عربستان نگران از نزدیکی روزافزون روابط ایران و روسیه

دیپلماسی ایرانی: استقرار جنگنده های روسی در پایگاه های ایران و هدف قرار دادن شبه نظامیان سنی در سوریه از این پایگاه ها، آخرین تحولاتی است که در نظر عربستان نشان دهنده وخیم تر شدن شرایط امنیتی (برای سعودی ها) است. البته سعودی ها امید کمی دارند که رییس جمهوری آینده ایالات متحده، فارغ از اینکه هیلاری کلینتون دموکرات باشد یا دونالد ترامپ جمهوری خواه، شرایط را تغییر دهد.

ریاض شاهد روابط نزدیکتر از همیشه میان ایران، روسیه، سوریه، حزب الله و شیعیان عراق به عنوان تغییری بنیادین در فضای استراتژیک منطقه خاورمیانه است. یکی از فرماندهان سعودی که ارتباط نزدیکی با خاندان آل سعود دارد استقرار جنگنده های روسی در پایگاه های نظامی ایران را شوکه کننده خوانده و گفته این مساله نشان می دهد که ایالات متحده تا چه حد اهداف متخاصمانه ایران و روسیه را دست کم گرفته است.

سعودی ها همیشه نگران بودند که تواق هسته ای تهران با غرب (برجام) به انزوای بین المللی این کشور پایان داده و گزینه های استراتژیک بیشتری را در اختیار ایران قرار دهد. تلاش سعودی ها برای رشوه دادن و خریدن مسکو هم یک شکست فاجعه بار برای ریاض بود چرا که ایران با برداشته شدن تحریم ها (حداقل در برخی بخش ها)، اکنون یک متحد استراتژیک به مراتب جذاب تر از پادشاهی سعودی است. استقرار جنگنده های روسی در پایگاه های نظامی ایران نخستین حضور نظامی روسیه (به عنوان یک کشور خارجی) در ایران از زمان سرنگونی شاه بوده و این یک کابوس تمام عیار برای خاندان آل سعود است.

در این میان ایجاد روابط حسنه ترکیه با روسیه نیز به نگرانی سعودی ها می افزاید. آنکارا یکی از مخالفان سرسخت بشار اسد، رییس جمهوری سوریه، بوده است. دشمنی عربستان سعودی با بشار اسد به حدی است که برای ریاض سرنگون کردن او از قدرت به مراتب مهمتر از مبارزه با گروه تروریستی داعش است.

از طرف دیگر، در تمام این سال ها عدم تمایل باراک اوباما برای اقدام نظامی علیه دولت بشار اسد و سرنگونی رژیم او، عربستان سعودی را به شدت ناامید و سرخورده کرده است و حالا به نظر می رسد که رییس جمهوری سوریه بیشتر از همیشه امنیت دارد. سعودی ها از خاندان سلطنتی گرفته تا عموم مردم اعتقاد دارند که ایالات متحده و جهان با سکوت در برابر حمایت نظامی روسیه از دولت بشار اسد به اکثریت سنی ها سوریه خیانت کرده است.

البته اولویت اصلی عربستان سعودی در یمن است، جایی که جنگ خودش بار دیگر تشدید شده است. فشار حوثی های شیعه در نواحی مرزی و تهدید امنیت شهرهای مرزی عربستان سعودی ادامه دارد به طوری که ارتش سعودی مجبور شده برخی از این شهرها را تخلیه کند. سخنگوی حوثی ها مناطق مرزی سعودی را مناطقی اشغال شده خوانده و گفته که ساکنان شیعه یمنی تا دهه 1930 این مناطق را در اختیار داشتند اما طی جنگی آنها را از دست داده اند.

ریاض به رغم محاصره یمن، ایران را به دلیل مسلح کردن حوثی ها سرزنش می کند. سعودی ها به یاد دارند که مسکو تنها عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد بود که سال گذشته به قطعنامه عملیات نظامی موسوم به «طوفان قاطعیت» عربستان سعودی در یمن رای نداد. روسیه در آن زمان اعلام کرد که "این عملیات، اقدامی یک طرفه است و بعید است که به صلح در یمن منجر شود"؛ که چنین هم شد.

ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی، و حلقه نزدیکان او حالا به روزهای پس از باراک اوباما در کاخ سفید نگاه می کنند. آنها می دانند که رییس جمهوری امریکا به روزهای پایانی زمامداری خود نزدیک شده است. اما مساله این است که دو رقیب دموکرات و جمهوری خواهی که برای رسیدن به کاخ سفید با هم رقابت می کنند هم نگرانی ها ریاض را برطرف نمی کنند.   

دونالد ترامپ برای سعودی های چهره ای ناشناخته و ترسناک است. لحن شعارگونه و ضد مسلمان او و زبان تندش درباره کشورهایی که اسلام رادیکال را ترویج می کنند از جانب ریاض یک تهدید تلقی می شود. سعودی ها متوجه شده اند که در سخنرانی هفته گذشته ترامپ درباره سیاست خارجی، عربستان سعودی هیچ جایی در فهرست دوستان ایالات متحده نداشته است. (ترامپ در سخنرانی خود از اسراییل، مصر و اردن به عنوان دوستان ایالات متحده نام برد اما هیچ اشاره ای به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نکرد.) نامزد جمهوری خواهان در عوض درباره این صحبت کرد که چطور اهمال در بررسی ویزای سعودی ها اجازه داد تا بنیادگرایان القاعده پیش از 11 سپتامبر به ایالات متحده بیایند.

ترامپ وعده می دهد که توافق هسته ای ایران را پاره کند اما او که همواره نسبت به ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه، ابراز علاقه زیادی کرده به نظر می رسد که در این باره هم با او کاملا هماهنگ خواهد بود. ترامپ هیچ تجربه ای در سیاست خارجی ندارد و مشاوران او هم در امور خلیج فارس تخصص ندارند. ترامپ همچنین گفته است که ایالات متحده باید پس از حمله 2003 ثروت نفت عراق را برای خود نگه می داشت، سخنانی که برای پادشاهی سعودی هشدار دهنده است.

برخلاف ترامپ، هیلاری کلینتون به عنوان وزیر امور خارجه (پیشین) ایالات متحده چهره شناخته شده ای در ریاض است. سعودی ها با کلینتون و مشاوران او به مراتب راحت تر هستند. آنها با خانواده کلینتون ارتباط طولانی داشته اند اما نسبت به کلینتون ها هم بارها سرخورده شده اند. سعودی ها عمیقا از بیل کلینتون به دلیل فشار نیاوردن به اسراییل در سال 2000 میلادی برای حل بحران عرب ـ اسراییل ناامید شدند. بیل کلینتون درست زمانی که سعودی ها فکر می کردند قرار است به اسراییل فشار بیاورد، فلسطینی ها را سرزنش کرد.  

هیلاری کلینتون در جریان بهار عربی به دنبال تسریع پیشبرد اصلاحات سیاسی در بحرین بود که در نهایت به حمله نظامی این عربستان به بحرین انجامید. هیلاری کلینتون در آن زمان بخشی از تیم باراک اوباما بود که پشت حسنی مبارک، رییس جمهوری وقت مصر، را خالی کرد، اقدامی که خشم عربستان سعودی را به عنوان یکی از حامیان جدی مبارک در پی داشت. کلینتون همچنین از توافق هسته ای ایران حمایت کرد؛ و حالا ریاض انتظار دارد که حضور هیلاری کلینتون در کاخ سفید در واقع به معنی ادامه سیاست های اوباما باشد. اما این تداوم چیزی نیست که سعودی ها در سیاست ایالات متحده به دنبال آن باشند.

ریاض از دولت اوباما بیش از 110 میلیارد دلار تسلیحات خریده است اما درباره رهبری آینده ایالات متحده هیچ تضمینی وجود ندارد. این در حالی است که روسیه و ایران هر روز به یکدیگر بیشتر نزدیک می شوند. ترس پارانویایی عربستان سعودی نسبت به ایران غلو شده، با این حال در دولت جدید آمریکا هم واقعیت بعید است که تغییر کند.

منبع: المانیتور / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 30