روابط میان ایران و روسیه؛ اتحاد یا شراکت؟

دیپلماسی ایرانی: در مراسم تدفین آیت الله «علی اکبر هاشمی رفسنجانی»، یکی از چهره های کلیدی و اصلی انقلاب اسلامی ایران در سال 1979، عده ای از شرکت کنندگان در این مراسم شعارهایی را علیه اتحاد و همکاری های میان تهران و مسکو سر داده و خواستار پایان این اتحاد در حال رشد و شکوفایی شدند. حتی در یکی از ویدئوکلیپ های این مراسم که در سایت ها و شبکه های اجتماعی منتشر شد، گروهی از عزاداران با عبور از حوالی سفارت روسیه در تهران شعارهایی چون «مرگ بر روسیه» و «سفارت روسیه لانه جاسوسی است» سر دادند.

پس از سرنگونی نظام شاهنشاهی ایران در 1979 شعار «نه شرقی، نه غربی» به یکی از شعارهای مرسوم در میان مردم در ایران تبدیل شد، اما در چند سال اخیر اتحاد میان تهران و مسکو توسعه و گسترش پیدا کرده است. در سال 2014 ایران و روسیه همکاری خود را در میدان های نبرد در سوریه برای نجات حکومت بشار اسد، رئیس جمهوری این کشور آغاز کردند و با آغاز این همکاری ها روابط میان ایران و روسیه به عنوان یک متحد مشترک بیش از پیش تقویت شد.

اتحاد با دوام؟

مشارکت و همکاری های نظامی ایران و روسیه، مهم ترین همکاری این کشور از زمان سقوط شاه تا کنون محسوب می شود. در ماه اوت سال گذشته، ایران به روسیه اجازه داد تا برای انجام حملات هوایی در خاک سوریه از یکی از پایگاه های هوایی ایران استفاده کند. حسین دهقان، وزیر دفاع ایران نیز طی سه سال اخیر سفرهای متعددی به مسکو داشته است.

همچنین همکاری میان نیروی هوایی روسیه و نیروهای زمینی سازماندهی شده ایران موجب شد تا حلب به طور کامل از دست شورشیان سوری آزاد شده و کنترل آن مجدداً در دست دولت سوریه قرار گیرد. اما آزادسازی حلب موجب شد تا پرسش های بسیاری در زمینه همکاری میان ایران و روسیه به وجود آید؛ پرسش هایی نظیر این که آیا اکنون که بقای حکومت بشار اسد تا حد زیادی تضمین شده، همکاری های میان ایران و روسیه ادامه خواهد داشت؟ یا این که آیا دو کشور فراتر از سوریه منافع مشترکی دارند؟

با درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی، برخی از اصلاح طلبان پیش بینی می کنند که گروه های تندور در مسکو و تهران دشمنی و خصومت ایدئولوژیک یکدیگر نسبت به غرب را بیش از پیش تقویت کنند. آنها پیش بینی می کنند که ایران از روسیه به عنوان نیروی مقابل ایالات متحده آمریکا استقبال خواهد کرد و از آن جایی که پوتین نیز به دنبال بازیابی جایگاه پیشین خود در عرصه جهانی است، ایران را متحدی مفید خواهد دید.

«رضا حقیقت نژاد»، یکی از نویسندگان و اعضاء تحریریه پایگاه «ایران وایر» درباره هاشمی رفسنجانی این گونه می گوید: «برای اصلاح طلبان ایران و دیگر جناح های مشابه که در حال حاضر از قدرت به دور هستند، رفسنجانی در 10 سال اخیر به مثابه سپر و محافظی برای آنان بود». وی استدلال می کند باید منتظر ماند و دید که آیا کسی قادر خواهد بود تا نقش هاشمی رفسنجانی را ایفا کند؛ فردی که همواره به عنوان ترمزی در برابر گروه های تندور که حامی روابط نزدیک تر با روسیه هستند، عمل می کرد.

انتقاد از ترامپ

دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده در سخنرانی های متعدد خود در خلال مبازرات انتخاباتی از توافق هسته ای انتقادات بسیاری کرد و وعده داد که در صورت پیروزی در انتخابات این توافق را برای همیشه لغو خواهد کرد. ترامپ در اظهارات خود این توافق را بدترین توافقی دانست که تاکنون به دست آمده است. «مایک پومئو»، گزینه پیشنهادی ترامپ برای تصدی ریاست سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) یک روز پیش از اعلام نامزدی اش برای این پست در توییتی نوشت: «من مشتاقانه منتظر لغو کامل این توافق زیان بار آن هم با بزرگترین کشور حامی تروریسم در جهان هستم».

برخی تندروها در ایران با اشاره به دورویی های روسیه در گذشته نگرانند که «ولادیمیر پوتین»، رئیس جمهور روسیه در صورت تصمیم دونالد ترامپ مبنی بر لغو توافق هسته ای ایران در کنار وی قرار بگیرد و از این تصمیم رئیس جمهوری جدید آمریکا حمایت و پشتیبانی کند؛ به خصوص اگر واشنگتن در قبال این حمایت از سوی روسیه، موضوع الحاق کریمه به روسیه که در سال 2014 اتفاق افتاد را به رسمیت بشناسد.

«بوریس زیلبرمن»، تحلیلگر بنیاد دفاع از دموکراسی اعتقاد دارد که این نگرانی نابجا است. وی در این باره می گوید: «روسیه با حفظ توافق هسته ای یا دست کم لغو تحریم های تسلیحاتی ایران در چند سال آینده، منافع مالی بسیاری به دست خواهد آورد. آنها برای معاملات تسلیحاتی چندین میلیارد دلاری از هم اکنون صف کشیده و خود را برای آن روز آماده می کنند».

«مایکل روبین»، تحلیلگر ارشد اندیشکده «امریکن انترپرایز» نیز با این مساله موافق است. وی در همین خصوص عنوان می کند: «روسیه به دنبال آن است که توافق هسته ای ایران پابرجا بماند. کرمیلین دریافته که توافق هسته ای ایران موجب تقویت و توانمندی هرچه بیشتر ایران در برابر ایالات متحده آمریکا و متحدان این کشور می شود». روبین که در دوره اول ریاست جمهوری جورج دبیلیو بوش به عنوان مدیر بخش ایران در دفتر وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا فعالیت داشته، پیش بینی می کند که اتحاد میان ایران و روسیه فراتر از موضوع سوریه باشد و حتی پس از اتمام درگیری های این کشور نیز تداوم یابد. وی بر این باور است که گرمی روابط میان روسیه و ایران فراتر از عملیات کوتاه مدت تاکتیکی خواهد بود.

معاملات تسلیحاتی

این تحلیلگر ارشد اندیشکده «امریکن انترپرایز» در گفت وگو با «صدای آمریکا» گفت: «ایرانیان امیدوارند بتوانند با رفع محدودیت های تسلیحاتی در سال های آینده، تسلیحات مورد نظر خود را از روسیه خریداری کنند. با وابستگی ایران به روسیه در زمینه قطعات یدکی و آموزش، بدون شک روابط میان دو کشور تداوم یافته و به صورت دائمی درخواهد آمد». با این حال، او اضافه کرد ممکن است که این تلاقی منافع میان مسکو و تهران دائمی نبوده و این احتمال وجود دارد زمانی که پوتین به منافع خود دست پیدا کند ایران را به کلی کنار بگذارد.

«محسن میلانی»، استاد دانشگاه فلوریدای جنوبی در مقاله ای که اخیراً در مجله «فارین افیرز» منشتر کرد، نوشت: «ایرانیان یک بی اعتمادی عمیق تاریخی نسبت به روسیه دارند». این بی اعتمادی به دوره پس از جنگ جهانی دوم بازمی گردد؛ یعنی همان زمانی که ارتش سرخ حاضر به ترک خاک ایران نشد و از این کار سر باز زد. اما این بی اعتمادی با استفاده روسیه از برگ برنده ایران در معاملات خود با ایالات متحده آمریکا بیش از پیش شدت گرفت.

زیلبرمن نیز در این باره می گوید: «من فکر نمی کنم که هیچ کدام از آنها به یکدیگر اعتماد داشته باشند. همکاری های میان ایران و روسیه بیشتر جنبه معمالاتی دارد. بسیاری در مسکو ایران را یک شریک می دانند اما این کشور را متحد خود نمی بینند. آنها صرفاً در جایی که اشتراک منافع وجود دارد با یکدیگر مشارکت و همکاری دارند».

منبع: نیوز ریپابلیک / مترجم: زهره شهریاری