مجلس جدید، سکوی پرش حسن روحانی

نویسنده: حنیف ضرابی ـ کاشانی

دیپلماسی ایرانی: مجلس جدید ایران 28 ماه می (شنبه) سوگند یاد کرد. این دهمین (و بالقوه مهمترین) مجلس از زمان تاسیس جمهوری اسلامی ایران در سال 1979 میلادی است.

(به رغم نقدهایی که وجود دارد) 290 نماینده مجلس از قدرت نسبی برخوردارند؛ بودجه را کنترل می کنند، می توانند وزرا را عزل و نصب کنند، و با طرح پرسش دولت را به چالش می کشند، پرسش هایی که دولت موظف است، پاسخ دهد. در اینجا چهار ویژگی کلیدی که دانستن آنها درباره نتایج انتخابات مجلس شورای اسلامی به درک هر چه بهتر شرایط فعلی سیاسی ایران و چشم انداز عملکرد مجلس در آینده کمک می کند، را مطرح می کنیم:

1- آرایش سیاسی پارلمان به سادگی تقسم بندی نمایندگان به دو دسته "میانه رو" و "تندرو" نیست.

رسانه های آمریکایی تمایل دارند که پیروز انتخابات مجلس شورای اسلامی را «میانه رو» بخوانند، کسانی که از حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، و توافق هسته ای حمایت کرده و خواستار بهبود روابط با غرب هستند. و در مقابل «تندروها» قرار دارند که مخالف دولت روحانی، توافق هسته ای و بهبود روابط با غرب هستند. اما چنین تقسیم بندی در فضای سیاسی ایرانیان اصلا دقیق نیست. چرا که عباراتی مانند «چپ» و «راست» یا «لیبرال» و «محافظه کار» در فضای سیاسی ایران چندان معنی ندارد. ایران احزاب سیاسی رسمی ندارد، به همین دلیل ماهیت سیال فعالیت های جناحی سیاسی تنها به پریشانی شرایط می افزاید. با استفاده از ترمینولوژی که رسانه های ایرانی استفاده می‎کنند، بهتر می توان ترکیب سیاسی مجلس جدید را درک کرد. سه جناح مهم مجلس جدید عبارتند از:

اصلاح طلبان (122 کرسی): این جناح ائتلافی از اطلاح طلبان و محافظه کاران میانه رو است که همگی تحت عنوان لیست امید که مورد حمایت روحانی است، قرار دارند. کمپین انتخاباتی این نمایندگان حمایت از روحانی برای تحقق وعده های انتخاباتی بود که در سال 2013 مطرح کرد: وعده هایی چون افزایش حقوق زنان و اقلیت ها، پایان انزوای سیاسی ایران، ترویج سرمایه گذاری خارجی، برقراری ارتباط گرم تر با غرب و ایجاد آزادی های بیشتر اجتماعی و اقتصادی در داخل. این جناح اگرچه بزرگترین جناح سیاسی است اما اکثریت کامل را در اختیار ندارد و این بدان معنی است که ـ برای تحقق اهداف دولت روحانی ـ به نمایندگان مستقل نیاز دارد.

اصول گرایان (84 کرسی): اصول گرایان به لحاظ تاریخی قدرتمندترین اردوگاه سیاسی را دارند. آنها در انتخابات ریاست جمهوری 2013 نتوانستند حول یک کاندیدا به توافق برسند و در نتیجه به دو گروه نفوذ تقسیم شدند. یک گروه جریان تندرویی که از بسیاری از سیاست های دولت روحانی، از توافق هسته ای گرفته تا گسترش آزادی های اجتماعی، بیمناک و دلواپس هستند. گروه دیگر شامل محافظه کاران سنتی می شود که با اصلاحات اجتماعی پیشنهادی روحانی مخالفند، اما از توافق هسته ای حمایت می کنند. در انتخابات اخیر مجلس، اصولگرایان اکثریت پارلمانی خود را از دست دادند و در این میان برخی از کسانی که منتقدان دوآتشه توافق هسته ای بودند نیز حذف شدند.

مستقل ها (82 کرسی): که مجموعه ای از محافظه کاران سنتی میانه رو و کمتر شناخته شده اند. برخی ناظران بر این باورند که سابقه تاریخی نمایندگان مستقل نشان می دهد که آنان بیش از هرچیز به محافظه کاران رای داده اند (به عبارت دیگر گاهی در جبهه محافظه کاران قرار می گیرند.)   

گذشته از برندگان و بازندگان خاص، فریده فرهی، پروفسور دانشگاه هاوایی در مانوآ، به طور خلاصه نتیجه انتخابات مجلس را یک رفراندوم برای حسن روحانی می خواند. رفراندومی که در آن اصولگرایان شکست خورده و اکثریت خود را در مجلس از دست دادند.

2- برای نخستین بار در تاریخ، 18 نماینده زن وارد مجلس شدند.

در این انتخابات 18 نماینده زن وارد مجلس شدند که بیشترین تعداد نماینده زن در تاریخ جمهوری اسلامی ایران است. این در حالی است که تعداد نمایندگان روحانی در این مجلس 16 تن است. اکثریت این نمایندگان زیر پرچم ائتلاف حامی روحانی بودند، و تعداد انگشت شماری نیز به عنوان کاندیدای مستقل در انتخابات شرکت کرده بودند. علاوه بر این، در یک چرخش کامل، هیچ یک از نمایندگان تندروی محافظه کار در مجلس پیشین موفق نشدند که در انتخابات پیروز شوند. البته این که نمایندگان زن در مجلس آینده ایران تا چه اندازه از حمایت همتایان مرد خود برخوردار خواهند شد، هنوز مشخص نیست. در گذشته نمایندگان محافظه کار مجلس، از جمله نمایندگان زن محافظه کار، هرگونه تلاش برای تقویت حقوق زنان را متوقف کرده اند.

3- تاثیر مجلس جدید بر مسائل حیاتی امنیت ملی و سیاست خارجی همچنان محدود خواهند ماند.

توانایی مجلس برای تاثیرگذاری بر امور خارج از این سازمان بسیار محدود است. مجلس جدید نیز احتمالا تاثیر بسیار اندکی بر مسائلی که برای ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی مهم هستند، خواهد داشت، از جمله موارد حقوق بشری، حمایت دولت ایران از گروه هایی نظیر حزب الله و حماس، و حمایت از بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه.

البته در مورد مسائلی چون روابط پرتنش ایران با عربستان سعودی، مجلس ممکن است که بتواند به روحانی کمک کند. از آنجایی که تنش های ایران ـ عربستان سعودی در دو سال گذشته شدت گرفته است، نمایندگان تندروی مجلس قبل از حسن روحانی و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه، به دلیل تلاش برای کاستن از دامنه تنش ها میان دو رقیب منطقه ای، انتفاد می کردند. اکنون دولت روحانی با حمایت بیشتر در مجلس، پایگاه قوی تری در داخل برای کاهش تنش با سعودی ها دارد.        

4- تضمین دستاوردهای روحانی با تسهیل مسیر دور دوم ریاست جمهوری

تشکیل یک «مجلس همسو تر» به این معنی است که حسن روحانی برای انجام اصلاحاتی که وعده داده، در موقعیت بهتری قرار خواهد داشت و بنا براین شانس او برای انتخاب مجدد در سال 2017 افزایش خواهد یافت. بنا براین (آن طور که مخالفانش ادعا می کنند) او نخستین رئیس جمهور تک دوره ای تاریخ جمهوری اسلامی ایران نخواهد بود).

دور دوم ریاست جمهوری برای حسن روحانی به این معنی است که او یک اجماع پارلمانی برای پیشبرد برنامه اقتصادی (خود) دارد و اجرای توافق هسته ای ادامه می یابد. بسیاری در ایران دولت حسن روحانی را برای توافق هسته ای با ایالات متحده و دیگر کشورهای تایید یا رد کرده اند اما بسیاری از محافظه کاران و تندروها همچنان مخالف این توافق هستند و می خواهند که مانع از اجرای آن شوند.

روحانی برای ادامه اجرای توافق و کسب اطمینان از این که دستاوردهای دولتش توسط جانشین مورد تاییدش در سال 2021 ادامه خواهد یافت، به دور دوم ریاست جمهوری (خود) نیاز دارد.       

منبع: وکس / تحریریه دیپلماسی ایرانی/30