بحران ونزوئلا دامن کوبا را هم گرفت

نویسنده: ایوگین بای

دیپلماسی ایرانی: کوبا درست مانند عصر اتحادیه جماهیر شوروی بار دیگر از مسکو درخواست کمک کرده است. هاوانا برای سرپا نگه داشتن اقتصاد خود به نفت ارزان روسیه نیاز دارد. اما آیا کرملین این بار توانایی کمک به شرکای کوبایی خود را دارد؟

رائول کاسترو، رهبر کوبا، شخصا از ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه، خواسته که روسیه به طور منظم به این کشور نفت صادر کند. این درخواست پس از آن مطرح شده که صادرات نفت ونزوئلا به کوبا ناگهان کاهش یافت.

ونزوئلا که حالا خودش با یک فاجعه تمام عیار اقتصادی دست به گریبان است، برای سال ها یکی از حامیان کلیدی کوبا بود. در عصر طلایی روابط کاراکاس ـ هاوانا (زمانی که هوگو چاوز هنوز بر مسند قدرت بود)، ونزوئلا روزانه 105 هزار بشکه نفت برای شرکای کوبایی خود ارسال می کرد. پس از مرگ چاوز این رقم به 90 هزار بشکه در روز کاهش یافت و اخیرا به 40 هزار بشکه در روز رسیده است.  

به گفته محققان دانشگاه کلمبیا در نیوریورک، صادرات نفت ونزوئلا در سال جاری نسبت به زمان مشابه در سال 2015 چیزی حدود 300 هزار بشکه کاهش یافته است. در گزارش این محققان آمده که "این کاهش صادرات می تواند تهدیدی برای بازار نفت جهانی در سال 2017 باشد."

اما این خطر ژئوپلیتیکی همین حالا هم به چالشی جدی برای کوبا تبدیل شده است. با کاهش چشمگیر کمک های ونزوئلا، این روزها برای کوبا یادآور دوره ای مشخص در دهه 1990 است، زمانی که اتحاد جماهیر شوروی کمک های خود را به هاوانا قطع کرده و از پرداخت یارانه به این جزیره خودداری کرد.

به گفته کوبایی ها، در سال های پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی (1994-1991) شرایط به گونه ای بود که گویا این کشور به عصر سنگی بازگشته است. جانوران بار دیگر جایگزین تراکتورها در مزارع شدند، دوچرخه جای خودروها را گرفت و میلیون ها تن بر اثر قحطی و گرسنگی به حال مرگ افتادند.

البته کمتر کسی است که اعتقاد داشته باشد آن روزها دوباره تکرار خواهد شد. کارملو مزلاگو، اقتصاددان کوبایی ـ آمریکایی می گوید: «در عصر اتحاد جماهیر شوروی، وابستگی کوبا به این کشور چیزی حدود 70 تا 75 درصد بود. اما وابستگی امروز کوبا به ونزوئلا تنها حدود 44 درصد است.»

شرایط امروز برای هاوانا فقط به دلیل وابستگی کوبا به نفت ونزوئلا نیست که پیچیده شده است؛ مساله نرسیدن پول از طرف پزشکان کوبایی که در ونزوئلا مشغول به کار هستند هم مطرح است. درآمد پزشکان کوبایی در برزیل نیز به دلیل بحران اقتصادی این کشور به طور قابل توجهی کاهش یافته است. کوبا تنها در سال گذشته بیش از شش میلیارد دلار از فعالیت فیزیکدان های خود در خارج از کشور درآمد داشته است. این مبلغ تقریبا دو برابر درآمدی است که کوبا از صنعت توریسم خود در مدتی مشابه به دست آورده است.

واقعیت این است که کوبا در شرایط بسیار دشواری قرار دارد. اما آیا روسیه باید بدون هیچ چشمداشتی به این کشور کمک کند، آن هم وقتی که خود با چالش های اقتصادی جدی روبه روست؟

انتقال مستقیم نفت از روسیه به کوبا بسیار پرهزینه خواهد بود چرا که هیچ مسیر مستقیم و آسانی برای رساندن نفت به کوبا وجود ندارد. روسیه همچنین در حال حاضر هیچ نفت اضافی برای صادر کردن به کوبا ندارد. سرگئی پکین، مدیر صندوق توسعه انرژی روسیه، گفته که فرستادن نفت به کوبا به معنی کاهش درآمدهای نفتی برای روسیه است. هم زمان وزارت توسعه اقتصادی این کشور هم نسبت به توانایی کوبا برای پرداخت پول نفت ابراز تردید کرده و گفته که صادرات نفت در چنین شرایط کاری پرخطر است.  

تردید روس ها قابل درک است. کوبا بدهی های خود به روس ها را، چه در زمان اتحاد جماهیر شوروی و چه پس از آن، هرگز پرداخت نکرده است. همین اکتبر سال گذشته بود که روسیه بار دیگر وامی را با هدف احداث یک نیروگاه حرارتی برق و تکمیل یک نیروگاه نیمه کاره در شرق هاوانا در اختیار کوبا قرار داد. از آنجایی که کوبا تخفیف های نفتی زیادی از ونزوئلا گرفته بود، قرار شد که این وام را با نرخ 4.5 درصد و یک ساله به روسیه بازگرداند. اما حالا با قطع کمک های ونزوئلا سرنوشت بازپرداخت این وام به روسیه نیز در هاله ای از ابهام قرار گرفته است.

کارشناسان روسیه معتقدند عاقلانه تر این است که کوبا از کشورهای نزدیکتر نفت را بازخرید کند که البته این کار هم هزینه اضافه ای را به روسیه تحمیل می کند. سرگئی پکین می گوید: «روابط کوبا و ایالات متحده اخیرا گرم شده و به نظر می رسد که هاوانا می تواند به فکر خریدن نفت از آمریکا باشد که بسیار ارزانتر تمام می شود. اما از طرف دیگر ارسال نفت به کوبا می تواند نوعی کمک مالی به این جزیره باشد. این یک تصمیم سیاسی است که مسکو باید به طور جدی به آن فکر کند.»

کوبا تلویحا اعلام کرده که روسیه در ازای ارسال نفت به این کشور می تواند انتظار حمایت کوبا از مسکو در مجامع بین المللی را داشته باشد. ویکتور سمنوف، کارشناس مطالعات آمریکای لاتین در مسکو، می گوید: «روسیه هنوز هم به کوبا به عنوان شریکی استراتژیک نگاه می کند. به همین دلیل است که این درخواست کاسترو از پوتین، و نه اوباما، چندان عجیب نیست. قطعا واشنگتن به چنین درخواستی ترتیب اثر نمی داد چون نگاه روسیه به کوبا را ندارد.»      

کارشناسان اقتصادی معتقدند که کوبا می تواند با انجام اصلاحات اقتصادی فراگیر، دور شدن از اقتصاد ناکارآمد متمرکز و برنامه ریزی شده و همچنین پذیرش کمک های خارجی از بحرانی که امروز گرفتار آن است خارج شود.

شاید کمک روسیه در این شرایط بسیار ارزشمند باشد ولی واقعیت این است که در کنار روسیه، حمایت کشورهای دیگری که علاقمند به سرمایه گذاری در کوبا و عادی سازی روابط سیاسی با این کشور هستند می تواند هاوانا را  از این شرایط خارج کند.   

منبع: راشا دایرکت / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 30