند. در ادامه به راهکارهایی اشاره خواهد شد که استفاده و به کارگیری آنها می تواند تاحدی روابط تیره و تار میان واشنگتن و تهران را تعدیل کند.

دستگیری و بازداشت آمریکایی های بیشتر

در طول سی و هفت سال گذشته، بارها شاهد آن بودیم که ایران آمریکایی ها و به خصوص ایرانیان آمریکایی را به اتهامات مختلفی از جمله دشمنی با نظام جمهوری اسلامی ایران، تبانی و توطئه با قدرت های خارجی متخاصم و تضعیف امنیت جمهوری اسلامی ایران بازداشت و دستگیر کرده است. آمریکایی های بازداشت شده اغلب برای ایران اهرم و برگ برنده ای هستند تا بتوانند با استفاده از آنها ایرانیانی که به واسطه نقض تحریم های آمریکا یا ارتکاب جرائم مالی در دستگاه قضایی آمریکا محکوم شده اند را مبادله کنند.

دولت اوباما در برخورد با حوادثی از این دست، مذاکرات مخفیانه ای را برای آزادی افراد بازداشت شده ترتیب می داد. اما به نظر نمی رسد که ترامپ از صبر و شکیبایی زیادی برخوردار بوده و در چنین مواقعی مذاکراتی را برای آزادی آمریکایی های بازداشت شده انجام دهد. در صورتی که اعمال تحریم های تنبیهی علیه شخصیت ها و نهادهای ایرانی نتواند موافقت تهران برای آزادی آمریکایی های بازداشت شده را به دست آورد، بدون شک شاهد واکنش های شدیدتری از سوی دولت جدید آمریکا در این خصوص خواهیم بود. تردیدی نیست که انجام بازداشت های اضافی از سوی مقامات ایرانی می تواند روابط تیره و تار دو کشور را به مسیر بسیار خطرناکی بکشاند.

تصویب تحریم های بیشتر علیه ایران از سوی کنگره آمریکا

هنگامی که «برنامه جامع اقدام مشترک» موسوم به "برجام" برای بررسی و تأیید به کنگره آمریکا تقدیم شد، حتی یکی از نمایندگان جمهوری خواه نیز در تأیید برجام به آن رای مثبت نداد. اکنون برای نخستین بار در ده سال گذشته جمهوری خواهان هم بر کنگره و هم بر کاخ سفید تسلط یافته اند و به طور کلی قدرت را در دست گرفته اند. در چنین شرایطی، جمهوری خواهان و مخالفان توافق هسته ای ایران فرصت مغتنمی پیدا خواهند کرد تا لغو تحریم های ایران را به نوعی بی اثر کرده و در این چهار سال هر گونه تحریم اضافه و جدیدی را علیه این کشور وضع و اعمال کنند.

با این حال، عده ای در این میان معتقدند که علی رغم وجود برخی نواقص در برجام، این توافق برای اعمال محدودیت بر برنامه هسته ای ایران و حفظ بازرسی آژانس بین المللی انرژی اتمی از تأسیسات هسته ای ایران بسیار لازم و ضروری است. بدیهی است که برای این دسته از افراد روی کار آمدن یک رئیس جمهور مخالف توافق هسته ای نگرانی بزرگی محسوب می شود. برای این که ایران همچنان از حق قانونی خود برای رفع تحریم های مندرج در توافق هسته ای برخوردار شود، رئیس جمهور آمریکا باید لغو تحریم های مرتبط با بخش های بانکداری، تولیدی، خودرو و انرژی را هر شش ماه تمدید کند. بنابراین عدم لغو تحریم ها حتی برای یک بار می تواند ضربه شدیدی به برجام زده و این توافق را از مسیر اصلی خود خارج کند.

کنگره آمریکا در طی ماه های اخیر تلاش بسیاری کرده تا مانع از همکاری شرکت هواپیمایی بوئینگ با ایران و فروش هواپیماهای غیرنظامی به این کشور شود. حتی قانونی هم در این زمینه از سوی کنگره تصویب شده اما با توجه به این که رئیس جمهور پیشین آمریکا یعنی اوباما توانایی وتوی آن را داشت، این قانون در همان ابتدای امر بی اثر شد. اکنون که یک رئیس جمهور جمهوری خواه در آمریکا روی کار آمده است، نمایندگان و سناتورهای جمهوری خواه کنگره از انگیزه بیشتری برای تصویب قوانینی از این دست برخوردار هستند. هنوز مشخص نیست که تا پایان کار این کنگره چه تعداد لایحه در مورد ایران و اعمال تحریم های بیشتر علیه این کشور تصویب و به کاخ سفید ارسال خواهد شد، اما شکی نیست که ترامپ با امضای حتی یکی از این لوایح و تبدیل آن به قانون، می تواند روابط ایران و آمریکا را به زوال و نابودی کامل بکشاند.

در چنین شرایطی تهران نیز تصویب چنین قانون هایی را به حساب بدعهدی دولت جدید آمریکا خواهد گذشت. از سوی دیگر چنین اقداماتی از سوی دولت جدید آمریکا موجب خواهد شد تا یکی از شعارهای اصلی ایران مبنی بر غیرقابل اعتماد بودن "شیطان بزرگ"، آمریکا، بار دیگر اثبات شود و نشان دهد که این کشور آن قدرها هم که نشان می داد در عمل به تعهداتش در قبال توافق هسته ای متعهد و پایبند نیست. اما در صورت تصویب چنین قوانینی ایران چه واکنشی از خود نشان خواهد داد؟ ایران در چنین موقعیتی می تواند واکنش های بسیاری از خود نشان دهد که اخراج بازرسان آژانس بین المللی انرژی هسته ای از این کشور و راه اندازی مجدد سانتریفیوژهای مهر و موم شده می تواند تنها بخشی از آن باشد.

سوء تفاهم به دلیل ارتباط ناصحیح نیروهای دریایی دو کشور در خلیج فارس

در سال 2015، تعداد تقابل و رویارویی ملوانان نیروی دریایی آمریکا با قایق های تندروی ایرانی روی هم رفته به 23 بار رسید. این رقم در سال 2016 به 35 بار افزایش یافت که یکی از این رویارویی ها نیز به دستگیری و بازداشت 10 تن از ملوانان نیروی دریایی آمریکا که وارد آب های ایران شده بودند، منجر شد. بنابراین با افزایش قابلیت های دفاعی نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نباید منتظر کاهش تنش ها در خلیج فارس و تنگه هرمز بود؛ به خصوص در شرایطی که نظام جمهوری اسلامی ایران سپاه پاسداران را به عنوان یکی از دارایی های بسیار قوی و قدرتمند خود دانسته و در صورت هرگونه حمله نظامی از سوی آمریکا یا اسرائیل روی توان سپاه حساب ویژه ای باز کرده است.

گاهی اوقات سوء تفاهم در ارتباط ناصحیح میان نیروهای دریایی دو کشور در خلیج فارس می تواند به برخی حوادث منجر شود و تهران این گونه تصور کند که اقدامات عمدی و خصمانه ای از سوی نیروی دریایی آمریکا در حال انجام است. همان طور که «متیو مک اینیس»، پژوهشگر ارشد اندیشکده «امریکن اینترپرایز» نیز اشاره می کند، ایران و آمریکا در صورت بروز اتفاقاتی از این دست فاقد یک کانال ارتباطی برای مدیریت بحران هستند و همین ارتباطات محدود فعلی نیز بسیار اتفاقی و نامنظم است. در تقابل و رویارویی بعدی دو کشور، اگر ایرانی ها پیشنهاد آمریکا برای تماس دریایی و ایجاد یک کانال ارتباطی میان مقامات ارشد نظامی دو کشور را نپذیرند، بدون شک این تقابل به بحرانی بزرگ تر تبدیل خواهد شد.

بسیاری از اعضای حزب جمهوری خواه و دموکرات آمریکا بر این باورند که ایران دشمن اصلی امریکا در منطقه است؛ وجود چنین تفکر و رویکردی در میان مقامات ارشد آمریکا به همراه رفتارهای تهاجمی ایران نسبت به نیروی دریایی آمریکا در تنگه هرمز و خلیج فارس می تواند به افزایش تنش ها میان دو کشور بیانجامد. تنش هایی از این دست در گذشته رُخ داده و در آینده نیز دوباره اتفاق خواهند افتاد. آنچه مسلم است این است که آینده روابط ایران و آمریکا در طی چهار سال آینده به نحوه واکنش دولت ترامپ به تقابلات دریایی میان ایران و آمریکا و نیز میزان فشارهای داخلی در آمریکا برای اعمال تحریم های بیشتر علیه ایران و اقتصاد این کشور بستگی دارد.

منبع: نشنال اینترست/ مترجم: زهره شهریاری