مشکلات روسیه و اوکراین و سناریوهای پیش روی کرملین

دیدبان روسیه: با گذشت سه سال از بحران اوکراین، هم چنان شعله های آن دیده می شود و هرز گاهی به واسطه بارقه هایی از سوی غرب و شرق، شدت نیز می گیرد. این کنش و واکنش روسیه و غرب در حوزه اوکراین، تنها به فرار یانوکوویچ، الحاق کریمه و ... ختم نشد و طی سال های گذشته همچنان ادامه داشته است. در این بین در یک سال گذشته نیز با وجود تصمیم کی یف برای منع رای گیری انتخابات دوما از روس های مقیم اوکراین و اشاره این کشور به نقض کنوانسیون سازمان ملل درباره قانون دریاها و ارائه دادخواست به سازمان ملل، مسکو اما همچنان بر مواضع خود نسبت به اوکراین ایستاده است و حتی اخیرا در حال ساخت یک پایگاه نظامی بزرگ در منطقه روستوف واقع در 100 کیلومتری مرز با این کشور می باشد. دیدبان روسیه موضوع گفتگوی این هفته خود را به مشکلات کنونی میان روسیه و اوکراین طی یک سال گذشته و سناریوهای پیش رو کرملین اختصاص داده است و از این رو با دکتر "منوچهر مرادی" رئیس اداره اول مشترک المنافع (شامل کشورهای روسیه، اوکراین، بلاروس و مولداوی) وزارت امورخارجه به گفتگو پرداخته است.
 
 
► با توجه به سیر بحران اوکراین در یک سال گذشته، روسیه چه اهداف و ملاحظاتی را در شرایط کنونی دنبال می کند؟

روسیه طی یک سال گذشته چند هدف عمده را در قبال بحران اوکراین تعقیب کرده است؛ نخست، تثبیت حاکمیت بر کریمه با انجام سفر مقامات عالی این کشور و همچنین اجرای پروژه های مختلف در این منطقه. همچنین روسیه تلاش کرده با گسیل تورهای گردشگری و برگزاری برخی میزگردها، کریمه را از انزوای تحمیل شده خارج نماید. دوم، پرهیز از تشدید تنش با غرب و اوکراین. روسیه در این چارچوب همچنان بر تداوم روابط دیپلماتیک با کی یف اصرار دارد. سوم، حضور فعال در مذاکرات گروه مینسک و ابراز علاقمندی به راه حل پیشنهادی این گروه. در عین حال، روسیه هم در نشست های بین المللی و هم در صحنه تبلیغات و جنگ رسانه ای، خود را درگیر منازعه با غرب و دولت اوکراین می بیند و تلاش زیادی به منظور خنثی سازی اقدامات طرف مقابل انجام می دهد.

به طور کلی، هدف روسیه، پرهیز از گسترش دامنه اختلافات با غرب بر سر اوکراین، تلاش برای لغو و یا کاهش تحریم های غرب و نیز اعمال فشار بیشتر بر دولت اوکراین برای ممانعت از گرایش هر چه بیشتر به غرب و البته کسب امتیاز هر چه بیشتر برای جدائی طلبان شرق اوکراین می باشد. 
 
 
► در این شرایط مهم ترین اهدافی آمریکایی ها از مسئله اوکراین به ویژه بحث ناتو و ... چیست؟

با توجه به استراتژی آمریکا مبنی بر محدود ساختن حوزه نفوذ روسیه و عقب راندن این کشور به مرزهای خود، جدا کردن اوکراین از روسیه و الحاق آن به ساختارهای غربی مهمترین هدف واشنگتن است. بدون تردید، عضویت اوکراین در ناتو دستاوردی بزرگ برای سیاست خارجی آمریکا در اروپای شرقی محسوب می گردد و از دیدگاه روسیه، هر آن چه که طی سه سال گذشته در اوکراین گذشته است، طراحی آمریکا برای تحقق چنین هدفی است. در واقع، اگر الحاق کشورهای اروپای شرقی حوزه پیمان ورشو و در گام بعدی الحاق سه جمهوری بالتیک به ناتو یک گام اساسی در گسترش ناتو و دیگر ساختارهای سیاسی و نظامی- امنیتی غربی به حوزه نفوذ روسیه بود، الحاق احتمالی اوکراین به این ساختارها می تواند گام تکمیلی غرب در این مسیر باشد. نکته حائز اهمیت آن است که از دیدگاه مسکو، کشورهایی نظیر بلاروس و ارمنستان می توانند اهداف بعدی غرب برای تکرار سناریوی اوکراین در منطقه باشند.
 

► در ماه های اخیر تحرک نظامی روسیه در منطقه کریمه نیز افزایش یافته و ارتش این کشور علاوه بر برگزاری مانور، اقدام به استقرار سامانه دفاعی فوق پیشرفته S-400 در کریمه کرده است. نگاه کنونی روسیه به مساله عضویت اوکراین در ناتو و دیگر ساختارهای اروپایی چیست؟

با توجه به رقابت و تقابل روسیه و غرب، هر گونه توفیق غرب در تحکیم مواضع خود در حوزه نفوذ روسیه، شکستی بزرگ برای مسکو محسوب می گردد و مسئله اوکراین خارج از این قاعده نیست. به علاوه، وزن و ارزش اوکراین برای روسیه قابل قیاس با امثال دیگر کشورهای اروپای شرقی و بالتیک نیست و یکی از دلایل واکنش تند روسیه به بحران اوکراین، از این ناحیه است. البته روسیه تلاش می کند تا بین مواضع ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا تمایز قائل شود. شاید برای روسیه قابل قبول باشد که تحت شرایطی- از جمله تضمین عدم عضویت اوکراین در ناتو- به عضویت این کشور در اتحادیه اروپا رضایت دهد.
 

► در شرایط کنونی مهم ترین اهداف و رویکردهایی روسیه در این بحران چیست؟

البته در پاسخ به سوالات پیشین به اهداف روسیه اشاره شد، لکن بطور کلی، ممانعت از تسلط آمریکا بر اوکراین، ممانعت از گسترش روس ستیزی در اوکراین، حفظ ارتباطات دیپلماتیک با کی یف و نیز دفاع از اتباع و روس زبانان در این کشور از مهمترین اهداف روسیه است. در عین حال، روسیه برای تحقق اهداف فوق، احتیاط لازم برای عدم تقابل بیشتر با غرب را مدنظر داشته و همچنین تلاش دارد تا از روند روسیه گریزی در اوکراین ممانعت نماید.  
 
 
► با توجه به وضعیت کنونی مسکو چه سناریوهایی را برای اوکراین در نظر دارد؟

با توجه به اهمیت استراتژیک اوکراین برای روسیه، به طور طبیعی بهترین سناریو برای مسکو، تغییر حکومت کنونی و روی کارآمدن یک حکومت مطلوب و یا حداقل، حکومتی بدون گرایشات ضدروسی است. دیگر سناریوی مورد نظر روسیه، کاهش تخاصم حاکمیت کنونی کی یف با مسکو و البته عدم پی گیری عضویت این کشور در ساختارها و نهادهای نظامی، سیاسی و اقتصادی غربی است. استقرار نظام فدرالی در اوکراین و اعطای خودمختاری عالی به منطقه دانباس (مرکب از دو استان لوگانسک و دانتسک) در قالب همین سناریو می گنجد. با این حال، با توجه به فضای نه چندان مثبت افکار عمومی اوکراین نسبت به روسیه، عزم دولتمردان کنونی اوکراینی برای پیوستن به ساختارهای غربی و نیز مقاومت جدی غرب در برابر اقدامات روسیه، تحقق سناریوی مطلوب روسیه را با دشواری های جدی مواجه خواهد کرد.
 
 
► اخیرا پترو پروشنکو، رئیس جمهوری اوکراین اعلام کرد که جلب حمایت کشورهای اروپایی در برابر آنچه او تهاجم همه جانبه روسیه به کشورش می نامد، از همیشه دشوارتر شده است و مقامات روسیه و اوکراین هم به انتشار گزارشی که توسط گروه تحقیقاتی هلندی دربارۀ علل سقوط و منفجر شدن هواپیمای مسافربری شرکت هوایی مالزی در شرق اوکراین منتشر شده است، واکنش متفاوتی نشان دادند. در این بین چشم انداز آینده بحران در اوکراین به چه سمت و سویی پیش خواهد رفت؟

شرایط کنونی بیانگر آن است که احتمال حل و فصل قطعی بحران و رفع خصومت ها در آینده نزدیک بسیار ضعیف است. در واقع، بحران اوکراین بیش از آن که نزاع بین مسکو و کی یف باشد، نزاع بین روسیه و غرب، به ویژه آمریکا است؛ لذا هر گونه تحول در بحران اوکراین، بیش از هر چیز در گرو تغییر در روند روابط مسکو- واشنگتن است. یک مصالحه احتمالی می تواند عناصری از منافع روسیه، اوکراین و اتحادیه اروپا را در برداشته باشد. بدین معنی که روسیه در مقابل تضمین عدم عضویت اوکراین در ناتو، در گشودن فضای روابط اقتصادی دو کشور اهتمام ورزیده و همزمان، به الحاق اوکراین به ساختارهای اقتصادی اروپایی رضایت دهد.

در این سناریو، اوکراین ضمن دفع گرایشات جدائی طلبانه در شرق و رفع مشکلات اقتصادی کنونی، می تواند رابطه ای متعادل با روسیه و غرب برقرار نماید. این وضعیت برای اتحادیه اروپا نیز که بیش از دیگر بازیگران (روسیه و آمریکا) از روند کنونی بحران متضرر گردیده است، دارای مطلوبیت است. به هرحال، کسب رضایت آمریکا با چنین سناریویی بر عهده اعضای اتحادیه اروپا، دولت اوکراین و یا بده بستان روسیه و آمریکا در دیگر موضوعات منطقــه ای و بین المللی خواهد بود.